Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 15

De fresco's in de Kahrije Dschami te Stamboul.
Door ‘Aesgo’.

Toen de Turken aan den morgen van den 30^sten Mei 1458 door de kleine Xylokerkospoort Byzantium waren binnengedrongen, gedurende drie dagen de ongelukkige stad hadden geplunderd en een groot deel harer inwoners vermoord, was het eerste wat Sultan Mohammed II, die zich zelven den bijnaam Fatih, den veroveraar, gaf, deed, zorg dragen de stad weder te herstellen en opnieuw te bevolken. De Christenen, die dit wilden, konden te Istamboul, zoo was nu haar naam, blijven wonen, hun werd bescherming toegezegd en vrije godsdienstoefening, maar de voornaamste en mooiste kerken werden in moskeën veranderd. Dit was ook het lot van de Verlosserskerk, die bij het Klooster van het Land (μονὴ τῆς χώρας) behoorde, welke naam men het heilige gebouw had gegeven, omdat het bij hare stichting buiten de muren van Byzantium lag.

Van de oorspronkelijke kerk, die keizer Justinianus in het midden der zesde eeuw

[p. 391]

de hoogepriester geeft maria aan jozef tot bruid.

liet bouwen, was weinig meer over toen keizerin Maria Dukana in het laatst van de elfde eeuw den herbouw gelastte. Een honderdtal jaren later restaureerde Theodoros, de groot-kanselier van keizer Andronichos II, den tempel, liet er grafkapellen tegen aan bouwen en de wanden met muurschilderingen bedekken, mosaïken en fresco's, die thans nog ieder bezoeker in verrukking brengen. De kerk bezat ook het wonderdoende door den heiligen Lukas geschilderde beeld van de Wegwijzende Jonkvrouw (Hodegetria) dat bij den val van Byzantium door de Janitsaren vernield werd, maar de muurschilderingen bleven gespaard. Toen de kerk in 1491 in een moskee, met den naam Kahrije Dschami, veranderd werd, bedekten de Turken de fresco's in 't schip van 't gebouw met kalk, maar lieten die in de voorhallen, welke zij niet gebruiken, ongemoeid. Veel hebben zij echter geleden door de heftige aardbeving in 1894.

Deze fresco's kunnen met de beste Italiaansche kunstwerken van dat soort op een lijn worden gesteld; zij munten uit door kleurenpracht, groote levendigheid der figuren en zorgvuldige detailuitvoering, zoodat men geneigd is ze toe te schrijven aan een Italiaanschen meester, wat echter onjuist zoude zijn.

Alle mosaïken stellen tafreelen uit den Bijbel voor en wel de volgende:

1.	a. Een engel verschijnt aan Jozef en kondigt de geboorte des Heeren aan; b. Jozef, Maria en Simon op weg van Nazareth naar Bethlehem.
2.	De volkstelling te Bethlehem.
3.	a. De geboorte van Christus; b. De herders in de velden van Bethlehem.
4.	a. Christus Pantocrator; daaronder rechts: b. Het wonder met de brooden; c. De bruiloft te Cana.
5.	Herodes en de drie koningen.
6.	a. Herodes gelast den kindermoord;

[p. 392]

herodes en de drie koningen.

	b. De kindermoord in de bergen; c. Jezus geneest den verlamde.
7.	a. De geboorte van Maria; b. Voor Maria wordt een bad gereed gemaakt.
8.	a. De groot-kanselier Theodoros toont knielende aan Christus het plan van de kloosterkerk; b. Christus op den troon.
9.	a. Jozef en Maria te Nazareth terug gekeerd nemen afscheid van elkander en gaan ieder naar hun eigen woning; b. Maria bondschap; c. De hooge priester beoordeelt Maria.
10.	Zacharias geeft Maria aan Jozef tot bruid.
11.	Maria ontvangt de purperen draad.
12.	a. Jezus geneest kranken; b. Hij geneest den stomme en den blinde; c. Hij geneest twee blinden.
13.	a. De doop in de Jordaan; b. De duivel toont Jezus steenen en vraagt Hem, die in brood te veranderen; c. De duivel gelast Jezus hem te aanbidden; d. De duivel tart Jezus zich van de tinne des tempels naar beneden te werpen.
14.	De voorvaderen van Jezus, 39 in getal.
15.	Idem, koningen van Juda, 27 in getal.
16.	Maria in den tempel.
17.	a. Joachim en Anna buigen zich voor de moeder-maagd als kind: b. Joachim draagt haar in de armen.
18.	Maria met het kind Jezus.
19.	De heilige Andronicus.
20.	De heilige George.
21.	De apostel Paulus.
22.	De apostel Petrus.
23.	Twee engelen: de een vermoedelijk de aartsengel Michael.
24.	Een heilige krijger, naam niet bekend.
25.	De heilige Samanas en vermoedelijk de heilige Arethas.
26, 27 en 28.	Jezus en eenige aartsengelen.
29.	De kindermoord.
30.	Maria boodschap.
31.	Maria en de aartsengel.
32.	Jozef geleidt Maria naar zijne woning.
33.	Zacharias buigt voor de zeven maagden.
34.	De bruiloft te Cana.
35.	Genezing van den stomme en den blinde.
36.	Genezing van twee blinden.
37.	Genezing van de schoonmoeder van Petrus.

