Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 15

De Berner Conventie.
Door H.R.

Het is nu al meer dan achttien jaar geleden, het was op den 9^den September 1886, dat door de afgevaardigden der volgende staten: Duitschland, Frankrijk, Engeland, België, Spanje, Italië, Zwitserland, Haïti, Liberia en Tunis, daartoe vergaderd te Bern, een verdrag werd gesloten waarvan de voornaamste bepalingen luidden:

‘Art. 1. De contracteerende landen vormen een Verbond tot bescherming van de rechten der auteurs op hunne letter- en kunstwerken.

Art. 2. (1^ste alinea). De tot een der landen van het Verbond behoorende auteurs, of hunne rechtverkrijgenden, genieten in de andere landen voor hunne werken, hetzij in een dezer landen gepubliceerd, hetzij niet gepubliceerd, de rechten, welke de respectieve wetten den inlandschen auteurs thans verleenen of in 't vervolg verleenen zullen.

Art. 5. (1^ste alinea). De tot een der landen van het Verbond behoorende auteurs, of hunne rechtverkrijgenden, genieten in de andere landen het uitsluitend recht vertalingen hunner werken uit te geven of toestemming tot de uitgave ervan te verleenen, tot na verloop van tien jaren, te rekenen van het tijdstip der uitgave van 't oorspronkelijk werk in een der landen van het Verbond.’

Sindsdien traden ook de Skandinavische en nog een paar kleinere staten toe. Rusland beloofde aansluiting. Doch Nederland onthield zich. De regeeringen van dit land volgden elkander op, doch geen harer scheen zich, ook maar een oogenblik, om de rechten der auteurs te bekommeren. En de ‘volks vertegenwoordigers’ zwegen, althans in het Parlement. Tot nu onlangs het kamerlid Van der Vlugt, zich wendend tot onzen Minister van Buitenlandsche Zaken, vroeg of 't nu niet meer dan tijd was, ook voor Nederland, toe te treden tot het Verbond. Het antwoord bevatte - behalve eenige opmerkingen waarvan het verband tot deze vraag in het duister bleef - eindelijk de mededeeling, dat de minister de zaak ter hand nemen zou, zoodra hem iets was gebleken van een communis opinio (een algemeen gevoelen) daaromtrent.

Nu weet ik niet hoe wijd zijn Excellentie zich het begrip communis opinio wel heeft gedacht bij dit minzaam antwoord. Of hij verwacht dat school-, dans- en catechiseermeesters, koristen en boekbindersjongens, kortom dat ieder die wel eens een boekje, tractaatje of blaadje muziek heeft ingekeken, zich uitspreken zal over de ‘droits d'auteurs’ der voortbrengers van binnen- en buitenlandsche litteraire en andere kunst. Is dit het geval dan moet ik vreezen dat van een ‘algemeene opinie’ in de eerste weken nog niets zal blijken. Doch meent de Minister dat men gerechtigd is in deze van een ‘communis opinio’ te spreken wanneer zich de

[p. 138]

groote meerderheid van hen, die in kunsten en wetenschappen diepgaand belang stellen, met beslistheid ten gunste der zaak heeft verklaard, dan zou men zijn aandacht wel willen verzoeken voor 't feit dat reeds zes jaar geleden, dat in 1898, in Nederland is opgericht de ‘Berner-Conventiebond,’ een vereeniging die zich ten doel stelt Nederlands toetreden op alle wettelijke wijzen te bevorderen, dat aanstonds meer dan 300 kunstenaars (schilders, beeldhouwers, schrijvers, musici), geleerden, journalisten, uitgevers, boekhandelaars zich als lid van dien Bond hebben aangemeld, benevens de volgende vereenigingen: ‘Maatschappij van Nederlandsche Letterkunde, Maatschappij tot Bevordering van Toonkunst, Nederlandsch Tooneelverbond, Kon. Ver. Het Nederlandsch Tooneel, Pulchri Studio, Haagsche Kunstkring.’ Vervolgens zou men zijn Excellentie mee kunnen deelen, dat weliswaar in datzelfde jaar 1898 en reeds vier jaren vroeger, voorstellen ten gunste der Unie in de vergaderingen der ‘Vereeniging tot Bevordering van de Belangen des Boekhandels’ schipbreuk geleden hadden, doch dat de verwerpende meerderheid in die vergaderingen grootendeels bestond uit: 1^o. kleinhandelaren in schrijfbehoeften, die ook nu en dan eens een boekje slijten; 2^o. drukkertjes en papierfabrikanten, die, - schoon het meeste krantenpapier uit het buitenland komt - bij overproductie van ‘letterwerk’ alleen kunnen profiteeren; 3^o. uitgevers van onbeduidende blaadjes, gesteld op de sjofele weelde van onbetaalde feuilletons. Om te zwijgen van hen die den nadruk om nog meer begrijplijke reden beminnen. En men zou den Minister kunnen stellen voor de vraag of waarlijk de meening van deze goe-lieden en niet die der intellectueelen in deze van invloed mag zijn. En zoo hij misschien, op historische gronden, negotie vooropstelt, of dan de meening dier handelaartjes niet op wordt gewogen door die van den Uitgeversbond, de vereeniging waartoe verweg de meeste Nederlandsche uitgevers van eenige beteekenis, maar ook vele ‘kleinere,’ lid zijn. Welnu, ook deze vereeniging is al sinds eenige jaren tot den Berner-Conventiebond toegetreden.

