Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 15

Een vriend van Multatuli
door H.R.

Hij was boekverkooper en ‘gaf’ er bij ‘uit’, o.a. een tijd lang voor Multatuli.

Douwes Dekker noemde hem in den regel kortaf d'Ablaing, of ook wel, bij zijn aangenomen naam, Meijer. Doch ziehier de titel van het over hem verschenen boek, waarvan mij een recensie-exemplaar gezonden werd:

‘Rudolf Charles d'Ablaing van Giessenburg (firma R.C. Meijer, Amsterdam, Damrak 97) 1895-1904. Persoonlijke herinneringen door M.... Alsmede d'Ablaing's omgang met Multatuli (Ed. Douwes Dekker) in de jaren 1860-1866, geschetst uit beider nog onuitgegeven brieven en bescheiden. Met een voorwoord van Chr. Nuijs. Amsterdam, P. van Rossen, 1904’.

En die voorwoordschrijver, de heer Chr. Nuijs, vangt aldus aan:

‘Aan den heer M....

‘In een tijd toen het nog de gewoonte was “lange titels voor boeken te bedenken” (houje me nou voor de gek, of hoe heb ik 't met je, moet, dunk-me, de heer M.... gedacht hebben, toen hij dit las), zou ik u den raad gegeven hebben, uw levensschets van onzen vriend d'Ablaing den ondertitel te geven: of: de loopbaan van een merkwaardig man’.

‘Want dat was Rudolf Charles d'Ablaing van Giessenburg. En het heeft slechts aan de omstandigheden gelegen, dat hij geen groot man is geworden’.

‘Al het materiaal daarvoor was bij hem aanwezig; slechts het worstelen met de “materie”, de onafgebroken strijd om het “bestaan”, dien hij van jongsaf heeft moeten voeren, heeft hem belet de vleugelen uit te slaan, en de wereld te verbazen door zijn dichtersarbeid’.

Is het niet alsof de heer Nuijs die taak, de wereld te verbazen, over heeft willen nemen: Weinigen zullen 't zeker maar geweten hebben dat wij in dien goeden ouden heer d'Ablaing een genie bezaten, dat alleen maar door het ‘worstelen met de materie’ is ‘belet’ in het ‘uitslaan van zijn vleugelen’ enz.!

Ik geloof, om de waarheid te zeggen, niet, dat men een ‘vriend’ een dienst bewijst door hem zoo op te hemelen na zijn begrafenis. Ik zou zelfs vreezen dat zulk een overdrijving bijna belachelijk maakt iemand, die in zijn eenvoud achtenswaardig was. Wij gelooven het immers volstrekt niet, dat in den boekverkooper van het Damrak al het ‘materiaal’ voor een groot man ‘aanwezig’ was, en de heeren Nuijs en M.... zijn er dan ook absoluut niet in geslaagd bewijzen te geven voor die bewering.

[p. 65]

Een ‘merkwaardig man’, wel ja, een goede, beste, hulpvaardige en ook wel knappe man, stellig, een trouw, opofferend vriend, zeer zeker, en dan, als ge wilt, een denker, een dichter.... Waarom niet! Er is al zooveel met die woorden gesold!... Maar is het dan nog niet genoeg! Kom, kom, gij weet ook wel, mijnheer Nuijs, dat een groot man zich niet door de omstandigheden zou laten ‘beletten’, enz. enz....

In 't algemeen kan ik niet vinden, dat de heer d'Ablaing, die van zijn dierbaren Multatulie ook al niet enkel vreugde beleefd heeft, na zijn dood veel gelukkiger is geworden met zijn vrienden. Wordt hij in 't voorwoord van dit, aan hem en Douwes Dekker gewijde boek bewierookt op een wijze zooals hij dat stellig niet voor zich begeerd zal hebben, de auteur der ‘persoonlijke herinneringen’ en de ‘schetser’ zijns omgangs met Multatuli maakt het niet veel beter met zijn holle frasen, zijn gemeenplaatsen, zijn rechtaf erbarmelijk stijltje. Als gij niet schrijven kunt, schrijf dan niet, of laat uw gebrabbel tenminste eens nakijken voor ge 't uitgeeft!

Zoo begint het boek:

‘Men heeft een mensch begraven, een mensch in den waren zin des woords. Hij is heengegaan velen tot voorbeeld strekkende, wat plicht, karakter en overtuiging vermag (lees: vermogen, H.R.) Getrouw is hij gebleven aan zijn woord “voor alles waarheid”. Op zijn graf staat een schoon gedenkteeken, een daad van piëteit verricht door vrienden en vereerders.’

