|
| |
| |
| |
De bruidstijd van Annie de Boogh.
Door Herman Robbers.
(Vervolg.)
X.
Den volgenden dag was de hemel boven de stad met een traag-hangende wolkenlaag geheel bedekt, één egale overweldiging van grijs, waaruit het af-en-toe, als een telkens weer opkomende, zwijgende droefheid begon te motregenen, windloos, geluidloos, een dampige, rillerig-trillerige neerslag in een zwak, onzeker licht, dat nergens vandaan scheen te komen.
De nattig-saamgeschoolde, grijs-zwarte en zwarterig roode huizen van de zwoegende, grommelende stad stonden gelaten onder de log-zware wolkenmassa, dat vreemd slap neerhangende, drukkende dak van grauw. Overal gelijk was het huizenaspect door het overal eendere licht. Huizen aan huizen, straten aan straten, onbeweeglijk, ernstig, enorm, als een oude, altijd weer verder uitgegraven kolenmijn stond de stad om het menschenbeweeg, om die somberheid der eeuwige onrust, dat altijd elkaar tegemoet en voorbij gehaast der bevolking, hun sjouwen en douwen, hun hotsende karren, hun kijvende honden, hun afgejakkerde knollen van paarden. De torens alleen er bovenuit; ze staken zwarte gaten in de grijze massa; het hoogst dat somber-schoone, recht-opstaande blok - teeken der stad - de stompe toren van Rotterdam.... En het bleef hetzelfde, dien heelen Woensdag: die grijze, hangende lucht, veel regen, meest motregen, soms wat feller, dan weer een poos heelemaal weg, benauwend zoel, en vroeg donker.... Maar in 't straten-leven der Rotterdammers, de volte, de herrie langs havens en kaden, het drukke bewegen door nauwe straten, stegen en sloppen, gaf dat geen verschil met gisteren, of met verleden week, toen de zon geschenen had, dag aan dag. Niemand die notitie nam van 't weer. De stad was als één groote machine, voortraderend zonder wil of bewustzijn, gedreven alleen door nooit-verslappende kracht van ijzeren noodzaak. Overal deden de straten mee aan 't zaken-doen. Langs de haven-kaden en de steenen wallen der breede rivier, en in de handelswijk aan den ‘overkant’, maar ook tot diep in 't hart van de oude stad dreunden en rammeiden de stoeten overvulde sleeperskarren, scheurde het vloekend geschreeuw, het ‘huw!’ en ‘hrt!’ der sleepers door de klamme motregenlucht, verkrachtend het moeie geroep van de straatnegocianten. Aan de rivier en de groote havens siste de stoom, knarsten, rammelden en gierden de lieren, stonden de
loeiende ossen met lage koppen, en de blerrende schapen, opééngedrongen in ruwe omheiningen, moeilijk ploeterend in de
| |
| |
groen-bruine brei van het straatslijk vermengd met hun vuil, bonsden de tonnen en kraakten de kisten; het Noorsche hout werd neergekwakt op groote hoopen; hier en daar heerschte de heete dsjing-klank van het smijten der ijzeren staven over al de andere geluiden. De vaal-bruine sjouwers en dragers, zakken over hun hoofd getrokken, de ijzerwerkers en kolenlossers, vergrauwden in het onzekere licht van den regendag, en somber mompelend gromden hun vloeken en roepen onder het werk; over de zwarte straat, tusschen de vaten en kisten, karren en paarden door, haastten zich jachterig de bleekneuzige kantoorlui; uit de kroegen sloegen ruzie-geluiden, in damp van drank, en mengden zich met het straatrumoer tot helsche lawaaien, die laag bleven hangen in de zware, nattige atmosfeer, waarin de grauwe stad met moeite te ademen lag.
Paul Holman liep telkens tegen iemand aan. Want hij zocht de drukste havens en straten, en hij ging licht slingerend, z'n handen in z'n zakken en keek niet altijd goed uit waar hij liep. Om elf uur was hij van huis gegaan na een onrustigen, koortsigen nacht, alleen in den morgen wat doffen slaap. Zijn moeder had er om gelachen dat het nu al uit was met de matineusheid....
O die nachten! hij begon er nu zoo tegen op te zien.... Als alles stil en rustig is, in huis, en overal, en alleen je gedachten, die dringen op je aan, groot en ontzettend, belichaamd bijna!... Hij had niet in bed kunnen blijven, had lang heen en weer geloopen, had eindelijk loom-zwaar neergezeten, als neergedrukt, in een ouden leeren stoel - een bureaustoel van zijn vader - zenuwachtig schurkend met zijn ellebogen langs de versleten armleuningen. Hij was er in verkleumd tot klappertandens toe; zijn borst en zijn rug voelden klam-nattig van kilheid. Toen, met het ochtendlicht, had een leege nuchterheid hem weer in bed gebracht. Dat tobben en zorgen, wat gaf het?... niets!....
Nu liep hij door de stad; hij was dadelijk naar de handelswijken gegaan, de Boompjes langs en de Maasbrug over, waar de breede, vlottende rivier voor hem uitlag, het staal-glanzige, hobbelige watervlak, gansch grauw door den weerschijn der wolken, met de booten op stroom en de langzame slierten zwaar geladen schuiten, de reuzig gepeilerde brug, waar de sissende sleepbootjes onder door kwamen schieten met haast en felle beslistheid; en op Feijenoord ging hij al de havens af en de nieuwe straten en kaden. Hij probeerde zich wijs te maken dat hij dat alles weer eens wou zien. Maar 't was om de drukte, de herrie alleen, die versufte, verdoofde, dof-dronken deed worden hem die gewoon was te leven in wijde stilte en eenzaamheid. Hier kón je haast niet denken, 't kwam alles naar je toe, van alle kanten, je móest er wel naar kijken, en er was ook een zeker somber genot in jezelf te voelen gaan, zoo dood-geslagen en al half begraven, door al dat sterke, stampgaande leven, dat daverende feest van werkkracht en geldmacht;... zóó, kleurloos als een schim, het eigen zwakke licht binnenwaarts gericht, je te bewegen te
| |
| |
midden der glanzing en blikkering van natte zwarte, bruine en helvervige dingen, die leefden en bewogen fel-uit naar het buitene....
Innerlijk was hij bij haar, omgaf hij haar gestalte, fee-mooi in zijn gedachten, met het mystieke licht van zijn adoreerende liefde; hij herinnerde zich weer aan al wat ze gisteren had verteld en vond het nu alles alleen maar mooi en aanbiddelijk, haar een wezen van louter goedheid en gratie, zich-zelf een egoïsten genotzoeker....
Toch, als hij dan zijn eigen leven weer liep te besoezen, dan vond hij er niet veel andere genotzucht in dan 't eeuwig verlangen naar scheppen, naar slagen, zich zelven voldoen met het werk van zijn handen.... Zijn leven, hoe vreemd ging het toch, hoe onverwacht wendde het zich.... Hij had zoo vast geloofd, in die stilte daar in Brabant, dat hij nu toch voorgoed zijn evenwicht gevonden had, dat het zóó nu zou doorgaan, in één richting; breeder, krachtiger, op den duur wat wijzer misschien, door veel te denken.... Na al de onrust en gedurige inspanning, de zelfoverschatting en de tobberij, het zoeken en ploeteren van de eerste jaren, was hij daar gekomen tot een toestand waarin hij gedacht had nu in de eerste plaats een gewoon-goed mensch te kunnen worden, en dan een bescheiden werker, een bewust strever, maar een die weet hóé ver hij pas is, hoe weinig hij nog heeft bereikt,... ja, een die weet, wát goed en wát verkeerd is, en zich-zelf in zijn macht heeft, en daarom nu ook kan praten en lachen, eten, drinken, slapen en kranten-lezen als ieder ander....
Maar nu!... Wat wist hij?... Wat wilde hij?... Had hij eigenlijk ooit iets geweten?... Hij dacht aan de kalmte der verloopen maanden terug met verbazing en wanhoop.... Want er was nu een warreling, een rijzing en daling, een gisting en beroering van gedachten en gevoel in hem, waardoor het onmogelijk was tot een zelf-bepaling, tot een plan of een daad te komen.... Een gewoon-goed mensch,... hij had daar geen begrip meer van, 't was hem als was hij eigenlijk in 't geheel geen mensch, niet een als al die anderen, als die daar vóór en die daar achter hem,... ze leken allemaal zoo massief en kloek van doen, en hij was enkel een vat, een loos omhulsel van gevoel en peinzerij.... O 't zou alles wel weer anders worden!... 't Zou alles wel weer tot bezinken en vastheid komen. Maar daarvoor moest hij nu maar lang alleen zijn en maar loopen, loopen, door de drukte en de volte.... Hij zou er zich dan wel weer één mee gaan voelen....
