Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 15

De hoed.
Door J. Everts Jr.

Ze zaten met d'r drieën onder de lamp, die rustig suisde. Arie was nog niet thuis van kantoor. Liesb'th breide, Sientje stopte en Neel verstelde een onderbroek.

Liesb'th, tante van Sientje, eigen zuster van Neel, zat bovendien met den buitensporig-grooten spitsen neus, waarlangs bijziende schitter-oogjes klein-sluw tuurden, bijna onafgebroken over haar boek gebogen. Slechts nu en dan, om haar oogen rust te gunnen, keek zij even op, voor zich uit in het leege, waarbij zij met het druk-stille beweeg der naalden onder zich onweerstaanbaar aan een kip deed denken, die vinnig-bedrijvig en quasi-onachtzaam naar een zaadje of wormpje krabt. - Op eens schoof ze het boek een eind van zich af over de tafel, liet haar bril zakken tot over den natuurlijken bobbel, waarachter hij immer, volgens Arie, ‘zeevast’ lag, en legde haar knokelige handen, nog steeds de breikous houdend, gekruist op den rand der tafel. Toen d'r zuster aanziende, zette ze teemend in:

‘Ja, ik zal d'r van 't jaar toch an motte geloove.’

‘Waaran?’ - vroeg Neel, hoewel ze van het eerste oogenblik af begreep waarop Liesb'th doelde, en met Sientje onverstoorbaar doorwerkend.

Liesb'th ging op denzelfden toon voort:

‘M'n ouwe blauwtje is nog wel niet versleten - dat heb ie d'r van as-ie goed goed koop: 't is nou verleej' jaar winter het zesde jaar at geweest, da'k 'm droeg - maar je raakt er zoo mee ten achtere. Wi'je gelooven, dat ik er eigenlijk met goed fatsoen nie-meer mee over de straat durf?’

‘Dat heb ik al drie jaar geleje gezegd: ik begrijp niet...’

Maar tante Liesb'th, die jarenlang kinderjuffrouw was geweest bij een aanzienlijke familie in de stad, en die op grond van dat groot en trotsch verleden nog steeds op het gebied van kleeren en fatsoen een laatdunkend en dikwijls streng air aannam tegenover de familie van haar zuster, bij wie ze inwoonde, en in het bijzonder tegenover haar nichtje Sientje - tante Liesb'th liet Sientje niet uitspreken. Ze wierp haar met een nauw'-merkbare beweging der felle oogjes een blik vol supreme minachting toe, en met een nijdigen vervaarlijk-dun-snetterenden ophaal van haar geweldigen neus, waarbij de geheele rechterhelft van haar gezicht verfronste, schimpte ze:

‘Nou ja, hè, dat wete we allang. Iedereen is nou geen nuf van negentien jaar, die een man van noode heef.’

‘'t Is wáar ook: Hou je d'r buiten, Sien. Maar een nieuwe winterhoed heb-ie dan toch ook brood en brood noodig, Liesb'th’ - viel Neel met een vergoelijkend lachje haar dochter bij.

‘Goed, maar daar hoef' zij me dan nog niet attent op te maken. Strak' wil ze nog meer verstand van 'n hoed hebben, as ik zelf.’

‘Je heb mense, die ook nooit is geraje wille weze’ - mokte Sientje.

‘Althans niet van zoo'n jonge blaag, die pas komt kijken - zooas jij d'r één ben’ - relde de ander.

‘Blaeg, blaeg’ - bauwde Sientje haar na.

‘Ja zeker! of: snotneus, as je dat soms beter versta.’

‘Mensch, hou je gerege, dan blijf-ie netjes!’

‘Je zou je ouwe blauwtje dan altijd nog is met slecht weer of zoo, of 's avonds kenne drage’ - bracht Neel's goedige stem zacht in het midden.

‘Dat spreekt. Ik zal 'm niet weg gooie! Maar daarom wil je d'r eerst nog wel-is over praten. Een nieuwe hoed koop-ie niet elke dag.’

[p. 134]

‘Lieve ziel, 't is zonde! 't Is een besluit voor jare!’

‘Daarom! En alzóo een winterhoed. Een zomerhoed kan je nog is af met een flodje, dat is meer strik dan hoed dikwijls, dan doe je een boel met wat garnituur. Ja, is 't niewaar...?’

‘En waar wou je gaan?’ - vroeg Neel, die geheel opging in het gewichtige geval.

‘Je mot bij Meijer Soeurs gaan op de Blaak, daar hange prachte van hoeje’ - adviseerde Sientje spottend.

‘Ach chott, wat ben je lief!’ - kaatste tante Liesb'th valsch-lieverig terug. ‘As je nog is een goedkooper adres weet...!’