Welke stemmen verlangt de minister nog meer te vernemen? Die der juffrouwen uit de kiosken, die der aankomende drukkersmaatjes, belast met de reiniging der persen, die der commis-voyageurs in ‘ansichtskarten?’

Of is zijn Excellentie 't soms eens met die kleine fractie der socialisten, die in blijde verwachting van komende tijden, waarin geen eigendomsrecht meer bestaan zal, aan schrijvers, schilders en musici willen onthouden wat zij gedwongen zijn toe te kennen aan de brave speculanten in binnen- en buitenland, die den prijs van hun daaglijksch voedsel bepalen, wat zij dulden, erkennen, eerbiedigen moeten in ervende neefjes, in lieve zoontjes van rijke pa's, en nog beminlijker beursdobbelaars, trustkoningen enz. enz. Ik twijfel er aan. Want schrijvers en schilders zij wel niet altijd van de allerbraafsten, maar burgers zijn ze toch even goed. Onthoudt men hun iets voorbedachtelijk, dan moet men hun toch die schade vergoeden. En 't is mij nog niet ter oore gekomen, dat een van hen, in plaats van zwarte belastingbiljetten, goud uit 's lands schatkist in huis heeft gekregen.

Doch er is nog een andere mogelijkheid.

Toen minister Van Lynden van een communis opinio sprak kan hij gedacht hebben aan hen, wien de zaak in de eerste plaats aangaat en die er 't best over oordeelen kunnen. Hij kan de meening zijn toegedaan van Mr. L.J. Plemp van Duiveland, die in zijn uitstekend Gids-artikel, getiteld Nederland en de Berner Conventie (1896) den uitroep neerschreef: ‘Aan de letterkundigen behoort de beslissing! De auteurs zijn het, die den Hoogen Raad van letterkunde moeten vormen. Aan hen staat het te beslechten of hun land zich vernedert, door hun broeders in den vreemde vogelvrij te laten waar het hen zelven beschermt - en of zij hun kunst nog langer mogen laten bedelven onder dien verstikkenden berg van vertaald ontuig, dat, als het niet door speculanten om niet van overal uit den vreemde naar hier kon worden gesleept, van zelf van onze markt zou verdwijnen.’

Welnu, als 't daarom gaat, ook bij den minister, dan zal aan zijn wenschen worden voldaan. Wij lazen het al in de kranten, een vereeniging van schrijvers is in staat van wording. En

[p. 139]

haar eerste uiting zal stellig zijn een luide roep om het recht dat bruggen slaat over de zee en geen rekening houdt met die bevend angstvallige kronkellijn die 's rijks grenzen heet.

Evenals de Amsterdamsche weeskinderen van het gereformeerde geloof, die langs 's Heeren wegen loopen te vlaggen, evenals iedere andere rechtgeaarde kwestie trouwens, heeft ook deze Conventie-vraag twee ‘zijden’ van differente kleur, en we zullen maar bij de ‘conventie’ blijven en spreken van den ‘moreelen’ en den ‘materieelen’ kant.

Geld is de ziel van de negotie, zegt een oud-vaderlandsch spreekwoord. Laat ons dan eerst die ziel eens besnuffelen.

Wat zijn van de heeren tegenstanders de sombere bezwaren?

