Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 10

[p. 279]

Van de redactie.

Verleden jaar werd de aandacht op ons land gevestigd door Kroningsfeesten, Rembrandt-tentoonstelling, Vredecongres... en dit jaar doet het nog altijd de oorlog. Voor het Buitenland zijn Nederlander en Boer niet veel minder dan broeders. De roem van den Zuid-Afrikaander komt den Noord-Nederlander ten goede en, voor wie het gronddenkbeeld van het Alldeutsche Verband tot het hunne hebben gemaakt, geheel Germania, dat maar wacht en stille zit, terwijl de afschuwelijke worstelstrijd tusschen een jonger Nederland en een minder Spanje wordt volstreden. Spanje vocht voor het Geloof; Engeland vecht om goud en diamanten. Germania wacht en ziet lijdelijk toe en telt de Germanen. Wij schrijven: ‘Germania’ en wij bedoelen niet alle Duitsche Germanen; want Duitschers vechten voor Boeren en de sympathie der Duitschers blijft aan den ons bevrienden kant, wat er ook met de arme Boeren gebeure moge.

Germania telt de Germanen. Hoe dat gebeurt, leert ons Justus Perthes' Alldeutscher Atlas met eenige kaarten en statistische opgaven, die dwingen tot nadenken. Het Alldeutsche Verband heeft een statistiek doen opmaken van Duitschers, verspreid over de wereld. De groote steden komen eerst en daaronder vindt men vermeld Amsterdam, Rotterdam en 's-Gravenhage. Dan komen de landen, waaronder Nederland met het volle aantal inwoners (telling 1889) als behoorende tot de Staten, die deel uitmaken van het Duitsch taalgebied van Middel-Eeropa, waartoe niet gerekend worden b.v. Scandinavië en Groot-Brittanië. Ons Nederlandsch gaat bij de leden van het Alldeutsche Verband dus nog altijd voor Nederduitsch door, evenals de Vlamingen, volgens hen, Nederduitsch spreken. Zij worden, onder het hoofd België, met de Hoogduitschers te zamen geteld.

Als wij nu een blik slaan op de kaarten, dan zien wij aangegeven met de kleur voor Duitschland ook Nederland en België op kaart II en III; maar met een lichter tintje dan Duitschland zijn wij gemerkt op kaart I. Onderaan die kaart zijn cirkels getrokken, verdeeld in segmenten van verschillende kleuren. In die cirkels worden de Belgen aangeduid door een geel tintje; wij door wat lichter rood dan de Duitschers, alsof men vooral duidelijk heeft willen maken dat wij wel niet tot de Duitschers mogen worden gerekend, maar het toch niet veel scheelt of we zijn Duitschers.

Op de wereldkaart worden de Duitsche stoomvaartlijnen aangegeven. We schrijven hier niet over politieke en economische toestanden; we zullen daarover dus niet uitwijden, maar de verzuchting moet ons van het hart: wat een Duitsche ondernemingen! Wat zijn wij jammerlijk vertegenwoordigd, ook waar wij het volstrekt noodig zeer goed dienden te zijn!

Een andere kaart geeft aan hoezeer de Duitschers zich in aantallen van beteekenis over de geheele wereld verspreid hebben. Ons Algemeen Nederlandsch Verbond maakt misschien ook te eeniger tijd iets dergelijks. Bij de vergelijking zal menig Nederlander schrikken. Men dringt ons terug, terwijl onze

[p. 280]

bevolking wel toeneemt en ‘expansie’ een levensnoodzakelijkheid gaat worden. Wat zal er voor onze flinke zonen overblijven, indien we lang blijven dralen?

Intusschen spreekt men in het buitenland over ons, hoe langer hoe meer, met toenemende zaakkennis en welwillendheid. Er zijn menschen, die zich daarover heel blij maken. Zij meenen dat de voor ons volk vruchtbare beteekenis van Nederland daardoor kan worden vergroot. Inderdaad is dit het geval... tot op eene, vooral niet te overschatten hoogte. Nu men in het buitenland eenige letterkundige werken van ons vertaald heeft, zullen er al meer en meer leveranciers van vertalingen voor buitenlandsche dagbladen en tijdschriften het der moeite waard achten Nederlandsch te leeren en romans, novellen, tooneelstukken gaan vertalen, bewerken of verknoeien voor een buitenlandsch publiek. Nu men, in den vreemde, is ingelicht omtrent de voldoende dichtheid van ons spoorwegnet, de goede bediening in onze hotels, de belangrijkheid onzer musea en het aantrekkelijke van ons landschap, zullen er allicht hoe langer hoe meer vreemdelingen hier komen. Trouwens, ultimo Februari van het jaar 1857, schreef Maxime du Camp reeds: ‘indien ge u mocht vervelen te Parijs en veertien dagen vrij mocht hebben, kom dan naar Nederland, waarde vriend: dat is het meest bezienswaardige, aantrekkelijke en ook het vreemdste land, dat ge kunt bereizen zonder Europa uit te gaan’. (En Hollande, lettres à un ami, 1859) en ook Maxime du Camp gaf al hoog op van de beleefdheid onzer ambtenaren, de voorkomendheid onzer hotelknechts en de zindelijkheid, soms ontaardend in ‘reinheidswaanzin’, van vele Nederlanders.

