Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 9

[p. 565]

Van de redactie.

Een Fransche roman over Oud-Holland. (La route d'Emeraude par Eugêne Demolder.)

De Belg Eugène Demolder is verliefd geworden op onze oude schilderijen, op onzen lagen bodem, ‘die altijd beeft uit vrees voor den dood,’ op onze heerlijke luchten, op onze wateren, waarin het mysterie sluimert, op hetgeen er nog over is van onze karaktervolle steden en havens en molenstreken. Hij heeft werken gelezen over Oud-Holland en, bezwaard met zijn boekenwijsheid, onze oude steden bezocht, herbouwend met zijn verbeelding wat werd gesloopt. of vermoderniseerd, idealiseerend wat hij vond, overal in blije liefde.

En van het leven onzer vaderen, zooals de oude meesters dat voorstelden op hunne eeuwige doeken, heeft hij het ruwkrachtige materialisme gevoeld en ook de tempering daarvan door groot gelooven. Niet minder greep Rembrand hem aan dan Jan Steen. Hij wilde getuigen van die liefde, van dat begrijpen der schoonheid in Holland's landschap, in Holland's kunst, in Holland's burgerlijk leven, in het bestaan der ruwsten van wandel onder de ruw-geniale kunstenaars. En hij schreef een boek vol liefde, vol blijheid, vol fantazie - een van de boeiendste, vermakelijkste romans, die in de laatste jaren in 't Fransch verschenen zijn, een Voyage de Shakespeare in 't luchtig en vroolijk met minder ernstigen ondergrond, doch zoo jolig, niettegenstaande er vreeslijke dingen in zijn roman gebeuren en onthutsend naturalistische fragmenten met kennelijke voorliefde zijn behandeld.

Men mag het betreuren dat niet een jong Nederlander de schrijver is van dit boek.

Nu moeten wij er wel op wijzen dat Demolder misschien in moeilijkheden zal komen met geleerde kunsthistorici en-op-hun-duimpje-kenners van jaartallen en levensbeschrijvingen. De tijd - en de lust trouwens ook! - heeft ons ontbroken om hem precies na te rekenen en op al te stoute combinaties de aandacht te vestigen. Geen mensch gaat toch zoo'n vermakelijken roman lezen om er kunstgeschiedenis en chronologie uit te leeren. La route d'Emeraude moet men genieten, als een aantrekkelijke fantazie op ‘kulturhistorische’ motieven.

De hoofdpersoon wordt schilder en maakt naam. Doch Demolder heeft, zeker om zich wat vrijheid van bewegen te gunnen, geen werkelijk geleefd hebbenden kunstenaar gekozen. We moeten het doen met Kobus Barent van Vrijdam. Hij is, gelijk Rembrand, de zoon van een molenaar. Na den vroegen dood zijner moeder is hij verzorgd en opgevoed door zijn vader, Balthazar Barent, wiens eenig kind hij is. Van zijn jeugd wordt genoeg verteld om ons te doen raden, wat er in den jongen steekt en het echt-hollandsche wordt

[p. 566]

niet vergeten: noch St. Nikolaas, noch het ijsvermaak, noch de rommelpot. Kobus is droomerig en toch levendig, vaak. Hij laat zich door een molenwiek de lucht invoeren en geniet van lichteffecten op zijn bont gekleurd speelgoed.

Zijn vader leest hem voor uit den bijbel met mooie platen, dien Kobus niet te zien krijgt vóór zijn twaalfde jaar. Die prenten zijn hem een openbaring. Hij doet allerlei naïve vragen. Hij begrijpt niet hoe ze gemaakt werden. Maar hij is geheel onder den indruk en kan aan niets denken dan aan die platen. Stilletjes beproeft Kobus die na te teekenen. Hij laat zijn probeersel zien aan den dorpsschoonschrijver Ketham, die hem les geeft in het teekenen... van verluchte kapitalen.

Te Leiden, op het stadhuis, ziet Kobus voor 't allereerst een schilderij. Daarna weet hij wat hij wil: schilder worden. Balthazar Barent schrikt geweldig als hij dat hoort. Hij ziet zijn zoon al tusschen losbollen op een atelier met naakte modellen. Kobus moet maar trachten het nog twee jaren op vaders molen uit te houden. Is de drang tot schilderen dan nog even sterk, ja, dàn zal Balthazar zijn eenigen zoon bij een kunstschilder in de leer doen. Voor dat dit gebeurt, leert de jonge dienstbode van Balthazar heel wat anders aan Kobus. Hij is niet zoo heel jongensachtig meer als hij in de leer komt bij Frans Krul, een Haarlemschen schilder met een realistische kunstopvatting en vrij los van zeden.