Er zullen minder vertalingen verschijnen, minder feuilletons, minder novelletjes ‘voor de coupé’.... Ja, waarachtig, het is geen droom, er zijn lieden, die bang zijn, dat er behoefte aan boeken zal komen! Wèl zijn de goederen - niet enkel aardsche - ongelijk verdeeld: er zijn er ook, die nooit een vertaling lezen, maar van al wat ze wel zouden willen kennen komt nog geen duizendste part aan de beurt!.... Hm! Ik zou zeggen, als we nu toegetreden zijn tot de Berner-Conventie, en er ontstaat een groote sterfte onder de Nederlandsche schrijvers, zoodat er een mooien morgen,.. geen nieuwe boeken meer zijn, laten we dan een afdoenden maatregel nemen en weer beginnen van voren af aan. Met den Bijbel, Homerus, Confucius. Een tweede keer komt er dan geen gebrek, ik durf 't u beloven!

Já, er zullen minder vertalingen verschijnen, zoo vreest men, en dat zal schade doen aan de volksontwikkeling. Ik zou willen vragen: sinds wanneer is deze ontwikkeling meer gebaat door kwantiteit dan door kwaliteit? Verhoogt men 't geestelijk pijl van een volk met massa's van álle soorten romans, slonzig bepeuterd door onbevoegden, of met het allerbeste alleen, zorgvuldig bewerkt door wie daartoe door den maker zelven is aangewezen?

Edoch - zál er wel waarlijk erg veel minder verschijnen? Ik durf het bijna niet hopen. De buitenlandsche schrijvers en uitgevers, vreest men, vragen te veel; ze zijn zoo gewoon aan lange getallen in 't eigen gebied. Lieve vrienden, ik ken dat zoo'n beetje, de buitenlandsche, zoo goed als de inlandsche schrijvers en uitgevers, ze hebben allen de vreemde gewoonte: te nemen dat wat ze krijgen kunnen. Geeft gij geen duizend gulden, ze vragen vijfhonderd, en kunt ge ook dat niet besteden, ze zijn ten slotte met vijftig tevreden wanneer er geen andere keus is dan tusschen die som en... de keizer z'n baard!

Jawel, roepen angstig de winkeliers, die ook wel eens een vertaald romannetje willen doen drukken, maar al dat loven en bieden! En dan, wie zullen het meeste geven? De groote uitgevers, kapitalisten!

Zeer waarschijnlijk, mijn waarde heer, maar gebeurt het dan nu ook al niet (met Hall Caine bijvoorbeeld), dat een vertalingsrecht wordt gekocht, wanneer 't nog te koop is, t.w. vóór de verschijning van het oorspronkelijk boek, zoodat origineel en vertaling gelijktijdig het licht kunnen zien? Dan moet ge er ook wel afblijven, niet? En wie bakt u de poets? De man van 't geld, die 't meest kan wagen!

Zoo gaat het nu eenmaal, verzet er u niet te hard tegen, de moeite mocht ereis vruchteloos blijken! Of wilt ge verzet, vereenigt u, handelt gezamenlijk... Maar, mag 'k u voorloopig een vriendlijken raad geven: blijft in uw winkels! De klanten zien graag den patroon. Vulpenhouders moeten zoo'n goed artikel zijn tegenwoordig. Werpt u er op! En gij, uitgevers-nieuwsverspreiders in stad en land, zoekt naar nieuws, altijd nieuws, en is er dan waarlijk heelemaal niets meer, wilt ge met alle geweld een bladvulling die ge niet hoeft te betalen: de wereldlitteratuur van Hesiodus tot het jaar 1895 zal vermoedelijk kunnen voorzien in die diep gevoelde behoefte. De Berner Conventie beschermt voorloopig 't vertalingsrecht nog maar tien volle jaren. Toch zou 'k u wel vriendelijk willen verzoeken: als ge niet meer kunt geven dan f 2.50 per 16 blz. voor uw vertalingen, laat dan maar onvermeld den naam van den origineelen auteur. Wat kan 't u schelen! Uw lezers letten er toch niet op. Zij slaan amper acht

[p. 140]

op den titel, weten den naam van den schrijver nooit. En - 't is waarachtig niet kwalijk te nemen, maar zijn baksel geeft ge ook eigenlijk niet, hoogstens een kleffe pudding met krenten uit zijn provisie!