Hij had ook weer oogenblikken - heel plotseling soms - dat hij niets zag, niets hoorde en even stil moest blijven staan van warrende ontroering; dat z'n bloed z'n hoofd deed gloeien, bonzen of 't barsten moest,... en dan ineens scheen te vervlieten,... dat zijn oogen wijd open stonden, zijn handen onbewust grijpende bewegingen maakten. Dat was de extase, de groot-wassende verrukking, het geluksvisioen, en als 't vervloot, natrillend in al de zenuwen van z'n geslagen lijf, genoot hij van een diepe, stil-pieuse dankbaarheid voor 't kennen nu, het dan toch hebben leeren kennen van zoo machtige emotie, van zulk een staat van bijna blindende aanschouwing, van zoo vol- | |
| |
maakte liefde.... Maar smart en klein-menschlijke bitterheid om 't wreede denkbeeld dat zijn hoogst begeeren nooit voldaan zou worden, om 't weten dat zijn leven nu noodzakelijk onáf, verminkt moest blijven, dat hij daartoe was veroordeeld onverbiddelijk,... volgde telkens weer op die momenten; en hij wrokte dan, wrokte tegen 't lot, wou van zich-zelf geen schuld erkennen, gaf toe aan trotsch gemok, aan voelen zich verdrukt en ploerten machtig, ploerten gelukkig.... Toch, áldoor loopende, loopende, heel den middag door, werd hij eindelijk suf van moeheid en zijn heftigheid verdoft, verzwakt.... Zijn gedachten werden telkens afgeleid.... Hij keek met medelijdende aandacht naar menschen die sjouwden met zware vrachten, wist meer van zijn meevoelen met ernstigen, met verdrukten vooral, minder van zijn haat voor het grijnzende ploertendom.
In 't grijze half-licht laat in den middag - fijn en dicht was de dampige motregen - stond hij te wachten voor de Leeuwenbrug, die was opengedraaid. Het duurde lang, er moesten wel tien of twaalf vertrekkende beurtschepen door; met droomerige langzaamheid werden ze voortgestuwd, de haven uit, tot midden in het wijde water van de Maas. Met hem hoopte zich een nattigdonkere volte op van menschen en paarden, sleeperswagens, honden- en handkarren. Hij stond tegen 't ijzeren hek, op zij, te leunen, kijkend naar een groep goor-groezelige polderwerkers.... Het waren meest oude mannen, verweerd, aardgrauw, ruw-ernstig. Gebogen stonden ze in hun erg bemodderde en verbruikte hooge laarzen, groote, slap-leerige hoeden op van grillige vormen, waaronder de trekken hunner grove gezichten weg-schaduwden. Onherkenbaar van kleur, zoo gelapt, vuil en nat, was alles wat ze aan de bonkig-stoere, de hoekige, naar arbeid staande lichamen hadden. Ze droegen hun zware, ruwe spaden en de gebulte blikken waar hun kost in was geweest; zeker kwamen ze terug van een karwei in den polder dat den heelen dag had geduurd. Dicht opéén in de motregen stonden ze te grommen en te mompelen.... Paul ging nog een eindje terug langs de ijzeren leuning; hij schaamde zich over zijn heerenkleeren....
En plotsling had hij het heftige verlangen die groep daar uit te teekenen;... het kon niet, hij had er nu niets voor bij zich; 't was ook al te donker, te nat en te vuil hier.... Maar hij zou trachten het vast te houden, het later te doen..., hij wou het bepaald.... Vreemd, want hij was landschapschilder, had tot nog toe figuurteekenen vrijwel verwaarloosd.... 't Was of z'n ziel opschokte bij die gedachte; was hij dan zóó veranderd?.... Neen... toch niet!... want wat hij met zijn landschappen, met zijn horizons had gewild, o! dat wilde hij nog, maar nu veel intenser, scherper, direkter.... Vroeger had hij wel meelij gehad, weemoed vooral, om de ellende der armen, nu hield hij van ze, nu leed hij pas eigenlijk mee, en dat, dát wou hij uitspreken..., wou hij opvoeren tot schoonheid....
O! als hij hier nu blijven kon..., als hij nu vrij en zich-zelf kon zijn in deze stad, in deze pracht-stad vol afschuwelijkheid, deze stad van ploerten en ellen- | |
| |
digen, dit somber-schoone hol van handel, geld en modder,... hoe zou hij er kunnen werken,... want dát, wat hij voortaan uiten wou, dat zou hier bloeien, dat zou hier daaglijks voedsel krijgen, zijn ploerten-haat, zijn afschuw van gelddorst, en zijn liefde vooral, zijn mede-lijdende-liefde voor de behoeftigen, de verdrukten, de onder-liggenden.... Zoeken zou hij ze voortaan, ook onder die weinigen die leefden in dat land van hei en bosch en moerassen, waar hij weer heen gaan zou.... Zóó zou hij zich dan bevrijden van dat gevoel een egoïst te zijn,... terwijl zij... Neen,... zich geven zóó als zij zou hij nooit kunnen....
Mijmerend over dat nieuwe, in-eens zoo vaste, zoo strak omlijnde kunstbegrip, - terwijl hij juist gemeend had tot helder inzicht niet meer in staat te zijn! - was hij, een zwarten stroom menschen volgend, het Haringvliet heelemaal afgeloopen, en den Oostzeedijk op. Het was nu bijna geheel donker; de motregen, verfijnd tot een zwoel-zwaren damp, vol muffe stankjes, kwam van alle kanten, van over de zwarte muur waar hij langs liep, en zijn pad van vastgetrapt kolengruis, van het rommelige buurtje benedendijks, en van boven uit de enorme massa's van grijsheid die daar aldoor maar hingen, ondoordringbaar en lichteloos. De lugubere dijk was vol op dit uur van naar-huis-toe-gaande mannen en vrouwen. Overal in de straten daar beneden en ook hier aan den dijk in de verloren-staande huizen-groepen kwamen schijnsels van rossig en koel-geel binnenlicht, en telkens ging er een tram voorbij, vol met menschen in rijen bij de olielampjes, een rollend kamertje vol warmte en innigheid van avond-licht door het lugubere dijk-duister.... Maar Paul lette er niet op, hij was te verdiept, hij liep door, de Gasfabriek, heel Kralingen voorbij, de kerk voorbij, den spoorweg over, totdat hij heelemaal in het donker stond bij de Oude Plantage.... En nu zich wel bewust waar hij was, liep hij toch nog verder door, naar den Maaskant, en ging zitten op een bank, van waar hij, onder de zware, zwarte boomkronen door kon turen over het water. Terwijl hij daar zat werd het geheel nacht, de Maas glasglanzend, zwart als inkt, de boomen beweegloos, aflekkende dikke druppels, die tikten op zijn hoed en zijn schouders met ongeregelde, doffe tikken. Door de rivier kwam af-en-toe een lange lage schuit, heelemaal zwart, met een lichtje vóór en een lichtje achter, vlak op 't water, en ook aan den overkant en langs de Maas zoover hij zien kon, pinkten puntjes van licht, rossig, klein in den regendamp.... Alleen leek hier en daar over het water nog altijd wat druilige schemer te wijlen....
Paul voelde nu wel dat hij doodlijk vermoeid en zijn innerlijk maar half verantwoordelijk was voor de diep sombere, lugubere dingen waar hij voortdurend aan zat te denken. Hij wist wel dat die omgeving, het zwarte duister, de regen, het herhaald, in de verte, schril-gillend gefluit, - die onheilspellende storing der stilte - daar mede in waren betrokken. Toch gaf hij er aldoor aan toe, met graagte zich martelend, volop zich gevend aan smart en ellendigheid, als wilde hij zich er geheel mee drenken, om er daarna tegen bestand te zijn. Hij ging aan het water staan, luisterend naar het zacht- | |
| |
klokkend gekabbel daar vlak bij z'n voeten, en voelde de waterkou rillig omhuiveren zijn kil-natte lijf.... Maar toen was er in-eens een gedachte in hem aan de mogelijkheid van ziek te worden, en een plotselinge wrevelige onwil daartegen.... O neen! dat heelemaal niet!... geen ziekelijkheid, geen interessant zijn, geen ongepast worden,... och-god, neen, asjeblieft niet!.... En haastiger dan hij gekomen was liep hij terug en ging in een tram zitten die naar de stad reed. Bij de Hoogstraat stapte hij uit en liep een cafétje in om een borrel te drinken als remedie tegen de vochtigheid en de kilte, die hij voelde op z'n huid, van armen en beenen vooral, waar zijn natte kleeren bij plekken aankleefden. Heet-prikkelend, branderig viel de jenever zijn wee-leege maag in. Toch hielp het, gaf het wat warmte z'n lijf door, en een dof-roezigen gloed óp naar zijn suffend hoofd.
Naar huis kon hij nu niet meer gaan om te eten, hij wou 't ook niet, hij wou geen verklaringen geven. Hij had ook eigenlijk geen etenstrek.... Toch zou hij wat nemen... dat was beter...... In een grooter café, daar op de donkere Hoogstraat ergens, bestelde hij een broodje met vleesch, en een glas Pilsener. Langzaam en moeilijk zat hij 't er te verorberen; het dunne bier smaakte hem niets, het was rinzig en al te koud.., hij liet het half staan....
Hij zat aan een tafeltje tegen de muur aan den kant van de straat, en hij keek naar de menschen, die haastig passeerden, bij donkere groepen of spichtig alleen Onverbroken gingen de stroomen elkaar tegemoet, nooit kwam er een einde. De meesten gingen gebogen.... En toen hij wat achterover ging zitten, turend met doffe oogen - als door een waas - zag hij ze vaster aaneen, een wriemelende, golvende massa, de een aan den ander somber gelijk, als waren het altijd dezelfde die kwamen en gingen.... O! al die menschen, die zwarte massa, en al die huizen in al die straten, dat drukte op je van alle kanten. Te denken als je die drommen zag deinen, dat iedere enkle voor zich toch de wereld was en centrum der werelden, dat ieder zich-zelf alleen voelde leven, in zich-zelf culminatie van leven vond... en dat dan ook eigenlijk ieder maar lijden kon zijn eigen leed alleen.... Het leek zoo vreemd, maar 't was wel goed zooals het was.... Want wie zou van twee de smart kunnen dragen!....