Nu is Demolder nog beter in zijn element dan de schuchtere Kobus. Met plezierig zich-laten-gaan, beschrijft hij Krul, de leerlingen, de vrienden, een prachtig model, het eindeloos drinken, haringeten en joolmaken der schilders. In vroolijke ruwheid helder opklinkend, nooit schril of valsch, doet zijn proza denken aan het gul-uitvoerig schilderen in vollen kleurenrijkdom van een Jan Steen. De ruwheid is er en de van liefde getuigende fijnheid eveneens. Hij voert Rembrand ten tooneele en laat den Meester praten over zijn kunst. Nog veel knapper gedaan zijn de figuren van de leerlingen en vrienden. Zoowaar komt dan ook het romantische element in het boek. Voor de schilders poseert, uit ijdelheid en een beetje uit vriendschap, Siska, een vondelinge, van Spaansche afkomst waarschijnlijk, intiem bevriend met erg rijke Amsterdammers, die haar veel geld geven. Zij maakt van den jongen Kobus haar minnaar, neemt hem bij zich aan huis en lang leeft hij daar, voordat men hem doet opmerken dat niet hij de schoone Siska onderhoudt, doch dat zij hem moet bedriegen om zoo weelderig te leven als zij dat wenscht. Kobus overvalt haar op een oogenblik, dat hij allerminst gelegen komt, maakt groot spektakel en ontvlucht zijn verleidster, zooals hij eerst zijn meester Krul is ontvlucht.

We zijn nu op het wijde veld der zuivere Fantazie en daar laat Demolder ons flink onbesuisd doorheen hollen. Kobus heeft tot vriend een mismaakt schilder, schooier, kiezentrekker en valschen speler, genaamd Dirk. Die brengt hem in speelholen en keldertjes van ontucht. We leeren ‘Amsterdam bij nacht’ in de 17^de eeuw kennen. Zelfs komen we op een feest, style second Empire, gegeven door den schatrijken koopman van Roytema. Gastheer en

[p. 567]

gasten zijn als olympische goden verkleed. Als de wijn begint te werken, zal Venus komen, Venus met niet meer aan dan een gordel. Zij komt. Het is Siska. Kobus wordt razend. Zijn gastheer wil hem doodslaan. Vriend Dirk port van Roytema met een mes in z'n lijf. Kobus, Siska, Dirk vluchten. Zij komen terecht bij een rooversbende, aangevoerd door een Spanjaard, die Kobus beleedigt. Siska is weêr met hem als vroeger en bedriegt hem als vroeger. Nu met den rooverhoofdman. Er wordt gevochten. Dirk sneuvelt. De Spanjaard gaat met Siska aan boord van een Spaansch roofschip, dat rustig in de Zuiderzee op hem ligt te wachten. Kobus, vrijwel ontnuchterd, gaat naar Vrijdam terug.

Maar hij heeft eerst nog rondgezworven in Amsterdam en daar iets vernomen van Spinoza's wijsbegeerte en van Leeghwaters plannen. Ook is hij daar wezen kijken in de herberg De Keizerskroon, waar de inboedel van Rembrand te zien is, voordat die voor schuld zal worden verkocht. Te midden van al dat moois, door Rembrand met zooveel liefde verzameld, gevoelt Kobus dat hij een nieuw leven zal beginnen. Hij moet weêr schilder worden. Nieuwe geestkracht is in hem.

Nu kan de lezer op adem komen. Het boek blijft verder heel rustig en zonnig.

Kobus gaat in den avond de Nieuwe Kerk binnen en wordt daar gesticht door orgelmuziek. Hij denkt aan Vrijdam, aan zijn goeden, ouden vader. Een graveerder, die op de Westermarkt woont, laat hem bij zich overnachten. In den avond ziet Kobus een vendel van de burgerwacht langs de ‘Coninck Graft’ gaan en hij denkt weer aan Rembrand...

De verloren zoon keert huiswaarts. In de duisternis komt hij aan den molen. Zijn vader zit bij lamplicht gebogen over den ouden bijbel. Hij springt op van vreugde en vergeeft. Tot middernacht vertellen zij elkander van hun leven. Dan brengt Balthazar zijn jongen naar bed, alsof Kobus nog heel klein was.

