Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 13

[p. 409]

IJsschotsenphilosophie
door Ch. van Dalen

De strijd om het bestaan, die volgens de theorie van Darwin de groote regulateur is in de ontwikkeling der wereld, heerscht niet alleen in de met leven begaafde schepping, maar ook in de stomme wereld der blanke ijsschotsen, die in eindeloos défilé de rivier komen afzakken, een reusachtige kudde schapen gelijk, die geduldig haar weg vervolgt.

Alleen een zacht geruisch, het geritsel der wollige ijsvachten, die elkander in het voorbijschuiven aanraken, stijgt uit die reuzenkudde op. Soms houdt er een weifelend stil, alsof hij wilde omkijken naar zijn kameraads. Maar na minder dan een seconde voert de algemeene beweging hem opnieuw mee, voort naar de ruime zee, de groote schaapskooi der ijsschotsen.

Er zijn onder dit leger stevige, dikke exemplaren, die er doorvoed en krachtig uitzien en zich weinig van de wereldsche moeielijkheden aantrekken. Er zijn sterke, nijdige rammen onder, die kwaadaardig steigeren tegen de kaaimuren, het kribwerk, de meerpalen, en die zelfs met forschen aanloop rameien tegen de boorden der schepen. Maar er zijn ook teedere lammeren bij, die moeielijk hun weg vinden tusschen de grooteren door, telkens op zijde gedrongen worden en soms heelemaal tusschen de anderen verdwijnen, tot ze een eind verder onverwacht weer tusschen de gekroesde vachten opduiken, en zwijgend een plaats hernemen in de gelederen.

* _* *

Wie het leven der ijsschotsen en hunne kansen van bestaan zou willen afmeten naar hun grootte, hun dikte of de geduchtheid van hun voorkomen, zou intusschen bedrogen uitkomen.

Dáár, bijvoorbeeld, komt er een aanzetten zoo groot als een dansvloer. Hij - het is een pedante eigenwijsheid van de taalgeleerden, een harde kantige ijsschots vrouwelijk te noemen, en daarom zal ik ze, om geen onderscheid te maken, allen als mannen behandelen - hij dringt tusschen de anderen vooruit met het aanmatigend zelfbewustzijn van den sterke. De kleintjes duiken angstig onder, waar hij nadert. De grooten trachten hem het hoofd te bieden, maar worden weggevaagd. Zijn kantige hoeken en nijdigscherpe punten dringen als wiggen tusschen de menigte in. Hij is als een onbeschofte sterke kerel, die zich met schouders en ellebogen een weg baant door het dichte gedrang. Alles wijkt voor hem of wordt ondergemalen.

Maar hij zelf komt er óók niet zònder kleerscheuren af. Zijn scherpe punten verbrokkelen. Waar zich bij het barsten en breken een inspringende hoek vormt, vallen de kleintjes, wraakzuchtig en nijdig, hem gezamenlijk aan, wetend dat dit zijn zwakke plek is. Zij vreten stuk na stuk uit zijn lichaam; de inham wordt een baai, de baai een kreek, en plotseling scheurt hij midden door, overwonnen en vernietigd door de kracht der verbonden minderheden.

Ginds komt er een aansnellen, die den vorm van een visch heeft, lang en smal, aan de uiteinden toegespitst, het ideaaltype van een vaartuig. Als een vlug en slank motorbootje tusschen een vloot van logge vrachtschepen, zóó werkt hij zich behendig overal tusschen door, met zijn spitsen steven de anderen ongemerkt terzijde schuivend, en plaats vindend, waar geen ruimte meer scheen.

Doch aan zijn triumftocht, die een spelevaart scheen, komt opeens een ontijdig einde, wanneer een golfslag of de tegenstand van een anderen schots hem in overdwarse richting brengt. Door de andere met man en macht op zijn flanken aangevallen, brokkelt hij in een oogwenk in duizend stukken, en zijn plaats zelfs kent men niet meer.

* _* *

In dat geweldige strijdgewoel, waaruit geen luider gedruisch opgaat dan een zacht geschuifel, gezucht en geritsel, maar juist te geduchtiger, omdat de worsteling bijna zwijgend uitgestreden wordt, - in dien ver-

[p. 410]

DRIJVENDE IJSSCHOTSEN OP DEN IJSEL ONDER DE BRUG BIJ ZUTPHEN.

[p. 411]

woeden kamp om het leven is er één vorm, die de meeste kansen op overwinning en overleving aanbiedt: de cirkelvorm.

Indien er in de wereld der ijsschotsen een symboliek van het ideaal is, dan is haar verhevenste teeken de cirkelvormige schijf. Want deze vorm vereenigt met de grootste kans om anderen zachtkens maar zeker terzijde te dringen, de kleinste mogelijkheid om zelf met succes te worden aangevallen Hij verhoogt, om met de krijgskundigen te spreken, of- en défensief de weerkracht van het individu.

