Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 10

[p. 89]

Van de redactie.

De ‘Garmond-Editie’ van Multatuli's werken.

‘In Nederland bestaat eene kerk van Multatuli. Er worden er gevonden, die een profeet in hem zien. Hij is een zendeling voor de Hollanders in het moederland geworden,’ schreef Busken Huet, vol ontzag over den geweldigen invloed van Dekkers's geschriften in zijn Litterarische Fantasien en Kritieken (Deel XX. pag. 169).

En de hoogleeraar ten Brink, handelend over den Max Havelaar, merkte schamper op:

‘Dit boek bracht velen tot zeer overdreven bewondering - enkele schoolmeesters ten platten lande legden den Max Havelaar in de plaats van hun afgedankten huisbijbel.’ (Geschiedenis der Nederlandsche Letterkunde pag 653)

Het is nog niet gedaan met dat profeetschap en het is nog niet uit met die bewondering. Telkens en telkens weêr worden wij herinnerd aan hetgeen Douwes Dekker voor ons volk is geweest en nog moet zijn voor duizenden in den lande. Nog altijd groeit de Multatuli-litteratuur aan, niet alleen ten onzent, maar ook in het buitenland. Welk een beweging veroorzaakte niet het opstel in De Gids van Dr. Th. Swart Abrahamz, een jaar na den dood van Multatuli verschenen, met den bijtitel ‘een ziektegeschiedenis’; van hoeveel hartstocht getuigde niet, zes jaar later, de brochure van G. Jonckbloet, R.K. Pastoor te Batavia!

Nog wat later, kwam het fransche tijdschrift ‘Le Mercure de France’ vertalingen brengen uit Multatuli's werken, met groote liefde ondernomen door Alexander Cohen, den vurigen anarchist. En gisteren nog, in 't midden van 1899, verscheen het eerste deel eener fragmentarische vertaling van Multatuli in het Duitsch door Wilhelm Spohr, met eene van hooge geestdrift tintelende inleiding. Veel meer is er nog, dat wij niet noemen, om te bewijzen dat Huet ongeveer juist oordeelde toen hij profeteerde (Deel XV. pag. 146) dat ‘eerst de lezers der toekomst den schrijver regt (zullen) laten wedervaren, en erkennen dat dezelfde in- en uitvallen welke eertijds de eenen de schouders deden ophalen, en in het brein der anderen verwarring sticht(t) en, voortgesproten zijn uit een juist instinkt en meer als parabelen dan als leerstukken willen beschouwd worden.’

Multatuli wordt nog veel gelezen. Dat bewijst op zich zelf niet veel voor de qualiteit van het blijvende in zijn roem. Het zou kunnen gaan met zijn reputatie als met een knikker op een Russisch biljart. Snel omhoog gestooten, tjinkelt die langs ijzeren pennetjes met horten naar beneden, tot hij in een kuiltje terecht komt en liggen blijft. Zoo zijn er beroemdheden, die in al lager klassen van beschaafden waardeering vinden, tot de naam vergeten wordt.

[p. 90]

Maar al spreekt de hoogleeraar ten Brink van schoolmeesters ten platten lande, (en daar wonen ook menschen met geest en hart! daar zijn heel wat dichters geboren!) het is er verre van daar dat Multatuli slechts door hen wordt gewaardeerd, die met deze uitdrukking worden aangewezen: oppervlakkige vrijdenkers, die een geschrift leggen in plaats van de Schrift en dan meenen dat ze groote denkers geworden zijn. Multatuli triomfeert nog in veel wijder kring.

Het verschijnsel is opmerkingswaardig. Want, per slot van rekening, kan men niet veel belang meer stellen in Javaansche toestanden van omstreeks 1850; veel van hetgeen wordt gepredikt in de bundels met Ideën is niet meer nieuw, niet meer stout, niet meer tegen den draad ingaande voor onze jongeren. Niemand zal durven zeggen dat we verder zijn dan Multatuli ons hebben wilde; maar het jonge geslacht zou toch, zoo 't kiezen kon, allicht niet hèm tot leidsman nemen.

Wat in zijn werken lang was vóór twintig jaren, is nu duldeloos lang; wat duister was in dien tijd, is nu ondoorgrondelijk geworden. Bij pakken zou men de thans niet meer belangwekkende bladzijden uit Multatuli's bundels lichten kunnen. Natuurlijk! Maar - men moet de beteekenis van dat woord ‘belangwekkend’ niet te ruim nemen. De macht van Multatuli's woord is zóó groot, dat nog altijd duizenden hem lezen met genot, ook als hij schrijft over dingen, die den lezer onbekend zijn, en vecht tegen nu schimmige vijanden. Multatuli triomfeert door zijn zeggingskracht, door zijn schrijvers-genie, in de eerste plaats.