‘Nou, je wil ommers altijd zulk goed goed hebben? Ga dáár dan. Dan kan je d'r weer zes jaar mee loopen.’

‘Zoo. Nou, zoo gauw as ik jouw raad noodig heb, zal ik 't zeggen, hoor hartje!’

Tante Liesb'th besloot deze woorden met een nieuwen geweldigen ophaal van haar neus, wat altoos een teeken van zenuwachtigheid was. Doch opeens vervolgde ze weer kalm tot Neel: ‘Nee, ik wou je vragen om is mee te gaan... als je lust heb tenminste. Dan kanne we is kijken. Waar we dan wat geschikts zien, daar valle me binnen. Dan kan je me nog-is [...]aje.’

Neel vond het verzoek op z'n minst genomen vereerend. Bovendien was ze zeer goedhartig. Waarom zou ze ook weigeren?

‘As ik je van dienst kan zijn, mens, me' plezier. Wanneer wi'je gaan?’

Maar Liesb'th had volstrekt zoo'n haast niet; op een mooien dag moste ze d'r maar is op uittrekken, 't kwam er ommers op geen dag, op geen week opan!

Ze trokken er niet eens, maar drie kees op uit, en ten slotte ging Liesb'th den vierden keer alleen om dan maar een hoed te koopen, die wel ‘beestachtig duur’ was, maar die haar toch zoo buitengewoon goed stond, dat ze er na lang beraad toch maar ‘op besloten’ was.

't Was een zwarte hoed met een breeden opgeslagen rand, waarin aan ééne zijde een groote veer lag.

Toen ze 'm in huis had, moest iedereen 'm haar nog eens op zien hebben.

De vrouwen waren er over het algemeen nogal mee ingenomen. Maar Arie, Neel's man, zei:

‘Dat ding stinkt.’

‘Ja, hij ruikt een beetje vreemd’ - vond Neel ook, aarzelend.

‘Dat is de lijm’ - zei Liesb'th vergoelijkend, als hadden ze kwaad van haar bloedeigen kind gezegd. ‘Dat gaat er wel af mette tijd.’

De hoed werd zorgvuldig opgeborgen in een kast achterin de nauwe donkere gang. Een paar dagen werd er niet over den hoed gesproken, was hij zelfs uit aller gedachten, behalve natuurlijk uit die van Liesb'th, want bij al haar zuinigheid was ze in niet geringe mate ijdel.

Op een avond echter stapte Arie, van kantoor thuiskomend, verdacht snuffelend de huiskamer binnen:

‘Wat hangt er een raar luggie in de gang als je inkomt.’

De anderen keken verwonderd, haalden eens op, doch roken niets.

‘Dat luggie zal je dan wel zelf meegebracht hebben’ - opperde tante Liesb'th.

Hij moest z'n beenen éen voor een hoog oplichten of er ook ‘iets’ aan zijn laarzen zat. Doch daar was niets onbehoorlijks te bespeuren, en hij moest ook bekennen: nee, in de huiskamer rook-ie niks

Den volgenden avond was 't echter dezelfde ‘comedie’, volgens tante Liesb'th.

‘Nou mag ik toch een drie-dubbele rolberoerte krijgen, als ik in de gang niet nóg die hoed ruik!

‘Kom, man!’ - spotte Liesb'th, lichtelijk gepikeerd.

‘Ruike jullie dan niks?’

‘Ja, ik dacht 't van morgen ook, toen de kast openging’ - zei Neel twijfelzuchtig. ‘Maar ik dacht: 't zal an mijn legge, en toen is 't me weer ontgaan.’

‘Och vent, je zal wat in je neus hebbe,’ lachte tante Liesb'th.

‘Wat in me neus hebbe? As jouw hartje zoo rein was as mijn neus, dan... dan was je plaassie in de hemel al lang besproken,mensch!’

[p. 135]

‘Toe maar...!’

Er werd verder niet over gesproken. Arie's humeur was niet van de lastigste.

Maar 't werd steeds erger; ook de anderen roken 't nu duidelijk. Liesb'th kreeg den goeden raad den hoed eens buiten te leggen, dan hadt je kans dat die lucht er tenminste wat aftrok.... En waarlijk, toen de hoed een geheelen dag buiten op de achter-warande gelegen had, scheen 't of de ‘lucht’ verminderd was.

Maar toen Arie den volgenden Zondag met Liesb'th en z'u vrouw ging wandelen, was 't ‘weer net zoo,’ en hij maakte daarbij de opmerking dat ze ‘aan den eenen kant harder stonk dan aan den andere.’

