Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 15

De jonge kunst.
Door H.R.

Een woord van welkom aan het ‘Orgaan der Nederlandsche Vereeniging voor Ambachts- en Nijverheidskunst’: De Jonge Kunst, waarvan, onder redactie van den voorzitter der vereeniging K. van Leeuwen, in samenwerking met H. Ellens, H. Hana, R.W.P. de Vries Jr. en Jac. Ph. Wormser, nu twee nummers verschenen zijn. De sympathieke jonge vereeniging - zij werd in Juni van verleden jaar gesticht - komt met dit haar orgaan ernstig en beginseltrouw voor den dag; wij bevelen zoowel haar zelve als haar blad allen, die belangstellen in de zich zoo krachtig openbarende reactie tegen de gedachteen smaak-looze machinale productie dezer tijden, in den opbloei en ontwikkeling onzer jonge ambachtskunst, van harte aan, daarbij opmerkende dat de vereeniging ook kunstlievende leden en begunstigers heeft, en dat haar maandblad voor ieder verkrijgbaar is, en wel à f6.50 per jaar.

De redactie-commissie heeft het zich zelve alles behalve gemaklijk gemaakt. Zij laat in het tweede no. het jaarverslag van haar secretaris afdrukken, en wij lezen daarin dat zij, ‘bij de aanvaarding harer taak met geestdrift geschreven’ heeft: ‘Het orgaan moet worden een voorbeeld van typografische kunst,’ en verder dat zij ‘deze belofte wilde houden’. Dit is fier! Een voorbeeld! Dit is gedurfd - vermetel bijna! Maar de redactieleden zijn dan ook geen bezadigde oude heeren en wij moeten hun belofte zeker zóó begrijpen, dat de vervulling niet onmiddellijk al, in de eerste pogingen, maar op den duur, na tijden van studie, arbeid en... ondervinding te verwachten is. Immers, bepalen wij onze aandacht bij het uiterlijk dezer eerste twee nrs., dan vinden wij zonder twijfel veel te waardeeren, maar in alle opzichten zouden wij dit typografisch geheel toch niet als voorbeeld wenschen te aanvaarden.

De bladspiegel van de gewone, ongeïllustreerde, pagina, maakt een aangenamen, rustig-fatsoenlijken indruk, ofschoon ons de eisch van het ‘één geheel’ en ‘rechthoekig’ zijn^*) eenigszins brutaal opgelost schijnt met het zwarte kader waarin het zetsel is gevat. Wij denken aan het ei van Columbus en de jongensachtige uitroep: ‘zoo kan ik het ook!’ zweeft ons op de lippen. Doch het succes is daar niet minder om. Het ei staat werkelijk op z'n punt. En het staat zeer rustig en waardig, het heeft houding en is van een beminnelijke, zij 't misschien ietwat benepen ingegetogenheid.

Meer bezwaar hebben wij tegen de geïllustreerde bladzijde. Het reproductie-procédé hier gevolgd voor de ‘batiks’ van Lebeau, de lichtdruk - hoe prachtig ook, op zich zelf! - lijkt ons totaal ongeschikt voor illustraties tusschen den tekst. De prentjes hebben een heel anderen tint dan het zetsel, maken daarmee geen geheel uit, geven integendeel zeer beslist den indruk niet er ín, maar

*) Vgl. het verslag van J.W. Enschedé's lezing, bl. 15 en 16 van het eerste no.

[p. 138]

er boven óp te liggen. Ook komt ons de wijze van plaatsing der prentjes onharmonisch, niet mooi voor, terwijl ook al weer het lichtdruk-procédé, dat dubbel drukken noodzakelijk maakt, schuld is aan 't hier-en daar veel te dicht op de illustraties gedrongen staan van den tekst.

Hoe moeilijke kwesties wij hier aanraken - weinigen kunnen het beter beseffen dan wij juist! Hoe dikwijls dringt de praktijk de beste illustratie-theorieën omver! Doch - hier is de bedoeling een ‘voorbeeld’ te scheppen. En dus schijnt kritiek ons gewettigd.

Aan wat men noemt typografische versiering, ornamentatie van de blz., is in deze eerste nrs nog niet veel gedaan, doch wat er gedaan werd lijkt ons haast alles sober en wel-overwogen. Het ‘hoofd’, door H. Hana, is logisch geconstrueerd, fraai, met distinctie, toch doet het ons, op zich-zelf gezien, niet zoo mannelijk rustig en open aan als B. Nienhuis' ontwerp (op blz. 14 van no. 1 gereproduceerd). Maar dit laatste was zeker te zwaar en te zwart. Eenheid van tint in de bladzij is een van de grootste moeilijkheden.

