Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 12

Eugen Gugel, hoogleeraar aan de Polytechnische School.
Door J.F. Klinkhamer.

De man, wien dit bijschrift is gewijd, is in Nederland waarlijk geen onbekende. Als men 38 jaren zijn beste krachten heeft gegeven aan het onderwijs, doordringt men daarmede een geheele generatie. Mannen, die men nu reeds vergrijsd in het vak kan noemen, hebben van hem hun onderricht genoten.

Meer dan bij eenig ander vak is het in de bouwkunst de persoonlijkheid van den leermeester, die op de bezieling zijner leerlingen den grootsten invloed heeft.

Daarin lag en ligt nog de kracht van Gugels onderwijs en van zijn geheelen persoon.

Ons jongeren wist hij liefde in te boezemen en onzen blik te verruimen voor de schoonheden in ons vak. Deze invloed van den leermeester blijft ons bij, onbewust dikwijls als het aantal jaren groot is geworden sinds wij ons zijn leerlingen noemden.

Nu bij de voltooiing van het 70^ste jaar een mijlpaal in het leven is bereikt, belangrijk voor iedereen, is het dit des te meer voor Gugel, omdat, volgens zijn voornemen, daarin tevens het afscheid nemen van zijn werkkring ligt opgesloten. Daarom voel ik mij gedrongen dit wèlbestede leven hier kortelijk na te gaan.

Eugen Gugel is den 26^sten

[p. 253]

Maart 1832 geboren te Bergzabern in Rijn-Beieren. Eerst bezocht hij het gymnasium te Zweibrücken, waar zijn vader Regeerings-Director (prefect) was en daarna van 1850-56 de Polytechnische School en de Academie van Beeldende Kunsten te München, waar hij tot de beste leerlingen van prof. Lange behoorde.

Bij de staatsspoorwegen in Beieren aangesteld, werd hij in 1857-59 belast met verschillende bouwwerken van den Brenner spoorweg. Daarna overgeplaatst bij de bouwdirectie te Landshut werden door hem verschillende gerechtsgebouwen in Beneden-Beieren ontworpen en uitgevoerd.

Een zeer gewichtig moment in zijn leven was de daarop gevolgde hoogst vereerende opdracht om de leiding te aanvaarden van het door den opperbouwraad Voit voor Koning Maximiliaan II ontworpen zomerpaleis te Feldaffing aan het Starnbergermeer, niet ver van München.

Door den dood van den koning in 1864 werd dit groote werk plotseling gestaakt, waarvan slechts de grondslagen waren gelegd, doch dat, zoo als ieder die geen onbekende in het bouwvak is, begrijpt, op papier reeds grootendeels was voltooid.

Wel belastte Lodewijk II Gugel voorloopig met de uitbreiding van het slot Berg. Doch welk eene illusie werd hier voor hem begraven, tegelijk met den reusachtigen onderbouw van dat paleis, onder zijn eigen leiding met grond overdekt, thans een heuvel vormend aan den oever van het meer.

Toen dan ook de hoogleeraar Lange, die bij een internationale prijsvraag te Amsterdam bekroond geworden was, door den minister Thorbecke geraadpleegd over de vervulling van den leerstoel der architectuur aan de Polytechnische School, Gugel daarvoor warm aanbeval, zeide hij zijn vaderland vaarwel, en nam hij het hem aangeboden ambt aan.

Bij koninklijk besluit van 17 Augustus 1864 werd Gugel tot hoogleeraar te Delft benoemd. Deze keuze had moeilijk gelukkiger kunnen zijn.

Het peil waarop destijds de bouwkunst in Nederland stond, was waarlijk niet hoog te noemen en wel vereerend maar zeer moeilijk mocht de taak heeten, op een zoo zwaar te bewerken bodem door goed onderwijs de bouwkunst wortel te doen schieten.