Mijmerend ging hij de straat weer op, en hij liep weer, en liep weer. Hij voelde soms dat zijn voeten gezwollen waren, zijn beenen als volle koffers zoo zwaar. De Hoogstraat liep hij, die vreeslijke straat, waar hij nooit had begrepen hoe iemand er wonen kon, die duistere gang, zoo hoog en zoo zwart, zoo troostloos leelijk en smerig besmeurd als een vettige oven na lang gebruik.... Van jongsaf had hij die straat verwenscht, hij haatte de stoffige, slordige winkels, vooral de magazijnen van goedkoope heerenkleeding, die waren er zoo veel.... Hij liep de Gedempte Botersloot over, waar, onder walmende vetkaarsen, wagens staan met allerlei koopwaar, onfrisch en beduimeld.... O ja, mooi, mooi, maar vol weemoed dat walmige toortslicht in den dampigen avond.... Hij liep maar, liep maar; óveral kwam hij dien avond, de heele donkere stad door, de Zandstraat, de Raamstraat, waar 't
| |
| |
zeevolk lolde in kroegen en danshuizen; nu en dan keek hij, bij den armelijken schijn van een straatlantaarn, op zijn horloge, of hij al naar huis kon gaan, zonder veel kans zijn moeder of broer daar nog op te treffen....
Onder het viaduct, op de Gedempte Binnenrotte gaf hij een gulden, die los in zijn zak lag, weg, aan een oude, armoedige slet, die fleemerig fluisterend vroeg met haar mee te gaan, met cynische gemeenheid in haar stem, maar angst in haar oogen.... Hij keek nog eens om en zag dat ze er vlug mee weg liep. Misschien naar een kroeg, dacht Paul,... maar misschien ook niet,... en hij was vijf seconden bijna gelukkig....
Hij zat ook weer een heelen tijd lang in een bierhuis met een glas bier voor zijn borst, dat niet op wou.... En voor de zooveelste maal in dien eeuwigdurenden dag zat hij aan Annie's verhaal te denken.... Hij had het alles te voren wel vermoed,... ja, bijna geweten.... Dat nijdige, gallige volk, die beestige egoïsten... hij zou ze kunnen ranselen!.... Waarom had ze 't hem eigenlijk verteld, hij kon haar immers toch niet wreken!... O! maar dat wou ze ook niet, ze kon 't alleen maar niet langer uithouden.... Louis zou haar redden.... Hij niet, hij kon niets voor haar doen,... niets!....
Dan, achterover geleund, herdacht hij opnieuw, met genot vol van bitterheid,... herdacht hij....
Om één uur kwam hij thuis, gansch en al uitgeput, ziek van hoofdpijn en koorts. Bij een boom op den Eendrachtweg had hij staan braken. Hij had goddank den sleutel en ze waren naar bed.... Zijn moeder doorschreed misschien al in droomen de partij-lichte zalen van morgen avond.... Rillend en pijnlijk kroop hij z'n bed in, maar z'n moeheid was zoo groot, hij sliep haast dadelijk, en aan één stuk door tot den anderen dag, half elf.
Toen hij op was voelde hij zich toch nog onwel, leeg, wee en koortsig. Maar hij wou er vooral niet over spreken. Hij dwong zich wat te nemen voor ontbijt.... Hij zag er slecht uit, maar gelukkig was zijn moeder zoo vervuld van haar feest, dat ze bijna niet op hem lette. Ze vroeg wel even naar gisteren, maar hij zei dat hij uit was geweest met oude vrinden. Toen schudde ze 't grijze hoofd met ondeugend dartele oogen.
's Middags sloot hij zich op in zijn kamer, ging op z'n bed liggen. Want hij moest er natuurlijk weer bij zijn van avond. Hij trachtte zich af te leiden met kijken naar al de oude dingen die daar stonden in de weinig gebruikte logeerkamer,... ze deden hem telkens even denken aan zijn kindertijd, aan 't huis op de Schiedamsche Singel,... aan z'n vader....
Annie bleef dien regen-duisteren Woensdag thuis,... den heelen dag.... Ze ging, doende haar bezigheden, door de vertrekken en gangen, ze werkte op haar eigen kamer met de naaister, en 's middags zat ze beneden bij mama, die 't zóó hebben wou, voor als er visite zou komen. Er kwamen ook een paar dames, met wie ze 'n poosje praatte, al voortbordurend, - monogrammen op kussensloopen, telkens weer zoo'n H en B fraaielijk in-één
| |
| |
geslingerd. - Ze schoot er goed mee op dien dag; haar uitzet was nu bijna klaar....
Maar wat was er toch met haar gebeurd?... Wat had ze toch in haar oogen,... wat had ze in haar ooren?... Het huis was toch het huis, er was niets aan veranderd, de gangmuren strekten zich in het er langs gaan, even star-zwijgend als altijd; de oude kamer-vierkanten waren haar zoo bekend, al zoo door-en-door en lang bekend,... en daar stonden de glimmende meubels, en het kastje, dat had ze opgewreven, oneindige malen.... En de familieportretten er naast, en aan den anderen kant het groote schilderij van Koekkoek, en het kleine landschap van neef Henri, in hun oude vergulde lijsten, die niet meer schoon te krijgen waren,... en de japon die ze aan had,... dat was immers doodgewoon die van 't voorjaar... van Bönnenkamp en Mähler.... Haar bordurende handen.... O! haar handen, daar schrok ze van,... dat waren haar handen niet meer, dat waren mooi-rozig-witte, vreemd bewegende dingen aan haar lijf.... Zij was 't niet, die ze liet bewegen....
En al dat andere, de kamermuren en de meubels, waren heel ver, en van vroeger,... en mama, en die dames, 's middags, die zaten op zoo'n afstand van haar, dat ze niet begreep hoe ze kon verstaan wat ze zeiden.... Ook was het witte linnen, waar ze aan werkte, geen linnengoed,... het was de straat, de weg dien ze geloopen had met Paul,... iedere steek was een stap, en het kleine geluid van de naald droomde tot menschentaal op, tot echo's van zijn woorden, van zijn lieve, gekoesterde woorden, dat kleurige, fleurige volk van haar ziel, haar blijde speelnooten, haar troostende gezellen, haar trouwe zusters en broers....
Wat was dat ook waar ze zich nu naar toe voelde gaan?.. een nieuwe ontmoeting?... O ja! die partij van morgenavond, dat bal dat gegeven werd omdat ze ging trouwen.... Trouwen... trouwen... trouwen... trouwen.... Zoovele... en nog meer-malen, zegde ze dat woord over in haar hoofd, maar 't wou niet doordringen in haar bewustheid,... 't gleed schimmig weg,... ze voelde er niets werkelijks aan.... Wat was er in dat woord?... Ze kon er niet over denken, want ze was niet in morgen, ook niet in vandaag, ze was in gisteren, in dien grooten, vol-ademenden dag, dien over-vol-rijken, dien over-vloeienden dag, dien dag als een mooi-ondergaande zon, warm-donkerrood, fonklend geel en oranje, teer-blauw,... zoo ruischend en stuivend van licht, zoo gloeiend en glanzend van kleur!... O die heerlijke, heerlijke dag!...
Wat was de wereld toch groot en mooi!.. en zijn oogen!... Het leven, wat was het toch boeiend en prachtig, net een groote grot vol groene kristallen, die diep-stil-flonkeren om je heen.., en zijn stem daarin, o! zijn sprekende stem!...
Er was in vandaag nog licht van gisteren; ja... dat licht van de ondergaande zon was nog niet weg, deze dag hoorde nog bij den vorigen; er was ook nog niets gebeurd sinds zij zich gescheiden had van hem, hier aan de voordeur.... Je kon denken dat het zooeven was geweest, niet gisteren, want de nacht, wat was de nacht eigenlijk?.. niets!.. in den nacht droom je en
| |
| |
over-dag droom je.., er is haast geen verschil!... Het was ook wel een goede dag, deze,... maar vreemd, onwezenlijk,... 's middags aan tafel was 't moeilijk de anderen te verstaan, en te begrijpen wat ze bedoelden....
Het veranderde pas 's avonds om halftien, toen Louis binnen kwam....