Voor goed zal Ko nu op den molen blijven. Hij werkt daar hard, wordt goede vrienden met alle buren. Van teekenen of schilderen komt eerst niemendal. Doch vader Balthazar weet wel dat zijn Kobus het duurzaam niet zou uithouden zonder doek en verf en penseelen. Op een goeden morgen, neemt hij zijn jongen bij de hand:

‘Ko, je ziet er slecht uit. Ik weet wat je scheelt. Je moest wat gaan schilderen. Denk maar niet dat je mij daardoor verdriet zou doen. Ik ben niet bang meer. Komaan jongen, je moet vandaag maar beginnen.’

‘Maar ik heb geen penseelen, geen verf, niemendal!’ - zei Kobus.

Balthazar nam hem mee naar een bakoven, die niet meer gebruikt werd: daar liet hij hem fleschjes met droge verf, olie, paletten, kwasten, doek, paneelen zien, door hemzelf in Dordrecht gekocht.

‘Dat 's een verrassing, hè Ko? Net als vroeger, met Sinterklaas.’

Kobus Barent bleef molenaar. Veel deed hij niet. Vader zorgde er wel voor dat de zaken goed gingen. Hij werkte lang, hij maakte portretten van de boertjes uit den omtrek, hij schilderde zijn vader. Eindelijk, zond hij wat van zijn doeken naar Haarlem. Rembrand zag ze toevallig en prees het werk.

[p. 568]

Voor aardig wat geld werden Kobus' schilderijen verkocht. Hij werd zelfs vrij beroemd en trouwde met een rijk meisje, van adel, dat heel mooi was en heel lief.

Nu, dat vindt de lezer ook héél goed. Waarom zou hij niet? Demolder heeft hem zoo allerplezierigst bezig gehouden, dat hij precies in 't goede humeur is, om dien Kobus al het mogelijke goeds te gunnen: een dochter van een prins, desnoods, indien 't Demolder aangenaam kan zijn, hem tot bloedverwant van vorsten te maken. Nu wordt hij nog familie van een gravin, bij wie hij als leerling van Krul in huis geweest is, toen Krul haar portret schilderde.

Ziet ge, we zeggen dat zoo, omdat eigenlijk, geen mensch, ook maar één oogenblik dien Kobus Barent ‘waar’ kan vinden. La route d'émeraude is heelemaal niet ‘waar’, evenmin als een feeërie of een opera. Al waren alle bijzonderheden het en al stonden er overtuigende noten onder alle bladzijden, het boek is niet ‘waar’ als roman, in de moderne beteekenis van het woord. Maar dat hindert hier niemendal. 't Is niet om Kobus te doen, noch om Siska, noch om Rembrand, noch om wien en wat ook afzonderlijk genomen. Demolder heeft een glans van ons mooi verleden vast gelegd in dit fantasieboek en dáárom is het een mooi - en daarom is het een prettig boek, dat ook glanst van liefde en vroolijkheid, als de schrijver, willen we wedden, toen hij 't schreef.

Waarom De weg van smaragd? Och, als Kobus wandelt in een doolhof met het mooie, lieve meisje van adel, dan zegt hij ‘vin-je niet: een weg van smaragd!’ Dat klinkt uit den mond van een verliefden schilder. En omdat het zoo mooi klinkt, zoo sprookjesachtig, en de roman ook een heel boeiend sprookjesverhaal is, daarom zal Demolder zijn boek aldus hebben gedoopt.

Als ge nu ons zien kondt, zou de man ‘van de Redactie’ u doen schrikken. Want het is niet erg prettig - we zeiden 't al - dat dit boek (nu ja, wat oppervlakkig, maar zoo boeiend toch en zoo innemend) over ons oud, glorierijk Holland, geschreven is door een vreemdeling, een Belg. Onze schrijftafel ligt het heele jaar door vol met Nederlandsche romans. We zullen geen kwaadschrijven van droefgeestigen. Dat nooit! Maar, onder de massa, is toch heel wat namaak en erg oppervlakkig geschrijf. Wat zouden we die mode-pessimismeboeken graag ruilen voor één zoo'n uiting als deze van Demolder. Zegt Holland's schittermooi geen onzer dan iets? Laat Holland's heerlijke roem al onze moderne schrijvers koud als kikkers? Josz en Dumur schreven een Rembrand-drama. 't Was geen meesterstuk, maar een belangwekkend pogen toch. Heel mooie, lichtende bladzijden over oud-Hollandsche meesters en oud-Amsterdam's jodenbuurt kregen we van Léon Daudet in dat kranige fantazie-boek Le voyage de Shakespeare... Moet de vreemdeling ons leeren zien het mooie in ons land en den glans van ons verleden? Is de historische roman hier dood, voor goed dood? We zien het genre weêr opbloeien in Frankrijk.

F.L.