Dat de verheffing van de architectuur en de vermeerderde belangstelling in de bouwkunst in 't algemeen, alleen zijn werk geweest



is, zal niemand beweren. De man echter, die nu 38 jaren aan het hoofd van het bouwkundig onderwijs aan de Polytechnische School heeft gestaan, heeft daar een zeer belangrijk aandeel aan gehad.

Indirect natuurlijk door zijn leerlingen; maar in ruimeren kring door zijn boekwerken.

Meer dan iemand vóór hem heeft hij onze bouwkundige letterkunde verrijkt en zich als schrijver groote verdiensten verworven.

Zijn Geschiedenis der Bouwstijlen, die van

[p. 254]

1868-71 verscheen, is op bouwkundig gebied een gebeurtenis geweest en - voor een wetenschappelijk werk van dien omvang een buitengewoon verschijnsel - het beleeft nu een derden druk.

Bij zijn jubileum als gedurende 25 jaren

akademiegebouw te utrecht.

hoogleeraar werd er reeds te recht op gewezen, dat Gugel zich hiermede een monument gesticht heeft, waarvoor iedere architect hem dankbaar zal zijn. Dit uitstekende werk is echter niet alleen de bouwkundige wereld ten goede gekomen; dan ware bij de beperktheid van dien kring het debiet zoo groot niet geweest. De boeiende en aangename behandeling van de stof heeft het tot een gezocht leesboek voor het ontwikkelde publiek gemaakt en daarom is dan ook nu de derde zeer vermeerderde druk bezig te verschijnen, waaraan door den bouwkundig ingenieur J.H.W. Leliman een hoofdstuk over de geschiedenis der bouwkunst gedurende de laatste 20 jaren zal worden toegevoegd.

Gelijktijdig met de tweede uitgave van zijn Bouwstijlen zag in 1880-83 het licht zijne Architectonische vormleer en als vervolg daarvan eenigen tijd later de Beginselen van het projecteeren in den Hout- en Vakwerkbouw. Uit den aard der zaak zijn deze werken meer voor den vakman bestemd, maar door rijkdom en keuze zoowel als door uitvoering van groote waarde voor den zich vormenden architect.

Door zijn drukke en veelzijdige werkzaamheden aan de Polytechnische School, waar behalve het hooger bouwkundig onderwijs aan de architecten ook dat voor de civiel ingenieurs op hem rustte, heeft Gugel voor een eenigszins uitgebreide praktijk weinig tijd over gehad. Practische werkzaamheid werd dan ook minder door hem gezocht en dikwijls werden aanbiedingen door hem afgeslagen. De belangrijkste door hem uitgevoerde werken zijn: de Studenten-Societeit te Leiden in 1875; het gebouw voor Kunsten en Wetenschappen te 's Gravenhage van 1875-76 en het Aka-

[p. 255]

demiegebouw voor de Utrechtsche Universiteit Voorts vervaardigde hij met Dr. P.J.H. Cuypers het ontwerp voor de torenspits der Nieuwe Kerk te Delft, nadat de oude in het begin van 1873 door brand vernield was. Voor den heer Van Marken bouwde hij in het Agneta-Park verschillende woningen. De drie eerstgenoemde werken zijn evenwel de voornaamste en vooral het laatste, n.l. het Akademie-gebouw.

Dit gebouw is ontstaan door den wensch de geboorte der Utrechtsche Universiteit te gedenken door de stichting van een waardig blijvend gedenkteeken, namelijk een monumentaal gebouw, ter gelegenheid van de viering van haar 250jarig bestaan in 1886.

Daardoor zou tevens een leemte worden aangevuld, die reeds lang was gevoeld, namelijk gebrek aan localiteit voor de faculteiten en voor het afnemen van examens. De burgerij bleek voor dit plan ongeveer een halve ton gouds door vrijwillige bijdragen te hebben bijeengebracht; de stad Utrecht voegde daar een ton bij en de Provincie deed het overige.