Liesb'th, die wel een zeer groote maar geen zeer fijnen neus bezat, vond, behalve dat dergelijke uitdrukkingen ongepast waren, ze ook nog onredelijk. Ze verzweeg dit echter en droeg haar leed en ergernis in stilte. Ze was de eenige, die nog niets bijzonders aan haar hoed geroken had, of indien ze al iets rook, 't toch niet van dien aard vond, om er zoo'n belachelijke herrie over te maken. Maar natuurlijk!... ze had weer-is een aardigen hoed, ze hàd weer-is iets, en dat moèst en zùu d'r nou tegen gemaakt worden, anders was 't niet goed!

Deze meening zette zich vast in haar hoofd en 't kwam tot groote standjes, want na dien Zondag kon Arie geen avond thuis komen of hij zei wat van die stank in de gang; en al spoedig was 't niet meer alleen de gang, maar het geheele huis dat er naar rook, dat ‘erdoor verpest werd,’ en hij had dat niet voor z'n schoonzuster's hoed over, al was die ook nog zoo mooi en al had-ie ook honderd gulden gekost, in plaats van elf vijftig, wat zij er voor betaald had. Hij verzocht haar daarom den hoed eenvoudig op te ruimen, welk verzoek hij met eenige zeer kernachtige termen kracht bijzette.

Tante Liesb'th handhaafde haar positie van iemand die betere manieren kent en antwoordde haar zwager tamelijk koel en uit de hoogte, waarop hij zich echter hoe langer hoe nijdiger maakte, grof werd en sprak van haar buitenmodelschen snotkoker, dezen vergelijkend bij een schoorsteen waar geen trek in zat.

De hoed bleef intusschen waar hij was, en wie weet tot welke ernstige familie-verwikkelingen dit kleedingstuk aanleiding had kunnen geven, hadde het toeval op een goeieu dag tante Liesb'th niet in de tram gevoerd. Ze had haar nieuwen hoed op, en juist was er dien dag bij het opendoen van de kast ook een vleugje van de ‘luch’ in haar neus doorgedrongen. Het vertrouwen in haar hoed was dientengevolge aan het wankelen gebracht. Nu echter in de tram kreeg zij zekerheid, volkomen zekerheid: de wagen was vol toen ze erin kwam, doch na korten tijd vertrokken de passagiers éen voor éen, sommigen haar verdacht aanloensend, terwijl er éen was die den conducteur vroeg of er visch werd meegevoerd.

Hier was boos opzet onmogelijk. De nieuwe hoed werd haar nu werkelijk tot een klein levensverdriet, hij had haar ruim elf gulden, ruim elf gulden! gekost, en wat voor plezier had ze er tot nu toe van gehad? Niets dan ellende en narigheid. Ruzie gemaakt met menschen, die nota bene groot gelijk hadden. Wat zij dan toch ook voor een lucht had, dat ze 't nog nooit geroken had! Nou móest ze 't wel gelooven. Wonder, dat Arie nog niet anders opgetreje was! Nou kon ze 'm nog der ekskuzes make! En in Gosnaam, ze zou dan maar d'r toevlucht weer neme tot d'r ouwe blauwtje. 't Ging zoo 't ging. Dan maar voor gek loopen... Ze kon nou toch niet weer een nieuwe hoed gaan koope! Ja, het geld groeide d'r op d'r rug!....

Dit waren haar overpeinzingen, toen ze dien middag thuis kwam, en - toch nog voorzichtig - haar hoed afzette, de beide armen omhoog geheven, de lange speld tusschen de tanden.

Opeens stiet ze een rauwen gil uit.

Sientje en Neel kwamen toeschieten.

Met een gezicht vol afgrijnzen hield tante Liesb'th de vingers van haar linkerhand, krampachtig van éen gesperd, ver van zich af.

Ze gaf nog een gil.

‘Mensch, wat is t'r? Wat heb-ie?’

‘O! Asjeblief, neem me hoed is af! Gauw, gauw asjeblief!’

[p. 136]

Haar stem trilde. De beide anderen aarzelden. ‘'t Is wat lekkers, die stinkdop’ - mompelde Sientje en stak geen hand uit. Ook Neel scheen dit te machtig.

‘O toe, toe! As je blief! Gauw, gauw dan toch!’ - krijste tante Liesb'th, het hoofd voorover, een flauwte nabij.

Toen vermande Neel zich, greep den hoed, en wilde hem naast zich op een stoel leggen.

‘Nee, nee!’ - riep tante Liesb'th. ‘Gooi 'm buiten, gooi 'm buiten! D'r zit een beest in!’

Neel begreep niet, stond verdwaasd te kijken, den hoed in de hand. Doch nu was 't Sientje's beurt van kordaatheid: ze greep den hoed bij een uitstekende piek, rukte de glazen tuindeur open, en keilde hem in het tuintje. Meteen kletterde de deur weer dicht. Sientje zag wit na dit heldenfeit.

‘Een beest? - herhaalde Neel ontsteld’.