En dan ook door zijn ongedisciplineerdheid. Het jongere geslacht heeft al lang den eerbied verloren voor officieele wijsheid en deftige degelijkheid. Het voelt zich zoo prettig bij den reus Multatuli, omdat Multatuli zoo familiaar doet en meer uitflapt dan doceert wat hij weet. Aan de wetenschapperigheid, te hooi en te gras opgedaan in populaire boeken of op inrichtingen van haast nimmer (ook niet voor gediplomeerden) geheel voltooid Middelbaar onderwijs, past zich de Multatuliaansche, echte veelweterij schijnbaar zóó heerlijk aan, dat de jonge lezer nogal eens vergeet dat Multatuli een genie was en een denker van hoogen rang en misschien nooit zóó slecht begrepen werd als door hem, die met het grootste gemak den meester meent te volgen.

Al is nu, door de onzalige uitgave van zijn particuliere brieven, de eerbied voor den mensch Douwes Dekker bij velen zeer verminderd, het genie van Multatuli blijft nog schitteren als een sterrenbeeld aan den lagen hemel boven onze polders. Wij, voor ons, kunnen 't zoo verschrikkelijk niet vinden dat enkele zijner minder goede hoedanigheden als schrijver, met veel gemak zijn overgenomen door menschen zonder talent, die ook eens willen groot-doen. Wij vreezen ook niet den moreelen invloed van Multatuli; wij gelooven dat hun, die begeeren kennis te maken met zijne werken en er nu nog toe kunnen komen die in hun geheel, met waarachtigen ernst, te bestudeeren, den geheelen Multatuli moet worden gegeven, zoo mogelijk. Veel zullen zij enkel lezen om den stijlgloed, veel om het nieuwe, verrassende van den inhoud, veel, ook,

[p. 91]

zal hun die zeldzame aandoening geven, waarvoor men een schrijver levens lang dankaar blijft.

De zaaier ging zelf uit om te zaaien, maar het zaad bleef duur. Elk deel der Ideën kostte vier gulden - teekent Van Nouhuijs aan, in een Spectator-artikel over Multatuli-vereering (28 Oct. 1899). 't Is volkomen waar. Velen onzer hebben lang moeten hunkeren naar zoo'n deel, eer zij 't in handen konden krijgen om het haastig te lezen, des nachts, niet zelden, in oogenblikken, gestolen van studietijd of lezend gulzig, onverzadigbaar, in plaats van hoog noodige beweging te nemen. Het boek moest gauw uit; want het boek moest weêr terug naar den vriend, naar de bibliotheek. Heel wat boeken van Multatuli zijn zoo gelezen.

Maar nu is het zaad goedkoop geworden!

Hebben wij, zeker wel allen, Duitschers, Engelschen, Franschen benijd, die voor één shilling, één mark, één frank per deel goede uitgaven kunnen bekomen van hun klassieken en van hun populaire moderne schrijvers, het ziet er naar uit dat we dit weldra niet meer zullen doen. Voor wat wij hier betalen voor één shilling en één mark, is nu een compleet deel van Multatuli te krijgen, b.v. Max Havelaar geheel, mèt de Multatuli-studiën van Vosmaer. De tien deelen der complete werken zullen niet meer kosten dan tien deeltjes van Engelsche of Duitsche klassieken in de Shilling- en Mark-edities en toch te zamen bevatten ongeveer 3490 bladzijden druks!

Garmond-editie heet de uitgave, naar de lettersoort.

Het is opmerkelijk dat zij niet Volks-editie is genoemd. Waarschijnlijk waren de uitgevers van meening dat Multatuli's werken nooit volksboeken zullen worden. Zij zullen bij 't beramen van hun plan, het oog hebben gehad juist op die lezers, die, met van Nouhuys, het zaad van den zaaier duur vonden, doch den zaaier daarom toch wel kenden. Voor de duizende bewonderaars van Multatuli, wier koopkracht niet toereikend was om de met groot behagen gelezen werken in hun bezit te krijgen, moet deze zeer goede Garmond-editie een hoogst welkome verschijning wezen.

Volkseditie of niet, zij is voor den beoefenaar der letterkundige historie van ons vaderland van beteekenis en dáárom spreken wij er hier over. Want zij brengt Multatuli bij duizenden in huis en voor goed, niet meer als vluchtig bezoeker, die zoo akelig gauw weêr weg moest, maar als huisgenoot voor altijd. En niet alleen meer gelezen, zal Multatuli nu worden, maar ook vaker, véél vaker, herlezen, wat van de allergrootste beteekenis mag heeten voor zijn invloed. Het kan dien nòg grooter maken, het kan dien ook verkleinen. Wie weet?

F.L.