Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 10

[p. 185]

Van de redactie.

Uit ‘de Oost’.

Terwijl men in het moederland ernstige pogingen doet om belangstelling en liefde voor onze koloniën te wekken, schijnen de schrijvers van romans, novellen, schetsen en zedenstudies over ‘de Oost’ het er op toe te leggen, het met eenige moeite verkregen begin van belangstelling te vernietigen. Het moet voor menschen als, bijvoorbeeld, de stichters der vereeniging ‘Oost en West’ in de hoogste mate hinderlijk wezen aldus te worden tegengewerkt en wij kunnen ons voorstellen dat ook menigeen, in onze Oost zelf werkend en strevend, evenals een groot aantal hunner, die dat hebben gedaan, zich ergeren aan een menigte boeken die, van over zee ons toegezonden of hier te lande geschreven door Indische oudgasten, maar luttel goeds en veel kwaads bevatten over de Indische Maatschappij.

Meer dan eens werden ons Indische dagbladen toegezonden, waarin hevig werd geprotesteerd. Wij konden hier over die protesten niet spreken. De aanleiding daartoe ontbrak; want men heeft erkend dat de redactie van ons tijdschrift, bij de beoordeeling van Indische romans, omtrent de waarheid der donkere schilderingen geen oordeel uitsprak. Hare belangstelling in leven en lot der landgenooten ginds mag bekend worden verondersteld. Schilderingen van Indische toestanden en schetsen uit het leven onzer militairen in de Oost worden zooveel mogelijk opgenomen.

Ofschoon wij ditmaal enkel spreken over een verschijnsel, niet over een bepaald boek, zij toch erkend dat de verschijning van een werk over Indië de aanleiding was tot het schrijven dezer weinige regelen.

De heer B. Veth heeft toch in ‘Het leven in Nederlandsch Indië, dat werd uitgegeven door de firma P.N. van Kampen en Zoon te Amsterdam, nagenoeg alles gezegd wat wij alzoo voor akeligs over de Indische maatschappij vernamen. Wie een distel-lezing mocht gaan samenstellen uit verschillende moderne Indische romans, novellen en schetsen, zou een boek leveren, dat zeer veel overeenkomst hebben moet met dat van genoemden schrijver. Hiermede is reeds gezegd, dat hij niet alléén staat met zijne beoordeeling en tevens dat hij ons niet veel nieuws heeft medegedeeld. Bij hem vindt men het gemopper echter nagenoeg kompleet en zijn werk heeft eene onmiskenbare strekking. De heer Veth wil jonge menschen er van terughouden naar de Oost te gaan. Hij meent dit te mogen doen, niettegenstaande er in onze Oost nog immer frissche, jonge krachten kunnen worden gebruikt en deze zelfs, indien de nijverheid voortgaat met zich te ontwikkelen, al noodiger en noodiger zullen zijn. Wie ònze jonge menschen terughoudt, speelt den vreemdeling in de kaart. Krachten moeten er zijn en krachten zullen er voorloopig ook komen, zij het dan vreemde.

Bovendien is het bestaansprobleem moeilijk op te lossen voor tal van jonge

[p. 186]

mannen hier te lande. Zij kunnen nog wel ergens anders terecht dan in de Oost, misschien, maar het behaagt niet iedereen vrijwillig te gaan leven in vreemde landen, waar sommigen zich nooit waarlijk thuis leeren gevoelen. In die zoo verschrikkelijk afgeteekende ‘Oost’, moet men dan toch zedelijk lang niet zoo ver van huis wezen als in andere landen, die veel minder mijlen van onze grenzen zijn verwijderd. Intusschen, dit geven de verbolgen veroordeelaars van het Indische leven niet toe.

En, welk denkbeeld moet nu de alles voor waarheid houdende lezer wel krijgen van die Indische maatschappij? Een verschrikkelijk denkbeeld, inderdaad.

De Europeaan, die in de Oost zich gaat vestigen, moet er aan. Hij gaat lichamelijk en zedelijk te gronde, hetzij de man ongetrouwd blijft, hetzij de man een meisje laat uitkomen of wel huwt met zijn Indische huishoudster of dapper zijn best doet om gelukkig te worden met een Indisch meisje. Hij ontgaat zijn noodlot niet.

