Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 15

Jules Verne, in memoriam.
Door H.R.

Een oud vriend, een vriend mijner jeugd is gestorven, een dien ik nooit zag, in levenden lijve, maar met wien ik toch drukker verkeerde misschien dan met den trouwsten der schoolkameraden, een vriend die tevens mijn leermeester was en wiens lessen - o wonder! - ik velen kon, ja gretig zocht, uit liefde voor hem en belangstelling in wat hij mij vertelde. Ik hield van Verne, en - ik wist het - hij hield van mij, hij hield van álle jongens.

Daarenboven, er was nog een hechter band: ik vócht voor hem. Er was toentertijd bij ons op school een Verne-partij en een anti-Vernepartij. De klasse-meester en eenige nette, neuswijze jongens, die waren anti. Verne was een leugenaar, zel de voortreffelijke onderwijzer, die nooit had gelogen - misschien kón hij zelfs geen leugen verzinnen! - en die stuk-of-wat brave jongens praatten het hem en hun wijze papa's gehoorzaam en degelijk na. Verne beweerde, dat je naar de Maan reizen kon, en onder zee, en naar het middelpunt der aarde. Ja, hij vertelde van menschen die dat hadden gedaan. Hij loog, er was niets van waar. En Droogstoppel wist het al, men mag niets zeggen dat niet waar is; daarom is het immers ook niet geoorloofd in een gedicht te zeggen dat het vier uur is, want het kan zijn dat zoo'n vers om kwart voor drieën gelezen, onwaarheid blijkt te bevatten....

Ai! - ik hoor het u al zeggen - deze vergelijking gaat niet op, in litteratuur is fantasie geoorloofd, maar Verne's boeken behooren niet tot de litteratuur. Waarde heer, geef u zelf eens een por in de zij en lach wat om uw eeuwige systematiseering! Geen litteratuur! Best! Maar wat kon dat ons jongens eigenlijk schelen! Rechtstreeks tot de fantasie dan, tot de poëzie van de verbeelding behoort Verne's werk. Hij kon niet schrijven, maar... hij deed 't gelukkig toch maar. Hij loog, maar hij loog zoo heerlijk boeiend, en hij leerde ons zooveel, al liegende. Ik verzeker u, op mijn woord, en met alle respect voor mijn duchtig geëxamineerde onderwijzers, bijna al wat ik weet - o! 't is weinig, maar ik doe het er mee! - bijna al wat ik weet of begrijp van geografie en ethnografie, van natuur- en scheikunde, van astronomie, van luchtscheepvaart, van 't werk in de mijnen, van de geschiedenis der ontdekkingsreizen, der Noordpooltochten vooral - 't is uit Verne dat ik het gehaald heb. Hij wist mij belangstelling in te boezemen, liefde te geven voor al die wetens-waardige dingen, en dán alleen leert een jongen, onthoudt hij, neemt hij in zich op wat hem meegedeeld wordt. Door Verne leerde ik wat er allemaal te kennen is op de wereld en wat men er mee doen kan. Ik kreeg groote achting, die zich verinnigde dikwijls tot liefde. Van niemand heb ik meer geleerd dan van hem, van dien eeuwig liegenden Verne!

In een alleraardigst en van groote sympathie getuigend feuilleton over Verne in de N.R.Ct. van 29 Maart j.l. las ik o.a.: ‘De lezer denke nu niet, dat dit zal uitloopen in een ophemeling van Jules Verne's werk. Nooit wordt een jongen geheel ongestraft zóó geboeid. 't Gevaar moge veel geringer zijn dan bij Aimard's Indianenverhalen of

[p. 353]

bij Sherlock Holmes, gevaar ligt zeker, om het nu eens deftig uit te drukken, “in elke overprikkeling der verbeeldingskracht”. En wat een doodzonden heeft Verne al begaan tegen de grondbeginselen zijner geliefde natuurwetenschap! Had hij ons niet behooren te waarschuwen dat de Nautilus op 8.000 meter onder den zeespiegel zoo plat gedrukt moest worden als een schol? Dat een wandeling door het onderzeesche Atlantis onmogelijk zou zijn, waar de beste duikers reeds op enkele tientallen meters diepte bijna niet kunnen werken? Dat de schok de reizigers in het projectiel, dat naar de Maan vloog, onvermijdelijk moest dooden?...’

Maar, mijn beste heer, wat zoudt ge dan wel willen? Dat Verne niet alleen duizend uitvindingen gefantaseerd, dat hij ook duizend ontdekkingen zelf gedaan, duizend van de wonderbaarlijkste machinerieën inderdaad tot in de kleinste bizonderheden voltooid had? Dat ware toch wel àl te veel gevergd van een man, voor wiens intellect - al was dan zijn schrijverstalent nog zoo poover! - gij toch ook grooten eerbied hebt. Beteekent het niet al veel, al heel veel, dat Verne tallooze nieuwe uitvindingen op natuurkundig gebied vooruit gedroomd, gezien en, in zijn verbeelding, in werking gezet heeft? Is het niet merkwaardig, dat nu nog, als wij in de kranten iets lezen over wéér een nieuwen Nautilus die gebouwd is, er geregeld bijstaat: de droom van Jules Verne zal eindelijk verwezenlijkt worden. De droom van Jules Verne! Kunt gij nagaan tot hoeveel prachtige vindingen die werker met fantasieën, die oneerbiedige leugenaar, den eersten stoot heeft gegeven?