Kan het maller en holler? De eerste de beste lijkredenaar spreekt beter tegenwoordig! Er zijn dan toch nog toostenboekjes te krijgen!

Mag ik u nog een klein tuiltje stijlbloempjes uit deze schoone gaarde aanbieden? Ziehier dan:

Bl. XVI ‘Zijn bezoek aan St. Helena op den terugweg naar Holland is vooral zeer belangrijk te lezen. Als hadde hij in Indië nog niet genoeg geschreven, geeft ons het reisjournaal op den terugtocht naar Nederland meer dan drie zeer boeiende novellen, die, hoewel jaren geleden geschreven, meer degelijke moraal bevatten, dan menige pennevrucht welke ons heden ten dage wordt voorgelegd.’

Blz. XXVIII: ‘Eigenaardige persoonlijkheden heeft ieder mensch, doch waar alles zonder wrok of haat geschiedt, daar is men geneigd hem de hand te drukken, die liefde en huisgezin ter wille van zijne overtuiging ten offer bracht.’

Blz. 85. ‘Eén briefje van genoemde Mej. de Graaff uit haar briefwisseling met d'Ablaing achten wij geenszins onbelangrijk genoeg mede te deelen.’

Blz. 172. ‘In het thans in ons bezit hebbend exemplaar van Multatuli, getiteld: Annales d'Association internationale etc.’

Laat het maar voldoende zijn zoo!

Wat Multatuli betreft, ik zal niet zeggen dat wij genoeg van hem weten, integendeel: wel zijn er massaas ‘brieven en bescheiden’ (sommige zeer onbescheiden) openbaar gemaakt, doch aan een goede, ordenende biografie bestaat waarlijk behoefte. Ook dit boek kan er zijn bijdrage toe leveren. Maar niet meer dan dat. Nieuw licht verschaffen ze niet, al de brieven en kattebelletjes hier gepubliceerd. D'Ablaing's meening over den grooten mail was zeker in menig opzicht juist, maar... 't is dan ook de meening van velen, al tallooze malen geuit. Misschien heeft van al het hier gegevene de nauwkeurige persoonsbeschrijving (blz. 162 en 163), voorkomende in de ‘aanteekeningen’ door d'Ablaing in ‘het jaar 1901/1902’ geschreven nog de meeste waarde als bijdrage tot de kennis van Multatuli. ‘Dekker’, schreef ‘d'Ablaing, had een middelmatige lengte, een nette, tengere gestalte en kleine welgevormde voeten; de handen en vooral de vingers waren nu niet juist van wat men noemt een aristocratischen vorm. De nagels waren breed en plat, maar zij waren met zorg onderhouden en steeds scherp gepunt als om het gemis van de dubbele welving minder te doen in het oog vallen; de lichtblauwe oogen hadden iets ijls, zware wallen lagen dááronder en boven de ingevallen wangen. De neus en de mond warea welgevormd, een dunne, blonde knevel dekte de bovenlip, het overige van het gelaat was

[p. 66]

glad geschoren omdat de haargroei daarop verre van welig was. Het fijne, blonde hoofdhaar, in den regel vrij lang, was luchtig achterover gekamd, en viel daar recht neder. Het stond goed geplant op het hooge voorhoofd en geleek in zijn volheid wel wat op leeuwenmanen. Het steendrukportret door Mitkiwitz te Brussel geteekend naar het door hem vervaardigd photographisch portret is goed gelijkend, maar verjeugdigd. Men kan zich voorstellen dat Dekker er zo ongeveer een tiental jaren vroeger moet hebben uitgezien.

Het photographische portret door M. is het beste dat ik ken. Dat is Dekker in den tijd toen ik met hem omging. De kleeding van Dekker, gewoonlijk van een lichtgrijze kleur, was altijd hoogst eenvoudig, maar net en zindelijk. Zijn rechte houding en ranke lichaamsbouw werkte uitstekend mede hem goed te doen voorkomen. Hij was buitengewoon lenig en bewegelijk; zijn gang was vlug en veerkrachtig.