En 't omslag? Wel, eerlijk gezegd, wij lazen met eenig genoegen dat het ‘voorloopig’ is. Want - het ontbreekt ons waarlijk niet aan bewondering voor 's heeren Berlage's machtige talenten; met de redactie waardeeren wij ‘de zeggingskracht die ligt in deze eenvoudige allegorie’: het jongetje, pas uit de kool gegroeid, dat daar nog staat, eerlijk naakt, met zijn vertrouwensvol afwachtend, argloos zich gevend gebaar; ook brengen wij gaarne lof aan belangloosheid; maar toch - het schijnt ons zulk een bij uitstek dankbare taak, het teekenen van een omslag voor een blad als dit, met zoo'n ideëele bestemming, - een omslag zonder de minste advertentie! - en wij betreuren dat de voortreflijke bouwmeester er niet iets mooiers van heeft gemaakt, iets frisschers en krachtigers, iets fijners, voornamers.

Ook wat den inhoud betreft lazen wij in het jaarverslag een en ander over de plannen der jonge redactie: ‘Ons Maandblad moet meer zijn dan het officieele orgaan onzer vereeniging alléén. Het moet juist hen, die buiten de vereeniging staan den weg wijzen op het gebied van Ambachts- en Nijverheidskunst. Dit moet de “Inhoud” doen’... ‘Waar getracht is den uiterlijken vorm zoo schoon mogelijk te maken, moet het inwendige niet achter staan. Juist op den “Inhoud” komt het aan, zal ons blad waarlijk in eene behoefte voorzien, zal het waarlijk de uiting zijn van de hedendaagsche Jonge Kunst.’

Scheen het nu al eenigszins onbillijk, het uiterlijk der eerste nummers aan het moedig optimisme der redactie te toetsen, deze onbillijkheid zou groeien tot een ongerijmdheid deden wij 't zelfde met den inhoud. Wij willen dus uiterst matig zijn met kritiek, te meer daar wij de beide nrs voor een groot gedeelte met genoegen lazen. In dat ‘gedeelte’ neemt Hana's stuk over Lebeau de verweg voornaamste plaats in. Een artikel dat getuigt van kracht tot aandacht-concentratie, van ronde eerlijkheid, maar tevens ook van dien eerbiedigen schroom die ieder past tegenover werklijke kunst.

Doch wat ons 't minste genoegen ver schafte - en deze opmerking, toch eigenlijk meer nog ‘vorm’ dan ‘inhoud’ betreffend, wenschen wij niet achter te houden - 't was het artikel van den president der vereeniging zelf, de lezing van den heer Van Leeuwen, hier afgedrukt. Waarlijk het is ons niet te doen om goedkoope vitterij, en wij weten wel dat wij onze eischen in deze niet te hoog mogen stellen, maar men dient dan toch niet te vergeten, dat er inderdaad eenige harmonie behoort te bestaan tusschen geestelijken en uiterlijken vorm, dat een fraai typografische uitvoering van een slecht gesteld stuk, aan de overbekende ‘vlag op een modderschuit’, aan iets... ondegelijks, iets voos-leegs doet denken, kortom juist aan het tegendeel van wat deze jonge ambachtskunst zoo geestdriftig voorstaat: bewuste schoonheid, overeenstemming van uiterlijk met innerlijk, de heldere gedachte in een logischen vorm. In het artikel nu van den heer Van Leeuwen - in het eerste gedeelte vooral - komen zóóvele grove en verwarrende stijl- en taalfouten voor, die met nauwkeurige correctie, door iemand die 't schrijven gewoon is, gemakkelijk te verwijderen waren geweest, dat men eigen-

[p. 139]

lijk niet kan beweren, dat dit artikel geschréven is, wanneer men tenminste aan dat woord een iets ruimere beteekenis wenscht te hechten dan: het brengen van letters op papier.

Er wordt veel geschreven tegenwoordig, vooral over kunst; talloozen achten zich geroepen, want zij meenen iets te zeggen te hebben. Doch zij vergeten zoo vaak, dat het zuiver uiten van gedachten, ja zelfs het logisch vermelden van feiten, hoe eenvoudig 't ook lijkt, ieders werk nog niet is, zoomin als het ontwerpen van een stoel, een ding om op te zitten - 't lijkt óók zoo eenvoudig! En, wat het schrijven betreft, het is ook eenvoudig, volstrekt niet moeilijk. Wanneer men zich maar volledig rekenschap geeft van wat men eigenlijk te vertellen heeft en dat dan, zoo simpel mogelijk, zégt op 't papier. Niet beginnen met de versiering en vooral geen gedachteloos aanwenden van allerlei beeldjes, krulletjes, kwikjes. Dat is even verderfelijk bij 't stellen van een artikel als bij 't ontwerpen van een meubel.