Eigenlijk nog niet dadelijk. Eerst dacht ze: daar heb je Louis,... Louis met wien ik ga trouwen.... Daar was ook wel iets vreemds, ver-afs in,... maar dat was nu toch maar verbeelding, ze wist immers wel dat ze met hem ging trouwen, en hij was eerst nog meê in 't licht van dien dag, het mooie warme-rossige licht.... Maar toen kwam Louis zoo heel dicht bij haar, en hield haar hand zoo lang in de zijne, die warm was, en hij keek haar zoo aan, en praatte ook dadelijk veel over allerlei dringende dingen, waar zij niet aan gedacht had, den heelen dag niet.... Jammer, jammer, hoe kwam dat nuf... 't Was niets voor haar!... Zoodat ze een beetje vervelend-wakker werd, een nare ontstemming en vage verwarring gevoelde.... De muren kwamen ook in-eens dichterbij, alles werd gewoon, de stemmen in de kamer scherpten op, ratelden hard en zenuwachtig.... Och! wat was er nu weer, konden ze weer geen vrede houden?... Ze wist ook plotsling niet meer hoe 't alles daarnet nog geweest was, wèl - doodgewoon - dat ze gisteren boodschappen had gedaan met Paul, inkoopen voor hun huis en dat ze daar nog verslag van doen moest aan Louis.... Ze vond dat erg moeilijk, 't verontrustte haar, ze trachtte er zich af te maken, praatte er vlug-druk over heen, ze had ook in-eens een gevoel alsof ze zich iets te verwijten had tegenover Louis.... Toch was er niets, niets.... Dat ontstemde haar tegen hem. Toen ze hem weer aankeek en haar hand nog altijd voelde in de zijne, die zoo warm was, huiverde ze even.... Zachtjes trok ze haar hand terug.... Ze keek Louis lang aan, deed moeite hem weer te zien in dat licht waarin ze hem had zien binnenkomen, maar 't ging niet meer, ze zag hem scherp-precies, zijn geschoren kin, de punten van zijn snor; en zijn stem bleef te luid.... Vermoeiend luid en hard ook de andere stemmen in de kamer nu....
Louis vroeg waarom ze zoo stil was, of ze hoofdpijn had.... Neen, zei ze, maar ze was wel erg moe, ze wist niet hoe ze zoo moe kwam, maar alles was als lood aan haar.... O! haar beenen, en haar hoofd!... Ze wou maar vroeg naar bed gaan.... Dat ried Louis haar ook sterk aan, want morgenavond was het bal, dan moest ze frisch zijn en onvermoeid. Ja, ze moest vooral maar heel vroeg naar bed gaan, en ook morgenochtend desnoods maar wat blijven liggen.... Ze beloofde dat, en bleef verder stil zitten, weinig zeggend, maar innerlijk erg gejaagd door de onmiddellijke nabijheid van Louis, dien ze niet goed aan dorst te kijken. Om halfelf ging hij weg; zij liet hem uit, en voelde op haar wang zijn zoen als iets wee-zacht-vochtigs....
In bed ging ze stil liggen, met haar rug naar de muur en haar oogen dicht, zooals ze gewoon was, niet anders denkend dan dat ze wel net als altijd gauw zou slapen. Maar ze bleef maar wakker.., ze bleef maar wakker.., ze werd zelfs hoe langer hoe helderder.., totdat ze, haar oogen openend,
| |
| |
schrok van haar eigen koortsig-scherp gespannen helderheid.... Turende, langs den zacht-geligen schijn van haar nachtpitje, keek ze haar kamertje in, en ze was verbaasd, een beetje beangst, zoo licht was het er; ze kon alles zien, kleinigheden die op het tafeltje lagen, de koorden van de venstergordijnen en van de platen aan de muur.... Plotseling schoot ze recht op in haar bed. Ze meende iets gehoord te hebben, ze was bang, ze luisterde met ingehouden adem. De kastdeur kraakte; ze rilde van angst;... daarop was het langen tijd heel stil.... Maar toen ze, langzaam aan, zich weer liet zakken, turend naar de deur van haar kamer, die een eindje openstond, verbeeldde ze zich dat de knop bewoog, dat de deur verder openging, en duidelijk meende ze 'n zacht brommende stem te hooren achter de deur.... Ze sprong uit haar bed, huivrend van schrik, dadelijk scherp voelend de kou op haar borst en langs haar beenen, als liep ze in den wind.... Ze ging haastig de deur dicht doen. Toen dronk ze, aan haar waschtafel, een glas water; 't glaswerk rinkinkte met gewoon geluid; ze dacht dat alles nu wel over zou zijn, ging weer naar bed.... Vastberaden blies ze 't nachtpitje uit; in 't donker zou ze wel gauw in slaap komen....
Maar ze voelde dat water, een vaste plas, zwaar in haar maag; ze had te schielijk gedronken; ze lag klam-koortsig te rillen, trok vruchteloos het dek zich al dichter om 't lijf; ze bleef koud, erg wakker, en de angst kwam ook weer terug, toen al de geluiden, die ze zelf had gemaakt, weer weggestorven waren. Haar oogen wenden zich aan het duister; ze zag donkere figuren over den grond kruipen, ze verbeeldde zich het gordijn dat over haar kapstok hing te hooren bewegen....
Daar ze nu toch niet kon blijven liggen, omdat ze aldoor luisteren wou, besloot ze in-eens dan maar rechtop te gaan zitten - tot ze in slaap zou vallen. Ze deed het, maar 't was of ze armen en beenen in koud water stak, toen ze zoover boven het dek uitkwam.... Het was nu langen tijd fluister-stil in huis, en geheel gewend aan het donker kon ze haar heele kamer weer zien.... Maar in de gang natuurlijk niet, want de deur was dicht.... En toch... tóch zag ze daar plotseling Paul staan tegen de witte muur geleund, haar ernstig aanziend.... Een gil smoorde in haar keel. Groot-staar-oogend naar de deur, met een kille huivring over rug en nek, trok ze de dekens op, met beide handen, tot om haar keel, die brandend pijn deed....
Het bleef stil... en ze zag de muren van haar kamertje.... O! ze begreep nu wel dat ze koorts had.... Zeker kou gevat of zoo iets, dacht ze.... Maar ze kon toch die angst nog niet van zich afzetten.... Ze bleef rechtop zitten.... En telkens als ze, knikkebollend, bijna was weggedut, was er weer een geluid - het ver-weg fluiten van een spoor of boot, roepen of zingen van menschen buiten, - wat haar wakker hield, opnieuw scherp deed luisteren....
Maar eindlijk scheen ze toch in slaap gevallen te zijn, want met een schokkende schrik werd ze wakker, en zag haar kamer in morgenlicht.
Dien heelen dag rilde de angst van den nacht nog in haar na, en ze dorst
| |
| |
niet goed aan Paul te denken, want dan zag ze weer dat beweeglooze staan van hem en dien somber-ernstigen blik.... Het was een akelige, rustlooze dag. Ruzie in huis van den ochtend af tot aan het verslonsd-ongeregelde middagmaal. De humeuren deden zich gelden. Niemand gaf toe. En Annie was te moe en te warrig in 'r hoofd om er iets aan te doen.
Ook toen ze, geholpen door Neeltje, zich kapte en kleedde voor 't bal was ze nog weeïg en duizelig van gejaagdheid. Flauw-lusteloos, met een vage beklemming van angst, en voor-gevoel van erge dingen deed ze telkens even de oogen dicht - haar gezicht had dan iets zorglijks, iets pijnlijks,... zoodat Neeltje wel dacht dat de juffrouw zware hoofdpijn had.... 't Was me dan ook weer een dagje geweest, nou!...
Louis kwam haar halen toen de anderen al weg waren. Ze was nog niet heelemaal klaar, moest zich ten slotte nog haasten. Vriendlijk bedankte ze Neeltje toen, ging lijdzaam mee....
Mevrouw Holman gaf haar partij in een nieuwe gelegenheid op den Eendrachtsweg. Er was een danszaal, net groot genoeg voor 'n zeventig gasten, en een aangrenzend ontvangzaaltje, veel kleiner, eigenlijk wel wat heel klein; de menschen in hun feestkleeren stonden hinderlijk dicht opéén, terwijl ze wachtten op het bruidspaar, dat een kwartiertje later zou komen, - maar 't werd wel haast een half uur....
Het was weer een regenachtig-zoele avond, en in dat zaaltje werd het al gauw heel warm; de gasten verwenschten de warmte en het wachten in dat kleine zaaltje, terwijl ze, beleefd glimlachend, stonden te praten of, voorzichtig voorbij elkaar schuivende, kennis maakten, kennis hernieuwden, de gastvrouw eens aanspraken, en herhaalden hoe alleraangenaamst ze 't gevonden hadden van de vriendelijke invitatie te kunnen profiteeren; - het was ook zoo 'n echt lief, zoo 'n in-sympathiek paar, Louis en Annie, zeiden ze met diepe grijnzen en kwasi-verrukt groote oogen,
Het was hoofdzakelijk een jongeluispartij. Maar er waren toch, behalve de ouders van de bruid, nog eenige ooms en tantes en oude huisvrienden. Verder was Jan de Boogh er met een keuze uit zijn societeitsvrienden, allen rijke, wel-doorvoede heeren van tusschen de dertig en veertig, meerendeels dik, blozend en kaalhoofdig, enkelen, die kwalen hadden, gelig bleek en benig; ze hokten samen, keken brutaal naar andere gasten en grinnikten dan, maakten opmerkingen, kraak-lachend; zetten ook wel, in een hoek van 't zaaltje, hun gesprekken voort van gisteren avond. Ze vonden blijkbaar niet, dat ze al werk van de meisjes behoefden te maken; het was trouwens voldoende dat ze 'r waren - die kranige jongelui met hun wel-bekende namen - dat ze 'r stonden, tot luister van 't feest de schittering uitstallend van hun breede en fraaie overhemden, bij sommigen ietwat hol-ingedrukt boven de aankomende embonpoints.