Over dat snoepreisje van Maxime du Camp naar Holland zou wel wat te vertellen zijn. Het aangehaalde boekje is nu ook voor ons aardig geworden. Hij ging nog per boot en per diligence van Moerdijk naar Dordrecht en van Dordt naar Rotterdam; hij moest ook nog per diligence van Harlingen naar Leeuwarden en van Leeuwarden naar Groningen; per rijtuig ging hij van Groningen tot Assen en daarvandaan per trekschuit naar Meppel en van Meppel naar Zwolle per rijtuig alweêr.

Maar een pas verschenen werk over ons vaderland vraagt onze aandacht. Bij Larousse te Parijs verscheen La Hollande, een boek van meer dan 460 pagina's, rijk gëillustreerd, samengesteld uit bijdragen van een vijftiental medewerkers, misschien wel het minst oppervlakkige werk over Nederland dat in den vreemde het licht zag, al hebben de samenstellers enkele vergissingen begaan, o.a. in onderschriften voor de prentjes.

We zullen maar dadelijk meêdeelen dat het voor een groot gedeelte bestaat uit artikelen over Nederland, die zijn verschenen in de Revue Encyclopédique van Larousse, tusschen 1896 en 1900 en dat uit dit tijdschrift alle illustraties genomen zijn. De waarde van het werkje is daarom niet minder, wél echter de beteekenis der uitgave als bewijs van belangstelling voor ons in den vreemde. Om eenige voorbeelden te noemen ter staving van ons beweren, stippen wij even aan dat hoofdstuk I was te lezen in de Revue Encyclopédique 1898, pag. 361 vlg.; hoofdstuk III in de R.E. 1898, pag. 765 vlg.; hoofdstuk X

[p. 281]

in de R.E. 1897, pag. 709 vlg. hoofdstuk XI (1 en 2) in de R.E. 1897 pag. 949 en vlg.; hoofdstuk XIX in R.E. 1899, pag. 492 vlg. en 508 vlg. en andere artikelen bij stukjes in de R.E. verschenen en samengevoegd of samen verwerkt werden voor het boek. Wij vernemen dat zulks niet altijd is geschied in overleg met den schrijver en dat o.a. een der Nederlandsche medewerkers niet heeft geweten dat zijn artikel voor de Revue Encyclopédique zou worden opgenomen in La Hollande. Indien dit werkelijk het geval is, ja.... wat zullen wij daarvan dan zeggen? We moeten zwijgen. Nederland verkiest maar niet toe te treden tot de Berner Conventie, omdat het vreest daardoor wat duurder feuilletons in zijn kranten en duurder vertaalde boeken in zijn leesbibliotheken te krijgen. Derhalve moeten wij, als ontleeners en vertalers, ook ons laten ontleenen en desnoods ons werk laten herdrukken of laten vertalen of er wat anders meê laten doen. Het gebied van den geest is eindeloos, doch veilig zijn onze geestesproducten maar op een gebied van 32538 vierkante mijlen benevens in de residenties Palembang, Ternate, Timor en andere deelen onzer Kolonieën. Na gepast beklag voor het slachtoffer of de slachtoffers (mochten er meer zijn), dienen wij dus, al is de ons verschafte inlichting juist, te zwijgen over deze Nederlandsche manier van handelen in Frankrijk.

In het boek van Larousse vindt men iets over land, ras, zeden en gewoonten, staatkundige en administratieve instellingen, leger en vloot, godsdienst, onderwijs, pers, landhuishoudkunde, letteren, kunst, muziek, wetenschap, geschiedenis, staatkunde, koloniën enz. Wij kunnen onmogelijk hoofdstuk voor hoofdstuk nagaan en moeten dus grepen doen om den belangstellenden lezer eenigermate in te lichten.