Toen eerst kwam tante Liesb'th wat bij. Ze smakte, hijgend nog, op een stoel neer, de linkerhand nog steeds van zich af gestrekt:

‘O God, is dat schrikken!... Oe, oe... 't zat in den rand, onder de veer, iets kouds, iets kils en nats....

‘In de rand, zeg-ie?’

‘Ja mensch. Ik greep er net in met me hand. O, arrejazzus, as ik er nog an denk!’....

‘En wie weet hoelang je daarmee op je hoofd geloopen heb!’

‘Hou op mensch, hou op! Ik mot er niet an denken. Me hart draait om in me lijf.’

‘Wat zou 't voor een beest zijn?’

‘Weet ik 't! Ik heb niet gekeken!... 't Was nat, koud, kil en zacht, dat weet ik wel. Oe, wat een engigheid!’ - Ze bewoog haar hand trillend, als wilde ze er zoo de ‘engigheid’ afschudden.

‘Misschien is 't wel een kikker, of’ - Sientje's stem klonk op eens beducht - ‘een slang’.

‘Hij heb je toch niet gebeten?’ - vroeg Neel snel.

‘Liesb'th's vingers trilden, van angst nu. Ze werden op eenige distantie bekeken, doch er was niets bijzonders aan te zien.

‘Laa's ruike’ - zei Sientje. ‘Brr, dezelfde vuile bedorve luch'. Mensch, ga toch gauw je hande wassche!’

Liesb'th ging. Men had haar nog nooit zoo gedwee gezien.

‘Neem 'n stukkie soda!’ - riep Neel haar na.

Buiten, midden in den tuin op het eenige armzalige grasperkje lag de hoed, plat, roerloos. Sientje was niet van de tuindeur afgeweest om te zien of ‘het beest’ er soms uitkroop. Maar er kwam niets.

De toestand bleef dezelfde tot Arie thuis kwam om te eten. Hij hoorde het geheele verhaal geduldig aan, deed daarna eenige zaakkundige vragen, als: ‘heeft de hoed niet bewogen zoolang die in den tuin lag?’ ‘Gaf 't geen geluid?’, en Liesb'th moest hem precies aanduiden, waar het dier zat in den hoed.

Toen hij dit alles wist, ging hij naar buiten gewapend met de kolenschop. Sientje liet hem uit, en bleef achter de deur staan, de knop in de hand, om haar vader als hij voor het gevaar op de vlucht mocht slaan dadelijk binnen te laten. De harten der vrouwen klopten voelbaar, - Uiterst voorzichtig naderde Arie den hoed, loerde even of hij niets zag, dook toen plotseling neer op z'n hurken, gaf een geweldigen slag en holde weg.

Sientje wierp de deur open. Liesb'th wou de straat op vluchten. Maar op de warande kwam Arie tot staan. Toen er niet het minste onraad te bespeuren viel, sloop hij nogmaals naar den hoed, gaf weer een slag juist op de veer en toen, als de bliksem zoo snel, rees en daalde de schop, neerploffend en nog eens en nog eens, op den hoed, die inéen dutste en ùp- en samen kromp als een levend gemarteld wezen. Met elken slag scheen Arie aan moed te winnen, op het laatst sloeg hij in het wilde als een razende, en 't was als koelde hij meteen op den hoed z'n woede, die hij zoolang had moeten verkroppen.

‘O m'n hoed, m'n mooie hoed’ - jammerde tante Liesb'th. ‘D'r blijft niks van over’.

Eindelijk kwam Arie tot bedaren. Hij stond op, en dorst den hoed nu dichter te naderen en hem nauwkeuriger te bekijken. Met de kolenschop wroette hij de totaal-verpletterde veer wat uit elkaar. Binnen zagen ze met

[p. 137]

angst dat hij wat opschepte uit de misvormde massa, en weldra kwam hij, met de éene hand z'n neus dichthoudend, de schop voor zich uitgestoken, naar de kamer terug. De vrouwen wilden aan de haal gaan, maar ze beheerschteu zich voor elkaar.

‘Je houdt de deur dicht, hoor!’ - gebood Liesb'th.

‘Is-tie dood?’ - riep Neel tegen Arie toen hij dicht genoeg genaderd was.

‘Zeker al wel vier weken!’

Toen dorsten ze te kijken. Ze rekten zich, elkaar verdringend, op de teenen, en zagen het meer dan haif-vergane, plat-geslagen lijkje van een muis....

Dit lijkje is begraven heel achter in het tuintje. Ter gedachtenis is er een wilgenstokje boven geplant.

De hoed heeft den ganschen nacht buiten gelegen in een stortregen. Tante Liesb'th heeft hem daarna uit laten stoomen, 'm zelf nieuw opgemaakt en 'm nog jaren - misschien wel weer zes - met plezier gedragen.

Februari 1905.