Het gemeentebestuur, dat het besluit tot de stichting genomen had, noodigde prof. Gugel uit, de plannen te ontwerpen, wat slechts werd aangenomen onder beding, dat alleen plannen en detailteekeningen door hem zouden worden geleverd. Deze wensch maakte het noodig een tweeden bouwmeester voor de uitvoering aan te wijzen, die gevonden werd in den directeur der gemeentewerken, den heer Vermeys. Het zou echter nog lang duren, alvorens daartoe werd overgegaan, wegens verschil met de Regeering, en inmiddels overleed de heer Vermeys, die door den heer F.J. Nieuwenhuis als directeur van publieke werken werd opgevolgd.

Op 14 Jan. 1891 volgde echter eindelijk de definitieve opdracht aan prof. Gugel, nu in vereeniging met den heer Nieuwenhuis en 17 Oct. 1891 kon het gebouw worden aanbesteed.

Had de voorbereiding dus nagenoeg vijf jaar geduurd en kon zij met het volste recht een bouwkundige lijdensgeschiedenis genoemd worden, de bouw ging des te vlotter. Op 1 Juni 1892 plaatste H.M. de Koningin, destijds nog ons Koninginnetje, in tegenwoordigheid van de Koningin-Regentes, den gedenksteen en op 12 April 1894, den jaardag der Universiteit, werd het gebouw plechtig ingewijd en aan het Rijk overgedragen.

Ter gelegenheid van de plechtige plaatsing van den sluitsteen in den hoofdingang van het Akademiegebouw, werd Gugel bij Kon. Besluit van 10 Juni 1892 benoemd tot officier in de Orde van Oranje Nassau.

Bij Kon. Besluit van 6 Sept. 1889 was Gugel reeds de Nederlandsche Leeuw toegekend, naar aanleiding van zijn vijfentwintigjarige vervulling van het hoogleraarsambt.

Niet licht zullen zijn leerlingen die voor deze gelegenheid in de Prinsenkamer der Polytechnische School waren samengekomen, dien middag van den 5^den Sept. 1889 vergeten.

studenten-societeit te leiden.

[p. 256]

Groot was toen het aantal leerlingen uit alle oorden des lands die daar hun leermeester kwamen huldigen.

Geen wonder dan ook, dat nu Gugel binnenkort zijn ambtelijke loopbaan sluit en zijn 70^ste geboortedag daardoor een zeer bijzondere beteekenis gekregen heeft, zijn oudleerlingen, dien dag niet onopgemerkt wilden laten voorbijgaan.

Algemeen was dan ook de wensch dat een stoffelijk blijk van hulde uiting zou geven aan hun sympathie en deze zou bestendigen, als na wèlvolbrachten arbeid, de tijd van rust voor hem gekomen zal zijn.

Een gedenkpenning in edel metaal kwam hun daartoe voor het meest geschikt te zijn en een commissie tot uitvoering van dit plan was spoedig saamgesteld. Weldra bleek dat het voornemen, Gugel te huldigen, groote instemming vond en binnen korten tijd kon de opdracht tot het maken van het ontwerp voor de medaille worden gedaan aan den heer Edema van der Tuuk, beeldhouwer te Amsterdam. De gedenkpenning, hierbij afgebeeld, geeft aan de eene zijde eene vrouwenfiguur te zien, de bouwkunst voorstellende die, duidende op Gugel's litterarischen arbeid op haar gebied, een boek in den arm houdt. Met den anderen arm wijst zij op verschillende gebouwen uit de opvolgende kunsttijdperken in het verschiet, aldus de bouwstijlen symboliseerende.

De keerzijde bevat de opdracht.

Weinig hoogleeraren kunnen op zooveel dienstjaren wijzen als Gugel en wèlverdiend zal dan ook de rust zijn, die op een zoo lang ambtelijk leven moge volgen.

* _* *

Moge alsdan deze penning tot hem spreken van wèlbestede uren en dankbare



jongeren en daarbij het symbool zijn van eerbied en vriendschap van de leerlingen voor hun meester.

Delft, Maart 1902.