In onze Oost, wordt gestolen, gekonkeld, geknoeid. De eerlijke man komt niet vooruit, de vleier, de huichelaar, de man met een ruim geweten verkrijgt daarentegen rijkdom en aanzien. Maar hij heeft daaraan niet veel. Want men kan in de Oost niet van zijn rijkdom genieten. Alle genot is maar van slechte qualiteit. Tot de veelgeroemde rijsttafel toe, is niet meer dan vuiligheid. Wie eerzuchtig is, kan voor zich laten buigen; maar een bewustzijn van wezenlijk hoog te staan krijgt hij toch niet. Daarvoor staan alle anderen te laag en doen zij te kruiperig.

Wat aangaat de zeden, daarvan kan geen kwaad genoeg worden gezegd. In de romans, wordt gedaan aan overspel, aan ontuchtig gevrij, aan vergiftiging, aan kwaadsprekerij, diefstal, kuiperij enz. enz. In het boek van den heer Veth, leest men daar ook van. We zeiden immers reeds dat het een distellezing uit Indische romans kon zijn!

Wat betreft het landsbestuur, dat zou, indien alle mopperaars waarheid spraken, voor inboorling en Nederlander in de hoogste mate rampzalig wezen, erger wanbestuur zou in 1900 eigenlijk niet denkbaar zijn. Turkije moet het land der voorbeeldige ambtenaren zijn, indien men het vergelijkt met Nederlandsch Oost-Indië, zooals het door bedoelde schrijvers wordt geteekend. Wat aangaat de niet-inlanders.... en wat betreft de inlanders.... niets dan vreeselijke dingen. Wij zullen maar niet langer blijven opsommen. De lezer kent het geklaag zelf.

Wij herhalen het: zelf kunnen wij geen oordeel uitspreken, nòch over de Indische toestanden, nòch over de waarde van al die bedoelde geschriften als getuigenissen omtrent den werkelijken toestand. Maar het komt ons nuttig voor toch ook uit het moederland een waarschuwende stem te doen opgaan. Het schijnt ons namelijk toe dat vooral romanschrijvers het zwart maken der Indische toestanden noodzakelijk achten om te worden gelezen. Wie niet met wat heel ergs aankomt, schijnt in de Oost geen aandacht te kunnen krijgen.

[p. 187]

Het genre ‘Indische roman’ zou dan meêbrengen het beschrijven van narigheden en onzedelijke toestanden. Zonder een paar gevallen van overspel, niet al te sober behandeld, zou men niet komen tot het publiek, maar ongelezen blijven als een blaadje van 't Leger des Heils, in een Societeit rondgevent door een juffertje van wie men kocht om haar genoegen te doen. En zoo'n niet piquant boek zou dan nog niet eens worden aangeschaft. Mocht dit zoo wezen, dan zou het schrijven van die speciaal ‘Indische’ romans wel zijn de allermiserabelste manier om eenige guldens te verdienen. Zijn zij getuigenissen van de zuivere waarheid, daarentegen, dan is de Indische maatschappij ernstig aangetast en valt er inderdaad te vreezen voor eene niet meer te stuiten decadentie.

Dit alternatief is niet uit lust tot puzzelen gesteld. Het dringt zich aan ons op. Men dient dat in ‘de Oost’ goed te weten en wèl te bedenken. Wij trekken hier onze conclusies, erger nog, het zeer bonte en zeer leelijke beeld, dat men ons geeft al maar weêr, al maar weêr, wordt een nachtmerrie: het laat ons niet meer los, het maakt dat wij aan de Oost niet kúnnen denken zonder weêrzin van al het leelijke, dat aan ons begrip van Indië vast is geraakt, dat er een element in is geworden. De Oost - bah! Iemand, die daar is rijk geworden - bah! - Dat zou toch wat héél erg zijn, dat is toch een resultaat waarnaar niet is gestreefd door de begaafde en niet begaafde Indische romanschrijvers. Er is misschien maar een mensch, die zou wenschen dat het zóó werd: de heer Veth, die zijn boek schreef uit wraak, als een afrekening met een door hem verafschuwd leven tusschen menschen, die hij verfoeit.

Een middel tegen het kwaad? Wij weten het niet aan te geven. Indien de schrijvers van Indische romans, nog versterkt door anderen, zoo blijven voortgaan - dan zullen zij dit rustig kunnen doen en met voordeel.... tot de Indische lezers eindelijk genoeg krijgen van die soort lektuur. Zijn die romans onwaar en geschreven op effekt, dan schijnt het bevorderen, het door zijn belangstelling al maar aanmoedigen van zulk geschrijf ons gevaarlijk, bijna misdadig toe. Reactie moet komen uit Indië zelf en spoedig ook!

F.L.