Ik vrees lezer, dat mijn beschouwing der materieele zij van 't geval u eenigszins degouteeren zal. Ik zal haar maar staken. Ge begrijpt mij ten slotte wel als ik zeg, kort samenvattend de kwestie: Zooals de zaken nu staan hebben Nederlandsche auteurs te concurreeren tegen vertalers à f 2.50 (iets meer soms; f 5 à f 6 hoogstens) de zestien bladzijden druks. Ik zeg niet dat zij niet beter betaald worden - er zijn gelukkig nog velen die willen: Hollandsche kunst - maar hun rijk is zoo klein; waar vooral op het geld wordt gelet zijn zij ‘hors concours,’ hoogstens ‘membre du jury,’ een mager baantje dat ook al!

De moreele kant! Mr. J.D. Veegens, de om zijn scherpzinnigheid veel geprezen juridische tegenstander van Nederlands lang vertraagde toetreding tot de Conventie van Bern, begon zijn artikel, geplaatst in De Gids, vlak achter dat van den voorstander Plemp, met een beschouwing over den aard van het litterair eigendomsrecht ‘Er bestaat,’ zoo zegt hij, ‘geen intellectueele eigendom. De gedachte, die het voorwerp van dien eigendom zou moeten zijn, wordt eenmaal geuit gemeen goed. Gedachten zijn tolvrij, ook in dezen zin. Men ontkomt hier niet aan, door als voorwerp van intellectueelen eigendom alleen den vorm, waarin de gedachte gehuld is, aan te nemen.’

Ik weet niet of men gerechtigd is hier van een kunstopvatting te spreken. Heeft Mr. Veegens wel inderdaad aan litteratuur gedacht, of soms alleen aan uitvindingen en ontdekkingen openbaar gemaakt in een boek of tijdschriftartikel? Toen Dr. Röntgen zijn vondst betreffende X-stralen meegedeeld had, wist 's anderen daags de heele wereld daarvan. 't Was er mee als met de bekende vaas uit de Duizend-en-ééne-Nacht, waar de geest uit vlood die zich uitzette, groeide, in een oogenblik stond tot den hemel op. Niemand was er in staat die ‘gedachte’ weer op te bergen.

Maar litteratuur? Leeft er dan inderdaad tegenwoordig nog iemand die een gedicht, een roman, een tooneelspel houdt voor ‘gedachten gehuld in een vorm’? WelEdelGestrenge heer Veegens, zijt ge soms zelf een gedachte, in vorm van meneer? Hebt ge geen vleesch en bloed, een lijf met een hart er in? Ge zijt zeker met alle recht gesteld op het praedicaat van ‘weldenkend’, maar ‘wandelende gedachte’ wordt toch wel niemand gaarne genoemd. Nu, zóó ongeveer als uw béste gedachte - b.v. die over de wenschelijkheid van liberale aaneensluiting - staat tot uw gansche wereldsche zijn, lichaam en ziel, zoo verhoudt zich ook in een werk van kunst de gedachte tot het geheel. Uw meeningen, over 't auteursrecht, b.v., heer Veegens, gij zegt het terecht, ze zijn gemeen goed, doch laat ge deswege uw veege lijf gansch straffeloos schenden? Of eischt ge bescherming, justitie, politie, bescherming ook tegen laster, beleediging?

Welnu, edelgestrenge, wij worden beleedigd, belasterd en meer dan dat: mishandeld, verminkt, aan de kaak gesteld, ten spot en hoon onzer evennaasten. In wreede handen van onbevoegden wordt het beste van ons verhanseld, verknoeid; onverchillig scheurt men er stukken uit, legt een lap op de wonden. Men maakt lompe poppen van leem en stroo, behangt en kleedt ze met bonte vodden, zet ze op de markt, onze namen erop. Is dat geen laster, geen hoon?

Gij, die geen litterair eigendom kent, zijt ge toch eigenlijk niet van meening, dat men bij 't boeken-vertalen, bij het vertoonen van een tooneelstuk, het uitvoeren van een concert, rekening hoort te houden met wenschen, met aanwijzigingen, met de liefde van hem die dat kunstwerk eens heeft gedragen en smartelijk gebaard, die er de vader en de moeder tegelijk, die meer dan dat alles, die er de ziel en het vleesch zelve van is?

Ziedaar de moreele zijde, lezer! Wat dunkt u, zoo ge eens meehielpt versterken de ‘algemeene opinie’, waarvan de minister van Lijnden nog altijd niets heeft bespeurd? Zoo ge u eens aanmelden zoudt als lid van de Berner Conventiebond? Mij kunt ge uw namen

[p. 141]

opgeven. De kosten zijn hoogstens twee kwartjes per jaar - tótdat het doel is bereikt. En wij hebben weer moed!