Dan was Willem er ook met eenige andere Leidsche studenten, die vormelijk-deftig, verwijfd-glimlachend, voortschoven tusschen de meisjesgroepen door,
| |
| |
invullend met hun dunne gouden potloodjes op de geglaceerde balboekjes hun namen - niet minder imponeerend dan die van de beurslui - dan buigend, voorzichtig weer verder gaand. Zij bemoeiden zich, in hun ijverig trachten naar correctheid, bijna in 't geheel niet met elkaar, maar keken soms met stroeve ergernis en dédain naar de groep van Jan en zijn vrinden, - niet te lang, want zij verbeeldden zich meermalen dat er om hen werd gelachen in die hoek, en ze waren, bij al 't besef van hun superioriteit, een beetje schuw voor die sterk geblaseerde lekkerbekken, die al-weters van het heeren-fuif-leven.
De meisjes waren beducht voor hun kapsels en voor hun tint in de warmte van 't zaaltje, zij glimlachten niet zonder moeite, en er waren er die zeer recht en stuursch keken, wanneer ze niet werden aangesproken. Zij stonden erg te wachten, zich loom-langzaam bewaaiend met hunne waaiers, spraken tot elkaar, in kwasi-wanhoop, over de warmte, en met de heeren, coquetjes lachend, over den feestlijken avond en het sympathieke bruidspaar. Ze waren meest nichtjes en kennisjes van de bruid, maar ook wel zusters van de vrienden der broers; er waren er ook die de bruid hoogstens van aangezicht kenden; één was er, een zeer rijke, die vroeger een blauwtje had gegeven aan den bruigom, en een paar anderen die dat rondfluisterden.
Mevrouw Holman stond, een beetje zenuwachtig, maar erg blij, en in een frisch-fiere, bijna uitdagende houding te midden van haar gasten. Alles was prachtig in orde gekomen. Ze was zeker van 't slagen van haar partij en volkomen voldaan met haar eigen verschijning. Ze deed schalksch-vertrouwelijk tegen de heeren, dreigde hen, kwasi-bestraffend, met den vinger, als hield ze hen voor onverbeterlijke Don Juans, en prees alle dametjes dol-elegant, reine du bal..., om zoo ook zelf veel complimentjes te oogsten over haar uiterlijk.
En ook het echtpaar De Boogh zette de voor de gelegenheid vereischte gezichten. Mijnheer scheel-oogde, grijns-lachte en schetterde luid-lustig met eenige jongelui, mevrouw verzamelde met zwijgenden glimlach allerlei aanmerkingen, en schoot er mee op, wat haar een placide, bijna gelukkige stemming gaf.
Zoo dacht ieder daar alleen aan zich-zelf, aan eigen houding en uiterlijke verschijning, en maakte z'n opmerkingen om er z'n voordeel mee te doen.
Intusschen was aan allen die binnenkwamen door Marietje de Boogh een sterk gesatineerd papier in de hand gegeven, waarop, door 't glimmen bijna onleesbaar, een gedichtje gedrukt stond, dat gezongen moest worden bij 't binnenkomen van bruid en bruigom; en in een hoek van de danszaal, vlak bij de deuren van 't ontvangvertrek stond een piano, waaraan een stil, net heertje zat, ook in rok, net als de heeren-gasten, maar met bloote handen en een vermoeid, effen gezicht. Dit heertje zou 't welkomstlied accompagneeren en verder muziek voor de dansen maken. Op 't laatste moment werden door Jan, die ceremoniemeester was, nog wenken gegeven over dat zingen, in bewoordingen waaruit bleek dat hij zelf niet begreep hoe 't eigenlijk gaan
| |
| |
moest. Toen er nu een gerucht liep dat ze er waren, en Jan was gaan kijken - jawel hoor! daar waren ze! - werd den gasten nogmaals verzocht een kring te maken, wat hen achteruit deed loopen, samenproppen in de hoeken, en een luid geruisch, gepraat en gegichel gaf, een quasi-vroolijk geprotesteer tegen dat opdringen.
Paul, die juist gekomen was, stond heel achteraan, tegen de muur. Maar over een paar gekapte meisjeshoofden heen kon hij Annie zien, toen ze binnenkwam.
Er was even stilte. Jan gaf het sein en de pianist sloeg de introductie aan. Aan 't binnenkomend bruidspaar, dat al dadelijk wou handen-geven, werd door haastig fluisteren en wenken beduid, dat ze 'n oogenblik stil moesten blijven staan, en luisteren.... De bruid zag bleek; haar smal gezichtje stond ernstig; er was iets vermoeids in haar houding; de hand die de bruidsbouquet hield, hing neer langs haar witzijden bruidsjapon; maar de bruigom, een weinig geéchauffeerd, wat hem roodige vlekken gaf in hals en gezicht, glimlachte sterk, stralend den blijden, zekeren triomf uit zijn klein-getrokkene oogen. Het kostte hem blijkbaar moeite zoo stil te staan; hij knikte al telkens naar dezen en genen, en wuifde geaffecteerd met de stijf gehandschoende hand....
Het zingen was iets te laat ingevallen, maar dat herstelde zich. Een paar goede, geschoolde stemmen en de geestdriftige van den student, die op Willems verzoek de woorden gedicht had, waren bovenuit te hooren; de meeste meisjes piepten bedeesd, en sommige societeitsmijnheeren bromden maar zoowat mee, anderen hoestten, of vielen alleen nu en dan in, bij een hoogen uithaal.... Het geheel klonk valsch....
Maar Annie hoorde er niets van. Zij had dadelijk Paul zien staan met zijn geel-bleek gezicht en zijn koortsig-toornige oogen, die hij neersloeg toen ze hem aankeek, en ze was doof van verwarring geworden.
Hij zong niet mee.
Een van de oude kennissen die hij Zaterdag op de societeit had ontmoet, zei zachtjes, hem aanstootend met den elleboog: ‘Kom kerel, vooruit!... meeblerren!’ Maar Paul antwoordde: ‘Ik kan niet zingen.’
Toen het uit was kwam iedereen handjes geven, de gastvrouw fier-vroolijk voorop, en toen de ouders De Boogh. De oude heer knipoogde, veinzende aangedaan te zijn; al de gepoeierde oudere dames brachten hun zakdoekjes voorzichtig tot even voor hun oogen.... Daarna stelden de feestgenooten zich op voor de polonaise. Jan ging vooraan met mevrouw Holman, dan kwam het bruidspaar....
En het bal begon. Dansen volgden op dansen, afgewisseld alleen door een paar voordrachten in een hoek van de zaal. Er was geen tooneel. Dus konden ook bruid en bruigom telkens een tijdlang meedoen als gewone gasten. Alleen de oudere dames vonden het blijkbaar plicht hun altijd weer toe te knikken, en toe te lachen, of even aan te spreken. De jongeren bekommerden zich niet veel om hen, ieder had z'n aandacht bij eigen plezier, intrige, figuur....
| |
| |
Annie leefde. nadat ze de balzaal was binnengegaan, in een gedurig verwachten. Ze wist eigenlijk zelf niet wat. Maar er was iets, er zou iets komen, haar borst was beklemd. Soms dacht ze dat het dit zou zijn: Paul, naar haar toekomend om een dans te vragen.... Maar zou hij 't wel doen?.... ze twijfelde... Kon hij dansen?.... Ze keek telkens naar hem uit maar zag hem dan doorgaans niet. Dat gaf haar een gevoel van verwondering en leegte, maar toch ook een kleine verlichting, want ze wou het wel, dat hij komen zou,... maar eigenlijk was ze 'r wat bang voor....
Paul bleef bijna voortdurend in het kleine zaaltje zitten, waar nu gelucht was, en waar ook de oudere heeren kwamen praten en - heimelijk, aan de deur - een enkel trekje doen, de rookwolkjes wegslaand met hun groote, onbedekte handen, want ze waren niet zeker of 't wel mocht, rooken in dat zaaltje, en ze grinnikten er over tegen Paul, zeiden dat hij 't niet aan mama moest verklappen. Hij keek hen bot-verbaasd aan, alsof hij doof was; hij begreep niet, geheel abstract.... Aan dansen dacht hij geen oogenblik.... Hij wist het soms zelf niet, waar hij wel aan dacht.... Aan alles!... Aan niets!... Het was gedaan.... Hij kon het niet meer uithouden.... Hij zou maar weggaan.... Of eigenlijk.... Waarom?... Wat kon 't hem schelen waar hij was.... 't Was overal even ellendig.... 't Was overal hetzelfde, 't ging met hem mee....
O! haar binnenkomen!... Die aarzelende stap, die zoekende oogen!... haar denkende mond, haar hals met het wonder-teer-intieme van het keelkuiltje, dat hij had voelen kloppen op den afstand waar hij was; haar heele staan door de witzijden japon!... die glans!... die witheid, die haar beschutting was tegen de handen en 't aandringende lijf van hem, die daar naast haar... brutaal triomfeerend....
Louis was z'n broer, zijn jongere broer....
Toen vader gestorven was had hij, tegen Paul aan, uit zitten huilen, in den kamerschemer.... Zoo iets bindt zoo.... 't Was z'n broer... Zijn eenige broer....
O! maar de anderen, ál de anderen, die mocht hij haten, heet haten, vervloeken naar willekeur. Zij met hun laffe, verwijfde smoelen, hun stom-aanmatigend, ijdel gezwets, die blootborstige vrouwen met hun lokkende, lekkerlachende monden, die kerels met hun onreine oogen, hun wreede, lachende tanden, met hun gedachten... gemeen... gemeen... Hij kon ze wel zwiepen, er uit allemaal, dat het striemde, snerpte, scheurde.... O dat te denken, daarin te berusten, dat zij moest blijven daar in die omgeving, in die atmosfeer;... zij, zij met haar onschuld-adem, zij met haar hart vol geloof, zij met haar handen van heilige....