Doch zooals bij het streven en dringen der menschen naar het ideaal, iedere stoot en botsing met de harde werkelijkheid meewerkt om de scherpe kantjes af te schuren en weg te vijlen, zoo is ook in de wereld der drijvende ijsschotsen menig pijnlijke botsing noodig, om het individu nader tot den ideaalvorm te brengen. De philosophische formule van de wijsgeeren onder hen is - men kan er op aan! - niet zoo heel ver verwijderd van de moraal uit het Goudsche wapen: per aspera ad astra, slechts door de doornen bereikt men de sterren.

En immers, de sterren zijn óók rond. Maar gemakkelijk bereikt men ze toch niet.

Het vlindertje, haastig opvliegend naar den idealen hemel, wondt zich vaak de teere vleugels aan de nijdige takken van de doornhaag; en Icarus zengde zijn wieken aan de zon. De drijvende ijsschots wordt, om den ronden ideaalstaat te bereiken, heen en weer gesold, omlaag gedrongen, omhoog gekruid, gegroefd, afgekant, verbrokkeld, gespleten, - en vaak barst hij aan gruis voor zijn illusie vervuld is, of vindt den dood op het droge, wat voor een ijsschots nog erger is dan voor een mensch.

Ook hier zijn velen geroepen, maar weinigen uitverkoren.

* _* *

Maar men moet ze dan ook zien in hun zelfgenoegzaamheid, die uitverkorenen, de reeds rond of bijna rond gebakken philosophen onder de ijsschoten. Men moet ze zien, zooals zij daar, voldaan over zich zelf en de wereld, met schommelenden gang, onaangedaan door de botsingen en den tegenstand die de anderen kwellen, doch die zij te boven zijn, hun weg nemen door de moeielijkheden des levens die op hen geen vat hebben, wetend dat het voor hen is weggelegd, de verre veilige zee, de behouden haven te bereiken.

Zij stooten zich aan niets, maar glijden overal langs de scherpe kanten van het leven, de hardheid van den strijd om het bestaan, behoort tot de dingen, die hen niet meer raken.

Anderen vallen met driesten overmoed op de hardsteenen brugpijlers aan, en stooten zich te pletter. Zij glippen er behendig langs, wetend dat vechten tegen de bierkaai dwaasheid is.

Anderen kruipen tusschen de phantastische tronken der verdronken wilgeboomen, maar blijven hangen, buigen door en vallen te morzel. Zij hebben ervaren dat poezie en phantasie ijdelheid is en kwelling des geestes.

Anderen trachten tusschen het schip en den wal door te sluipen, maar loopen vast en worden fijngemalen. Zij hebben geleerd dat veiligheid beter is dan gewaagde avonturen.

En hoe dichter men nadert tot de zee, des te grooter wordt het aantal dezer levenservaren philosophen, zooals het percentage verstandigen toeneemt met den ouderdom.

De onbesuisden, de krachtverspillers, de onervarenen en onverstandigen gaan te gronde. Naar de veilige zee in het verre verschiet daarentegen stevenen veilig de wijzen en verstandigen voort.

* _* *

De geschiedenis heeft philosophen gekend, die geen jota gaven om den uiterlijken vorm, en door hunne gehavende kleederen de menschheid ergerden, - wat zeer dom van hen was.

De philosophen onder de ijsschotsen denken er anders over. Zij behooren in dit opzicht tot de school van Plato; de vorm is hun volstrekt niet onverschillig. En het is merk-

[p. 412]

waardig, dat hunne uiterlijke sieraden overeenkomen met de diepte van levenservaring die zij zich hebben verworven.

Want bij de botsingen met hunne omgeving, die de scherpe hoeken hebben afgerond en hen nader tot het groote, schijfronde levensideaal hebben gebracht, zijn ook de sneeuw en het ijsgruis, dat hun achtbare kruin versierd, opgeschoven en saamgeschikt in cirkelvormige ronding.

de ijsschotsen behooren tot de school van plato; - de vorm is hun lang niet onverschillig. (pag. 411).

Als witte rozen, gevormd uit millioenen ijsnaaldjes, die tintelen en schitteren als de zon er op schijnt, ligt het blinkende gruis op hun gladde, grijze koppen. Sommigen, die uit veel kleine schotjes zijn samengebakken, dragen deze sneeuw- en ijsrozen bij halve dozijnen. Dat zijn de schoolvormende philosophen onder hen; en iedere leerling, die zich bij hen voegt draagt zijn eigen sieraad, dat op zijn beurt den meester siert.

Zoo drijven ze voort, behagelijk schommelend op het donkere, geheimzinnige water, veilig glijdend langs de scherpste hindernissen, zich zelfgenoegzaam rondwentelend boven de draaikolken des levens, waaruit ze ongedeerd ontsnappen.

Velen zijn gebroken en gebarsten in den harden strijd; vele anderen zijn gestrand op den oever of op de zandbanken, en zullen straks, als de dooi invalt, langzaam hun levenskrachten uitweenen.

Maar met rozen bekranst, met spichtige ijsloovers versierd, spoeden zij, die in de harde school des levens de ware wijsheid hebben verworven, zich voort naar de veilige zee, de hemel der ijsschotsen, waar de kroon der rust hun beschoren is.

Ch. van Dalen.

Zutphen, Januari 1903.