Het aantrekkelijkst zijn de artikelen van Bresson, Jan Suys, Durand Gréville, Legrand en Van Keymeulen. Eerstgenoemde schrijft over godsdienst, oudere letteren, wetenschap, de intellectueele betrekkingen tusschen Nederland en Frankrijk en de hedendaagsche politieke toestanden; Van Keymeulen geeft hoofdstukken over grondgesteldheid en Zuiderzeeplannen; Jan Suys over zeden en gewoonten; Legrand over de nieuwe geschiedenis (na den vrede van Utrecht) en Durand Gréville over kunst. Wij zullen hier, met het oog op den aard van ons tijdschrift, wat nader moeten bezien de artikelen over Kunst en over onze Letteren.

Durand Gréville geeft ons een beknopt overzicht van de Nederlandsche kunstgeschiedenis, wat uitvoeriger stilstaand bij ‘de gouden eeuw’ en vooral bij Rembrandt, over wien hij, in verhouding, zeer veel zegt. Van de nieuwere kunstenaars noemt hij: als architecten Oudshoorn, Cuypers, Berlage; als beeldhouwers Gabriel, Royer, Stracké, Van Nieuwerkerke, Leenhoff, Bart Van Hove, Lacomblé, Van Wyck, Zijl, Mendes da Costa, Pier Pander, Jacques Bourguignon en als medailleur David van den (der) Kellen. Hij vergeet den zeer talentvollen Odé. Als graveurs worden vermeld: Bisschop, De Mare, Kayser, Couwenburg. Israëls, de Marissen, Mauve ‘hebben ook in koper gekrast’, verder Storm van 's Gravensande, Witsen, Veth, Bauer en Zilcken ‘met recht den meest compleeten graveur van allen genoemd. Hij heeft al het mogelijke gedaan om de Nederlandsche kunst bekend te maken, èn door

[p. 282]

uitnemend critische geschriften en door etsen, verschillend behandeld naar de manier van den meester, wiens werk hij overbrengt.’ Zijn oorspronkelijke etsen worden zeer geroemd door Durand Gréville, die, verder, noemt als voorname moderne schilders inderdaad de zeer begaafden. Men kan echter niet goed nagaan waarom de namen b.v. van Haverman, Veth en Blommers met groote letters en die van de Josselin de Jong, Schwartze, Toorop e.a. maar cursief zijn gedrukt. Dat nog andere dan de vermelde jongeren hadden kunnen worden genoemd zal niemand ontkennen. Maar compleet zijn dergelijke lijsten toch nooit.

Allerongelukkigst is het stukje over onze moderne letterkunde. Het doet ons leed het hier te moeten zeggen; maar dat steekt heel treurig af bij het artikel over Beeldende Kunst. Het is zelfs het allerminste uit het heele boek. Toch werd het door een onzer kundigste landgenooten vervaardigd.

Van de nieuwe woordkunst in Nederland wordt dit geschreven:

‘Evenals Frankrijk bezit Nederland zijn néo-idealistische school. Eenigen van die jongeren (wij vertalen letterlijk), die al wat oud beginnen te worden, hebben talent en zekere gedichten van de heeren J. van Eeden, A. Verwey en Kloos zouden grooten lof verdienen, zoo de schrijvers maar niet wat veel offerden aan hun smaak voor zeker mysticisme, dat men gerust duister vinden mag.’

Dan eenige regels over Couperus, die naar verdienste wordt geprezen, en dit is al! Ongelooflijk, doch helaas waar. Voor den schrijver van dit hoofdstuk, bestaan, na Cremer en Justus van Maurik, enkel de genoemden; hij veinst niet te weten dat hij, geroepen om den vreemdeling in te lichten omtrent de nieuwe Nederlandsche Letteren, verplicht was nog vele andere namen te vermelden. Geen onzer lezers behoeft nog aan die, door den schrijver niet genoemden te worden herinnerd. Alle dagen hooren wij van hen, genieten wij van hunne werken.

Nog iets moet, als kenschetsende curiositeit, worden vermeld.

De fransche redacteur, die het boek samenstelde, heeft nog een hatelijkheid van den Nederlander over onze moderne woordkunstenaars weggelaten! In het artikel voor de revue encyclopédique stond ook nog te lezen: ‘Ils sont tous (die “jeunesse!!”) du dernier bateau, le seul, qui, selon eux, ait droit de descendre la rivière.’ Maar dat liet de Franschman zeker niet weg om de hatelijkheid. Waarom dan wel?

Jammer mag heeten dat de stof uit het omvangrijke appendix niet in den tekst van La Hollande werd verwerkt. Nu hangt het vele wetenswaardige, daarin vermeld, zoo dwaas in de lucht. Enkel uit het feit dat men zooveel mogelijk artikelen woordelijk heeft willen overnemen, moet deze zonderlinge redactie te verklaren zijn.

Aan het slot vinden wij ook nog eene bibliografie over Nederland. Die is bepaald slecht.

F.L.