[p. 393]

maria ontvangt den purperen draad.

38.	Genezing van de kranke vrouw.
39 en 40.	Reproductie in het groot van no. 16.
41.	Idem van no. 17b.

Het maakt een zeer eigenaardigen indruk een moskee te betreden, Petrus en Paulus als dorpelwachters te aanschouwen en een jongen Turk met een groenen tulband, een directen afstammeling van den profeet zelven, van Isa, Jezus, en Mirjam, Maria, te hooren spreken en verhalen te hooren doen uit den tewrat, den bijbel, waarin hij zeer goed thuis bleek te zijn, wat echter niet voortsproot uit zijn dorst naar kennis van ons geloof, maar alleen en uitsluitend een gevolg was van zijne begeerte naar bachschisch die deze kennis hem verschafte.

Ik moet eerlijk bekennen, dat ik van hem nog een en ander heb geleerd, want wat de mosaïken, onder de nummers tien, elf en negen a vermeld, voorstelden, was mij niet bekend; zij bleken mij later ontleend te zijn aan het Pro evangelium Jacobi IX en X.

Op de eerste ziet men den hoogen priester in ambtsgewaad, staande voor het Allerheiligste; met opgeheven rechterhand wijst hij Joser op zijne bruid Maria; zijne linker rust op haar hoofd.

Op de tweede aanschouwt men Maria na de verloving en de zeven jonge maagden, met welke zij, volgens de legende, in den tempel werd opgevoed. De hooge priester heeft hun een hoeveelheid vlas, zijde en purperdraden gegeven om die te spinnen voor het altaar. Zij besluiten te loten om de taak, die ieder zal vervullen; Maria trekt de purperdraad, waarop de anderen uitroepen: ‘purper valt alleen ten deel aan koninginnen!’ en zij roepen haar uit tot koningin der maagden.

Nummer negen a is eene voorstelling van het afscheid der verloofden na hun terugkeer te Nazareth; zij gaan naar hunne ouderlijke woning tot de huwelijks dag daar is.

Al deze schoone mosaïken bevinden zich in de twee voorhallen, narthices, die er nu weder uitzien als in de dagen toen de Kahrije Dschami nog Verlosserskerk heette. Maar het middenschip is geheel en al moskee, alles wat daar eens de wanden sierde, is onder kalk verdwenen, deels door brand vernield;

[p. 394]

slechts hier en daar schemert nog iets door, o.a. een beeld van Jezus en een van Maria, maar goed te onderkennen is niets meer.

De fijne matten, die, zooals in ieder Mohamedaansch bedehuis, den grond bedekken, liggen alle eenigszins scheef, omdat de nis, waarin de mihrab, het altaar, staat, niet de juiste richting naar Mekka aangeeft; in de schoone Aja Sofia ziet men hetzelfde. Dat beide moskeën reeds in den Byzantijnschen tijd door eene onderaardsche gang verbonden waren, komt mij met het oog op hare ligging en de vroegere vestingwerken, niet waarschijnlijk voor.

Aan dr. Mühlmann, den directeur der Duitsche School alhier, heeft men het voornamelijk te danken, dat de prachtige mosaïken voor zoo verre dit mogelijk was, weder te voorschijn gekomen en gerestaureerd zijn.

Zij worden thans voor beschadiging behoed, wat meer nog noodig is met het oog op de vreemde bezoekers dan op de Turken. Onder eerstgenoemden zijn, helaas, zeer vele Vandalen!

de apostel petrus als dorpelwachter in de kahrije dschami.