In den beginne (bedoeld is zeker: toen d'Ablaing hem pas had leeren kennen. H.R.) liep hij steeds bij den weg met een rotting in de hand; maar toen zijn uitgever hem eens vroeg, waarom hij toch altijd dat lastige stuk hout meêsleepte, hij kon daartoe toch niet veroordeeld zijn geworden, want hij was nooit in China geweest, wierp hij het ding in een hoek. Sedert heeft hij er nooit meer gebruik van gemaakt.’

Maar laat ons niet vergeten, dat het boek, waarvan wij hier spreken, niet in de eerste plaats aan Douwes Dekker, doch aan d'Ablaing van Giessenburg gewijd is. Al geeft de correspondentie der beide mannen op 't karakter van den altijd belangwekkenden ‘Dek’ weinig nieuw licht, zij doet ons den uitgever der ‘Minnebrieven,’ en der eerste twee ‘Ideën’-bundels kennen. D'Ablaings typische briefjes en dagboek-notities zijn 't vooral, die dit boek van onleesbaarheid redden, ja waaraan het zelfs eenig algemeen belang te danken heeft.

Alleen een oprecht vriend en ruiterlijk karakter kan in een briefje schrijven dingen als dit (bl. 80): ‘Gij verbeeldt u trots te zijn en men beschuldigt u ervan, - ik daarentegen zeg u, dat gij en publiek beiden liegt, ge zijt niet trots, gij verheft u niet boven anderen, gij gevoelt u niet sterk, gij kent niet uw waarde. Ware dit zoo, ge zoudt het niet enkele malen, maar altijd zijn, uwe daden zouden spreken meer dan uw woorden, gij zoudt niet hulpbehoevend naar anderen de armen uitstrekken, en anderen de magt vragen, die ge in u zelf hebt; ge wilt hervormen, schrijf, gij wilt heerschen, spreek -, ge wilt schitteren, vermoedelijk onafhankelijk, willekeurig zijn. Werk, maar roep niet de hulp van anderen in, terwijl ge uw kracht door werkeloosheid laat verlammen, de schat van uwen geest nutteloos verspilt, uw kostbare tijd werkeloos laat voorbij gaan. Ware ik, de man met zijn bekrompen denkbeelden, Eduard Douwes Dekker, Multatuli zou bevelen, in plaats te vragen, hij zou regt verschaffen in stede het te zoeken, hij zou ondersteunen, in plaats hulp te vergen; omdat ik reeds nu zoo trots ben, dat ik bezig ben mij zelf vrij te werken, en de zedelijke overtuiging heb nog eenmaal nuttig te kunnen worden, kan ik dit zeggen. Ik kan gevoelen, wat ik zou kunnen, als ik u was, kunnen uit eigen kracht, omdat ik de wil zou hebben om te'slagen en de trots om mij zelf genoeg te zijn. Neen Dekker, ge zijt niet trots, zooals ik u zou wenschen, ge kunt hoogmoedig zijn in uwe oogen, mijn trots is meer dan uw hoogmoed. Bij uw hoogmoed is twijfel aan eigen kracht, twijfel aan eigen waarde, wel niet tegenover anderen, maar in u zelf; wees overtuigd dat gij zijt zoo- als ge u schildert, en de hoogmoed waarop gij u beroemt en die men u verwijt zal zich ontwikkelen tot trots, publiek zal tot u opzien, omdat ge ze het evenwigt zal (doen) gevoelen, van hem die bewijst hoezeer hij zijn waarde begrijpt en zijne macht weet te gebruiken. Het verwijt zal zich oplossen in een eerbiedige erkenning. Help u zelf, Dekker, en de noodzakelijkheid zal u helpen...’

En later (bl. 91): ‘Vraag geen sympathie en ze zal u aangeboden worden. Vertoon u sterk, andere hulp minachtend, en men zal u volgen, hulp verleenen....’

Dit is - als ik mij niet zeer bedrieg - wat men levenswijsheid noemt. En hoe

[p. 67]

typeerend zijn ook deze zinnetjes over Dekker uit d'Ablaing's briefje aan den heer de Lespinasse: ‘Nog Zaterdag l.l. heb ik het hem gezegd, dat hij geene verdienste had van wat hij deed, omdat het uit zijn gemoed opwelde. Verdienste vooronderstelt een voorafgegaan streven, en strijd, eene overwinning, gelijk bijv. voor hem: zuinig zijn, en voor mij het boekverkooper spelen’.

Een paradox!... Doch men voelt dat deze man een persoonlijkheid was. En dat is waarachtig al veel! Laat ons toch wat kariger worden met het epitheton ‘groot’.