Het dof-donkere haar, het droge, springende, willende haar, dat nu was samengesnoerd, en opgesierd met een bosje onechte oranjebloesem,,.. o! als hij het los mocht maken,... dat het kon zwieren, leven, bewegen!... o! als hij het kussen mocht!...
De bruigom deed ijverig z'n best om lief en attent voor zijn bruid te zijn.
| |
| |
Hij glimlachte haar zonder ophouden toe, omgaf haar met z'n verheugde blikken. Hij wou met geen andere dansen, was aldoor vlak bij haar, zat naast haar, deed trotsch en blij, was blijkbaar wel in zijn beste stemming.... Hij had haar ook tot nog toe niet gezien als van avond,... zoo'n beetje gedécolteerd; aardig, hè... mooi, hè!... Maar wat of ze weer had van avond; ze was zoo stil, zoo vreemd, ze ontmoedigde hem werklijk bijna, want wat kon hij meer doen dan hij deed!... Enfin!... er was zeker thuis weer wat geweest, een ruzietje;... zoo'n kleinigheid kon haar zoo zenuwachtig maken;... ze was dikwijls zoo stil.... Afwachten maar, niet forceeren!... Maar hij vond het eigenlijk wel beroerd, want in zijn hittig verlangen, dat nog niet zoo sterk was geweest als dezen avond, groeide nu een behoefte, een ongeduldige drang naar beantwoording van z'n verlangens, naar zich-zelf begeerd gevoelen.... Tot nog toe had hij dat niet erg gemist, maar nu begon het ontbreken ervan hem hinderlijk te worden, ofschoon hij er zich nog niet heel helder bewust van was.... Maar hij troostte zich telkens weer door een, zich hevig verbeeldend, denken aan den aanstaanden trouwdag... en wat dan zou volgen.... Nog maar vijf dagen!... Hij verkneukelde zich als een smulpaap genood op een fijn diner....
Later op den avond begon hem Annie's abstracte houding méér te ontstemmen.... Hij trachtte zich toen wat af te leiden door veel naar de andere meisjes en jonge vrouwen te kijken, naar de halzen en armen vooral, en dat hielp ook wel, telkens vergat hij zijn ergernis, maar zijn zinnelijkheid werd ook te sterker geprikkeld, hij werd gejaagd en zeer nerveus, hij maakte stiekeme plannen....
Annie hield maar voortdurend dat gevoel of er iets zou gebeuren.... De angst van dien nacht kwam telkens weer even terug met een soort van schrik, en die dofheid, dat machtelooze, dat haar den heelen dag had bezeten, was nog niet weg, hoe ze ook poogde vroolijk te zijn, mee te doen.... Ze danste bijna iederen dans, met Louis meest alle, maar ook een paar met zijn beste vrinden, die zich dan uitputten in complimentjes,... maar zij luisterde niet, en de dansmuziek nam haar niet mee, noch de snelle, deinende maatgang; zij bleef passief, in zich-zelf gekeerd, abstract....
Daar ging Paul langs de muur aan den overkant.... Waarom keek hij niet eens naar haar?... Hij kon zeker heelemaal niet dansen, maar waarom kwam hij niet eens met haar praten?... Zou hij soms ziek zijn?... Hij was zoo bleek.... En z'n oogen!... Hij was veranderd sinds Zaterdag.... O ja!... Z'n oogen vooral, die lagen veel dieper.... Hij kon er zeker niet tegen zoo lang uit z'n werk te zijn, rond te loopen hier in Rotterdam, en zich te vervelen bij die feestjes.... Het was ook zoo niets voor hem!... O! daar keek hij even.... Maar nu leek het toch wel of hij boos op haar was.... Z'n gezicht stond net als toen Louis van-de-week had gevraagd of hij die boodschappen wilde gaan doen met haar....
Toen Paul, den avond door, al maar niet kwam, werd zij erg onrustig;
| |
| |
de angst werd beklemmender en week niet meer.... Zij hoopte 't nu ook volstrekt niet langer, dat hij zou komen, integendeel, soms was ze bepaald bang, dat hij plotseling voor haar zou staan.... Er was nu weer iets tusschen hen gekomen,... iets vijandigs, iets... dat hen meer en meer van elkander verwijderde.... Wat was het toch?...
O God! die lach van Louis van avond!... Zij kon bijna niet meer naar hem kijken.... Ze zou hem bepaald vragen, later, z'n gezicht toch ernstig en recht te houden....
Het eenige dat haar soms een oogenblik afleidde was de stralende pret, het dolle, opgewondene doen van andere meisjes. Dat gaf haar dan een hartelijk gevoel van genoegen, bijna iets moederlijks. ... Maar dat was dan maar even, de angst kwam dadelijk terug, beklemde haar, deed haar loom en traag zich bewegen, en denken; ze kon haast geen woorden vinden als ze praten moest.... De avond werd eindeloos lang, en hinderlijk het felle licht, de dansmuziek en de glans der kleurige toiletten....
Eindelijk: het souper. Er waren drie tafels gezet in de danszaal, terwijl de gasten zoolang in het andere vertrek werden beziggehouden met een paar voordrachten.
Paul had bijtijds aan zijn moeder gevraagd hem niet aan de officieele tafel te zetten, maar aan een van de andere, tusschen hem onbekende menschen. Zij had het wel gek gevonden - maar hij was nu eenmaal een wonderlijke, en, in zulke minder gewichtige dingen, was 't verstandig zijn zin maar te doen; dat was een steun in gevallen waar meer aan gelegen was.
Dus zat hij tusschen een paar hem geheel vreemde meisjes, en toen hij merkte dat zij zelfs heelemaal niet wisten dat hij schilder was, beweerde hij een ‘en gros’ zaak in krenten te hebben, in Dordt te wonen, en hij praatte van het toenemend krentenverbruik in Nederland, en over de vele kwaliteiten die je had, maar 't was jammer dat tegenwoordig nu letterlijk in alles de klat was; er was ook zoo verbazend veel namaak.... Die meisjes, vereerd naast een broer van den bruigom te zitten, luisterden vriendelijk, gaven hem gelijk niet ernstige gezichtjes, vertelden dat hun vaders ook in zaken waren, en ze wisten wel dat er tegenwoordig ‘malaise’ was, daar klaagde papa ook zoo dikwijls over....
Toen, wee van die onzinnige flauwiteiten, zei Paul niets meer, alleen maar ja en neen, als het moest.... Er werd nu ook getoost, ze moesten stil zijn.... Hij wou eerst niet luisteren, maar de vijandige klanken drongen zich aan hem op....
Annie zat met haar rug naar zijn tafel gekeerd aan de volgende....
De oude heer de Boogh stond op en stelde 't geluk van het bruidspaar in. Hij zei dat hij overtuigd was, dat ze in elkaar zouden vinden wat ze zochten, en dat hij zijn dochter met fameus veel plezier had... geschonken aan zoo'n flinken, hij mocht wel zeggen zoo'n eminenten koopman als Louis Holman. - De bruigom lachte verheerlijkt; er ging een gebrom van applaus door de zaal. -
| |
| |
De Boogh zei verder, dat hij zijn eigen dochter niet wou flatteeren, maar waar was het, dat ze een engeltje was, het zonnetje van z'n huis,... mama niet te na gesproken natuurlijk... 't Was niet zonder weemoed dat hij haar zag heengaan....
Hier werd zijn hoofd nog vuriger rood dan anders; zijn loenschende oog scheen van binnen te branden....
Maar iedereen wou z'n geluk, dat was nu eenmaal zoo 's werelds loop! Hij feliciteerde zijn vrouw en zich-zelf dus nogmaals met z'n voortreffelijken schoonzoon, en hij hoopte....
Een weinig verward rakend, brabbelde hij nog iets van veel blijven komen in 't gastvrije ouderlijk huis, waar liefde hen altijd omringen zou.... Maar dat werd niet goed meer verstaan, want iedereen schoof met z'n stoel, en stond op, en kwam naar het bruidspaar toe om te klinken.
Toen volgden de toosten van de ooms, en van Jan en Willem; ze hadden het allen, uit kennelijk plichtsbesef, over de liefde en het geluk, de ooms met schalksch zinspelen op de groote vermeerdering der familie waarop gerekend scheen te worden, de broers prijzend hun aanstaanden zwager, zijn degelijkheid, en zoo.... Telkens als er werd gewaagd van zijn koopmanseigenschappen, verscheen op 't gelaat van den bruigom dezelfde gauwdievenglimlach, en wisselden vrinden en verwanten veelbeteekenende blikken. Een maakte zelfs lachend de beweging van geld tellen na....
Plotseling - Annie schrok hevig, dorst zich niet verroeren - vroeg Paul met een hoog-heesche stem om het woord, en kreeg het dadelijk. Zij dorst niet om te zien, Annie. Haar borst werd als toegeschroefd, haar tanden rammelden over elkaar, stijf waren haar beenen en armen. Ze voelde dat Louis naast haar zich omdraaide, met zijn ijdelen glimlach, verwachtend de nieuwe lof. Zij zag het niet. Het was stil. En toen de stem van Paul....