Ik zou wel eens willen weten hoe Thomas Edison denkt over Verne.

En dan die eeuwige ‘overprikkeling der verbeeldingskracht.’ Nooit hoort men daarover spreken in verband met de vechtverhalen van een Andriessen, een Louwerse. Die zijn puik, die zijn uit de vaderlandsche geschiedenis, die kweken de vaderlandsliefde aan, niet waar? Maar er is toch heusch ook nog al wat verbeeldingskracht noodig om die verhalen te volgen, en ik weet al niet wat meer opwindt: ‘De Vaandrig van Frederik Hendrik’ of ‘Het Zwarte Goud’. Niet dat ik iets tegen Louwerse heb, maar waarom van die bekende overprikkeling altijd alleen te gewagen als 't Verne geldt of Aimard?

Trouwens, zoolang als ik nu leef - 't is al weer niet heel lang, maar 'k ben toch tevreden met nóg zoo'n portie! - heb ik nog nooit waargenomen, dat een door jongensboeken overprikkelde verbeeldingskracht inderdaad verwoestingen aangericht had of zelfs maar schade gedaan in een menschenleven. Wel heb ik dikwijls, al te dikwijls, naar een klein beetje meer fantasie, ietwat sterker verbeelding in 't hedendaagsche menschdom gezucht. Ik zou zoo zeggen, dat het heel wat meer de dagelijksche allerwerkelijkste narigheden zijn, dan de verbeeldingskracht, die ons overprikkelen!

Zeker, Verne heeft ons menigmaal listigjes wat op de mouw gespeld; zoo gemakkelijk als hij 't wil doen voorkomen wordt b.v. het kruit niet gemaakt, de Maan niet bereikt, noch de pool of het middelpunt der aarde? Maar die fouten, we vonden ze zelf als we, nadat door hem de belangstelling gewekt was, met lust gingen werken in de natuurwetenschap, in ‘zijn geliefde natuurwetenschap’, gij zegt het terecht.

Nog meer ware woorden zegt gij, feuilleton-

[p. 354]

schrijver in den Nieuwen Rotterdammer: ‘zijn bewondering voor deugd, zelfopoffering, geestkracht had niets brave-hendrikachtigs. Zijn verhalen zullen de jongens niet slechter maken, maar hen opwekken en hun geest verlevendigen.’

Bravo! In dat zinnetje heb ik gejuicht! Want de brave-hendrikgeest dreigt in onze kinderboeken weer op te leven; met grooten ijver wordt tegenwoordig door oude en jonge-juffrouwen in de boeken geneusd of er ook wat in voorkomt over schieten, op menschen of beesten, of andere slechtigheden. Dat is uit den booze, daar mogen de jongens niet van weten! Ik zou geneigd zijn te vragen: zijn wij, van onzen tijd, dan zóó moordlustig of zoo avontuurlijk geworden, wij die genoten van Verne, Cooper, Aimard? En wordt er dan geen waarde meer gehecht aan de opwekking, de ‘prikkeling’ als ge wilt, bij kinderen van gevoel voor persoonlijken moed, opoffering, en voor geestkracht, wilskracht en werkkracht? Bijna geen boek van Verne of er komt iemand in voor - Fogg, Glenarvan, Strogoff, Hatteras - die weet door te zetten, geduldig en moedig vol te houden. Welnu, als onze jeugd dát leeren kan van Verne, dan mag men er gerust wat overprikkelde verbeeldingskracht voor over hebben!

't Was een heerlijke tijd toen die boeken verschenen, Hector Servadac, Een Kapitein van 15 jaar, De Wonderlijke Avonturen van een Chinees, Eldorado en het Monsterkanon van Staalstad! - Ik wist er, bij ons op school, altijd wat meer van dan de anderen. Mijn vader was de uitgever van Verne's boeken. En zoo hoorde ik al vooruit, wat er komen zou, wat er weer nieuws van Verne stond in het Magasin d'Education et de Récréation van Hetzel. Op school blufte ik op dien voorrang, ik was trotsch en blij als ik bestormd werd om inlichtingen. Thuis mocht ik meedingen in het uitdenken van pakkende titels voor de Hollandsche vertalingen. En 's Zondags, den heelen dag, speelden wij, evenals vroeger ‘Robinson Crusoë’ nu ‘Reis-om-de-wereldje’. Mijn broer was Fileas Fogg, ik Passe-partout, - och, dat men de handigheid van zoo'n kerel, partout te passeeren, óók kon leeren uit een boek! - en al de avonturen van die twee werden verbeeld zoo'n dag. 't Was als een charade en action. Al de noodzakelijkheden, de plichten, onze maaltijden, onze wandelingen werden er listig in te pas gebracht. Of er kwamen vriendjes bij, er werden groote wandelingen gemaakt, en wij zochten Kapitein Grant door Zuid-Amerika, door Australië, door de Stille Zuidzee....

‘De boeken van Verne’ - nogmaals citeer ik den feuilletonist - ‘met de plaatjes die er zoo goed bij pasten, waren innig amusant. Wie het geluk heeft gehad, ze te lezen in het goede tijdperk van zijn leven, toen hij al oud genoeg was om ze ten volle te genieten, en nog niet oud genoeg om de gebreken er van te beseffen, hij zal een dankbare herinnering behouden aan dien weldoener van zijn jeugd.’

Zoo is het. Ik had dat geluk. En ik wensch het nog duizenden jongens toe, Verne is nog niet verouderd.