Hij sprak, rechtop-staande, zijn glas in de hand: ‘Ook ik hoop het van harte, dat mijn broer... zijn vrouw... het geluk zal geven dat haar toekomt!...’
Dit klonk als een uitdaging; de glimlach trok weg van Louis' gelaat.
‘Ik verwacht het ook van hem.... Neen! ik... ik vorder 't van hem!...’
O! O! riepen de meisjes die naast Paul zaten, want hij morste erg uit z'n glas, hield het heelemaal scheef in zijn trillende hand.
‘Zijn vader is dood.... Ik ben zijn broer.... Als hij het niet doet, dan... dan is... dat is-t-ie 'n ploert!... een schurk, ja, verdomd!....’
Het glas knapte af van den steel, viel op tafel, brak daar opnieuw, in een plas van wijn. Er was een algemeene beweging, een soort paniek. Men riep ‘Ho! ho!’ en ‘sst! sst!’ men hoestte, men stond op. Velen wilden wat zeggen. De oude De Boogh schreeuwde, schetterende, nijdige woorden; dat het een schande was en zoo... Mevrouw Holman, zelf ontdaan, trachtte hem te kalmeeren. Jan kwam naar Paul toe, meenende dat hij dronken moest zijn. Ook Louis was opgestaan. Hij zag bleek; een oogenblik blikten de broers elkaar in de toornige oogen. Toen keek Paul voor zich, vaag voelend wat hij gedaan had.... Hij ging niet meer zitten, begreep wel dat hij nu
| |
| |
weg moest, wachtte toch nog tot Jan vlak naast hem stond, fluistrend hem toebeet: ‘Wat mankeert je, zeg?... je bent dronken... ga gauw weg!... zal ik je brengen?... zeg!...’ Paul gaf hem geen antwoord, duwde hem achteruit, vrij ruw, ging langs hem, wankelde werkelijk even.... Hij had twee of drie glazen wijn gedronken, den heelen avond....
Hij ging naar de deur.... Annie keek niet naar hem om.... Hij voelde de heele zaal eerst nog om zich heen, toen achter zich, dwazelen, rumoeren; het licht was rossig en fel; hij zag geen mensch, allen een paar roode hoofden in wazigheid. Gelukkig ging niemand mee in de gang.
Een kelner vroeg met glimlachende strijkage of hij mijnheer aan zijn jas zou helpen. Hij verstond het niet, greep naar zijn hoed, rende de straat op....
De bruid was blijven zitten, onbeweeglijk; zij vermeed iemand aan te kijken. Het erge was gebeurd. Zij had het wel geweten. Maar wat had hij bedoeld... Paul....
Er werd uitgemaakt dat de schilder dronken geweest moest zijn. Hij was sinds lang aan zoo weinig gewoon, hij kon er niet meer tegen. En dan... een artiest!... men moest zoo kwalijk niet nemen; die menschen,... niet waar?... och!... allemaal hetzelfde!... opgewonden standjes!...
De partij herstelde zich.... Anderen toostten weer, grappiglijk zinspelend op het geval; men lachte... Louis bedankte, deftig, correct. De jongelui dansten nog even in het kleine zaaltje.... 't Liep heel gezellig af.... Alleen de oude De Boogh bleef nijddasserig, ofschoon hij z'n uiterste best deed vroolijk te schijnen; hij ruziede heimelijk met zijn vrouw, die eerst een tijdlang stom van verbazing en ergernis de lippen op elkaar had geklemd, maar toen aan haar galligheid lucht gaf door hatelijkheden aan zijn adres.... Hij ergerde haar nu het meest. Dat die man zich weer zoo kwaad had gemaakt, zich zoo aangesteld!... In 't naar huis rijden had Louis 't nog tegen Annie over Paul's gedrag. Al was hij dan dronken geweest, het kwam niet te pas; hij moest dan zijn maat maar kennen!... Louis zou hem morgen er over à faire nemen, daar kon hij van op aan.
De bruid gaf geen antwoord. Zij had zoo'n vreeslijke hoofdpijn, zei ze.
Toen hij haar had thuis gebracht ging Louis nog even naar de soos, dat had hij in de gauwigheid nog met de vrienden afgesproken. Ze moesten nog wat na-fuiven. De studenten waren er ook, geïntroduceerd door Jan. Ze ontvingen den bruigom met luid spektakel, zetten hem op tafel, droegen hem rond; ze bedronken zich allemaal.... Alleen hij zelf niet, Louis. Hij was niet in de ware stemming om zich te bedrinken. De champagne smaakte hem niet.... Hij was jachterig, erg geprikkeld; het rumoer van de lui stond hem eigenlijk tegen, maar hij wou er zich niet aan onttrekken.... Hij zag aldoor maar vrouwennaakt in zijn heete verbeelding, hij verlangde sterk naar het heimelijk genot, dat hij zich-zelf al beloofd had van-avond op 't bal.... Drinken kon hem nu den roes niet geven waaraan hij behoefte had....
Toen de vrinden eindlijk naar hun huizen en hotels gingen zwaaien, bracht
| |
| |
hij het kleinste troepje een eindje op, maar zorgde er voor dat hij gauw alleen was. Het was drie uur. Toen hij wist dat hij niet meer gezien kon worden - hij keek schuw om zich heen, hij was hijgerig, erg gejaagd - liep hij terug, haastig stappend, de Blaak af, de Spaanschekade, een eind Nieuwe Haven, toen een straatje naar 't Haringvliet in. Daar in die steeg, boven de kleine zijdeur van een hoekhuis dat op 't Haringvliet uitkwam, brandde een flakkerend lantaarntje. ‘Madame Rachel’ stond in fraaie krulletters op 't matglas van de deur.... Hij keek nog eens naar links en naar rechts, ging er toen in....
Maar vijf kwartier later kwam hij thuis, op zijn kamer; geeuwde herhaaldelijk luid, ontkleedde zich bedaard, en begaf zich te bed, en hij sliep vast en gerust tot negen uur in den morgen. Toen stond hij vlug op en haastte zich met z'n toilet. Want hij moest gauw naar kantoor, 't zou een drukke, belangrijke dag zijn....
| |
XI.
Dien nacht had het uitgestormd in Paul's gemoed.
Hij had, nadat hij van 't feestmaal was weggegaan, weinig en kort maar gedacht aan wat daar gebeurd was met hem, aan dat opstaan in koorts, dat spreken in woede, die zaal toen zoo zwaar-vol partij-pret rose gezichten, die helsch-lichte zaal.... Dat was niets... miniemer dan niets!... Maar dat zij!... God, zij!... Dat dat wáár was, dat zij daar ging worden, zooals al die andere, verkochte, verwaarloosde, geminachte vrouwen, dat hij haar niet redden kon, hij die telkens weer in zich voelde aanzwellen het vermogen haar met zich te nemen door het leven in één opstreving naar het volkomen-schoone..., dat hij dat moest aanzien, er niets tegen kon, het zwijgend moest dulden.... Dat zijn liefde, zijn krachtige, bloeiende, zijn al niet te omvademen, toch altijd nog groeiende liefde, bestemd was om te verdorren, om zonder vrucht te vergaan.... En och! zijn arme verlangens, zijn wonder-teedere, diepe verlangens!...
In z'n onregelmatigen, snellen gang - eerst door laten-avond-stad, langs de in grauwheid opstaande muren der zwak-verlichte woningenbuurten, dan door de ijzeren kooi, die, reuzig in 't donker, over het glanzig vlietende zwart van de Maas ligt gestrekt; aan den overkant, door de verlatene handelswijken, waar alles nu duisternis, stilte en steen was; toen - de stad dan eindelijk achter zich - over den dadelijk veel vertrouwlijker straatweg, den dijk naar Katendrecht, met z'n welige hellingen, geurend van gras en vergane blaren, waar de dubbele rijen boomen in staan, boomen als torens, die fluisterend ruischen, hoog staan, in den grooten nacht, waar de stad niet van weet...; in zijn hartstochtlijken, driftigen gang door de zoel-klam-nattige najaarslucht, onder het sterrenloos hemelvlak, waar toch nog 't geschuif van de wolkgevaarten was te onderscheiden, grauw over zwart in een nachtlijk geschemer zonder begin, - terwijl hij soms in een jagend, snel-snuivend gedraaf, soms
| |
| |
ook in-eens tot een stil-strak-peinzenden, adem-inhoudenden, aarzelend langzamen tred verviel, - in al dat gedurig nerveuse beweeg van zijn bloed-warm lijf door den plechtigen nacht, had zijn, tot in 't innigste ontroerd gemoed de geweldig aandruischende dreuning doorstaan van zijn trotsche woede, die uitwou in daden, had zijn hart de vlijmende vlagen doorvoeld van zijn bitterheid en zijn zelfbespotting, hadden de neer-gierende buien der stom-zwarte smart zijn ziel doen rillen en krimpen-in-één van kou en ellende....
Als z'n hersens niet ijlden van woede en verbittering, dan had hij aan haar gedacht met een huivrende innigheid.... O zij!.. zij alleen!... Er was verder niets.... Zonder haar geen voldoening meer en geen rust.... Niets meer, geen arbeidsgenot, geen kunst-begrijpen, geen eerzucht.... Zij!... Haar was zijn ziel, haar zien was zijn leven.... Iedre lijn van haar lijf, iedre trek van haar mond, iedre blik van haar oogen, ieder zichtbaar gevoel en expressie van haar, iedere gedachte waarin ze stond, was stil te bewonderen, ootmoedig te eeren, teer te beminnen....
Hij moest weg, van haar weg!... Er was haast bij!... Want anders!... Hij was maar een mensch en hij brandde van binnen en kon soms niet denken.... Wanneer hij haar naderde in zijn verbeelding, tot zeer dichtbij, tot warm dichtbij..., dan golfde zijn bloed naar boven en bonsde verdoovend, dan hijgde er in hem maar één dronken verlangen.... Hij moest weg, ver weg, en gauw!... Zij was niet voor hem, zij ging hem niets aan, Louis zou aanstaanden Dinsdag... nacht....
O God! hoe lag toch zijn gevoel zoo hulpeloos naakt, hoe pijnden en schrijnden hem toch zijn gedachten!... Was het dan niet te ontkomen, dat zelf-gemartel?!..
Hij was doorgeloopen tot halfweg Charlois, toen, doodmoe, weer terug. Zijn vermoeidheid had hem toen wel gedwongen langzaam te gaan, hij was zelfs een poos aan den weg gaan zitten, op den vocht-killen grond, van blaren glibberig, turende, zonder bewegen, naar den droomerigen, zwak rossen schijn, die boven 't massale zwart van de stad hing.... Toen had hij pas goed gemerkt het grootsch-enorme van de nachtstilte, en dat hij alleen was, klein en alleen, op dien ganschen, breeden, zwaar-aardenen dijk, tusschen de statige rijen streng opstaande stammen, geslotene volging van boomenpoorten, hij de eenige mensch onder dat geweldig welvende dak - eindlooze warreling, zwart in den zwarten nacht - onder de kruinen, die, afgezonderd in 't duistere ruim, ruischende fluisteren van sombere geheimen en groote daden die lang geleden zijn....
En de boomen hadden hem gered, de rustig-hoogmoedige boomen, en wat hem daar verder omstond in den koelen nacht, zoo zwijgende, wachtende, stilcontempleerende....
't Was geweest of zij tot hem spraken, de boomen, in breedelijk plechtige, priesterlijk-wijze taal... maar heel zacht... en hij was gaan luisteren,... en de hooge wolken en de zwarte aarde waren ook begonnen hem trouwlijk te
| |
| |
troosten, te sterken in zijn strijd.... Toen was hij in-eens gaan staan, had zich plotseling breeder, manlijker, grooter gevoeld, had om zich heen en naar boven geblikt en diep adem gehaald, en was het gaan zwellen in hem, het hooge geluid, hoorbaar alleen voor den eerbiedige, die hooren wil.... De majestueuse stem van den nacht had eindelijk geheel z'n borst doorklankt.. het was als een diepe, forsch-aangehouden orgeltoon.
En woede, verbittering waren ver weggegaan.
Hij had zich-zelf teruggevonden, zijn eigen ziel, z'n eigen innige leven met natuur, fantasie en ideeën. Zijn bestaan van tot-nog-toe, zijn kunstenaarsbestaan van eenzamen arbeid, van sterk op zich zelf staan, alles vinden in eigen herinnering, ziening, verbeelding, was als in een visioen aan hem langs getrokken, en hij had weer gevonden 't diep-wortelend beginsel, de leidende ster van idee, de geestlijke waardigheid. Hij had weer gevoeld wat hij was en wat hij moest doen: werken en trouw-zijn, zich-zelf zijn, - voortgaan, volgen zijn lijn, zijn pad door de dagen en nachten. De smart verdragen; ontbering, mislukking, miskenning niet voelen door spanning van aandacht. Een stugge strever, in stagen strijd met de donkere driften, minachtend de lage, weeke verlokkingen.... Hij wist het nu weer en versterkte zijn weten door fijn-scherp-doorgevoerd denken daaraan, totdat het een macht werd, waar al wat zijn ziel beroerde aan was onderworpen, tot hij zich forsch voelde gaan als een man, die vast is besloten.
Zijn willende weten was onverbiddelijk nu, - een streng officier, die niet ziet de wonden, niet vraagt naar de moeheid van hen, die hij altijd weer met zich ópcommandeert.... Maar de wonden sluiten zich niet, de moeheid wordt eindelijk een looden last....
Hij was thuis gekomen, nog vóór zijn moeder en lang voor Louis, en dadelijk naar z'n kamer gegaan; daar had hij het licht aangestoken, zich toen weer in dien ouden leeren stoel van zijn váder geploft, en daar was hij nog lang blijven zitten, te moe om zich te verroeren.
Hij had in de laatste dagen - dan dit en dan dat - veel van de oude dingen herkend, die in de weinig bewoonde kamer op zij gezet waren, hij had zich herinnerd hun vroeger gebruik en hun plaatsen.
Nu zat hij ze weer te beturen, in de stilte van 't huis en de kamer-geslotenheid; hij zag ze weer droomende staan, maar niet zóó als ze werkelijk waren, het waren nu spoken, zichtbaar geworden heugenis alleen aan zijn vreemd-verre jeugd....
Hij zat, altijd nog wakker, te denken; maar met een hersen-beknellende, zware vermoeidheid....
Hij dacht aan zijn vader. Hij zag weer zijn ernstig, stil-vriendelijk gezicht, zijn donkere gestalte, een beetje gebogen, maar hij wist niet precies meer den baard en het haar.... Hij hoorde,... o ja! hij hoorde de stem nog wel, maar ver,... klein en ver.... Het best voelde hij nog op z'n hoofd
| |
| |
den goed-doenden druk van die groote hand,... die hij toen zeker... veel te weinig had gekust....
Hij dacht het weer allemaal over,... het lange weg-zijn van z'n vader,.. de brief... de donkere kamer... kleine Louis huilende tegen hem aan,... de bemoeiende ooms en tantes,... de thuiskomst van mama-in-'t-zwart.... En daarop... de grauwe jaren,... de dorre drukke schooltijd.... Mama en Louis de eenigen.... O ja, vrinden; maar die waren maar om wat mee te spelen, te wandelen.... Mama en Louis,... geen anderen.... Zijn voogd?.... Hij had een hekel aan dien man!.... Neen, neen,... alleen mama en Louis....
Toen: het Begin..., de tijd van zijn zelf-ontdekkingen... en daarop die jaren van altijd zoeken, werken dag en nacht, gansch verdiept daarin leven en opgaan... en toen wèg, zwerven, en werken op reis.... Maar nu en dan een groot verlangen-naar-huis, wel gauw bevredigd, maar telkens terug....
Zoo nu ook weer..., verleden week... die warme blijdschap, dat hij hen beiden weer eens zien zou....
Zou dat nu voortaan wèg, zou hij nu voor goed alleen zijn?.... En die goeie menschen in Brabant dan, en zijn vele vrinden, zijn kunst-kameraden?.... Hun milde figuren, ze stonden alle voor hem, hij hield van ze, allemaal....
Maar... o! het was toch zoo héél iets anders!.... Wat was er aan hen van zijn jeugd? Wat wisten ze mee van wat hij wist, van vaders dood en het leed van de latere jaren?.... Dat wat er was in de oude gezichten, in het zien zitten en zien bewegen van mama... en van Louis... dat was nergens anders....
Maar Louis was nu zoo veranderd.... Of lag dat alleen aan hem zelf?.... Ja!... 't zou wel aan hem liggen..., het zou toch wel zijn, dat hij hem nu aankeek met andere, met jaloersche oogen,... dat kón toch zeker niet anders.... Want hij wist wel, hij kon eigenlijk niet goed meer kijken naar Louis.... Ook in zijn verbeelding was die heele mondaine figuur hem iets onverdraaglijks geworden.... Maar dat was eenvoudig verachtelijk..., hij moest het bestrijden en overwinnen....
Want al was Louis dan veranderd in zijn oog, dat zou eigenlijk niet meer dan natuurlijk zijn.... Een beursman!.... In zoo'n stad, in zoo'n omgeving,... in 't demoraliseerende handelsleven.... En een beursman moest hij nu eenmaal zijn, daar hij geen aanleg gehad had voor studie, nog minder voor kunst....
Maar... och, Louis, die kwam er nog minder op aan,... maar... ook... God, o God! dit was iets om heel voorzichtig en stil te bedenken, en dan schrok je 'r nog van alsof je 't hardop zei!.... Ook zijn moeder was veranderd,... ook haar figuur zag hij niet meer in dat warme licht, die tintling van vroeger....
Dus dan toch voortaan alléén....
Hij zou morgen gaan, dat was nu zeker. Als je eenmaal zulke dingen
| |
| |
hebt afgedacht... dan is 't gedaan.... Hij kón nu niet meer blijven.... Misschien had hij ook wel te veel van zich-zelven gevergd door te willen blijven tot den trouwdag....
Dus: het morgen maar zeggen.... Dat hij weg ging. Vriendelijk, bedaard, het kalm zeggen.., ze zouden zoo erg verbaasd wel niet zijn....
Nog bleef hij een poos zitten suffen, maar eindelijk ging Paul naar z'n bed. Hij verkeerde in een staat van denklooze, suizende doofheid.... Hij sliep lang, maar hij droomde den heelen nacht door, druk verward...
Zoo was zijn laatste nacht in de stad.
(Wordt vervolgd).
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd