Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 9

[p. t.o. 193]

Naar een photographie van den Heer Ph. Zilcken, 1897.

[p. 193]

Eenige portretten van Jacob Maris.
Door Ph. Zilcken.

Het Dagblad van 's-Gravenhage maakte den dood van Jacob Maris door een Bulletin bekend. Op deze wijze bericht men gewoonlijk alleen politieke sensatie-geruchten of evenementen die vorsten betreffen.

Nu was inderdaad J. Maris een groot vorst op zijn gebied. En minder onvolkomen, langer dan menig vorst zal hij blijven voortleven, verpersoonlijkt in zijn heerlijke werken, die een zoo volledig en supérieur vizioen geven van ons nationaal landschap. Want, ofschoon Jacob Maris meermalen figuren heeft geschilderd, meestal kinderen, de zijnen, toen ze jong waren, en deze onderwerpen met éénige teerheid en ongeëvenaarde pracht en macht van toon behandelde, ofschoon deze sujetten, als de ‘Vioolspeler’ het ‘Pauwenveertje’, of kleine kinderen zittend in hun kinderstoel met een tinnenbord voor zich, door welks schitterlicht het wit van hun schortje in een uiterst fijnen, blanken toon wordt getransponeerd, tot zijn allerfraaiste en meest gedistingeerde werken geteld moeten worden, toch is Jacob Maris completer nog door de variëteit zijner sujetten als landschapschilder.

Ons landschap, zoo afwisselend en zoo buitengewoon mooi en rijk aan effecten door de altijd alles omhullende atmosfeer, door de sappige, frissche groenen, transparant en zacht donzig als in geen ander land, door het bijna overal aanwezige water, waarin de luchten zich weerspiegelen, wier heldere tegenstelling, het groen der boomen en landen in een lichten, vasten toon transponeeren, ons landschap, met zijne oude steden en verweerde molens, een der mooisten der wereld, heeft Jacob Maris gekend en liefgehad als niemand, en als geen schilder het ooit deed, heeft hij er een syntetischen indruk van gegeven.

Dit grootsche en langdurige ‘oeuvre’ van hem zal door vele eeuwen blijven bestaan als een prachtig monument tot Neêrlandsch glorie.

‘l'Art, comme une étoile, voit la terre rouler sans s'émouvoir, scintillant dans son azur; le beau ne se détache pas du ciel’. (Gustave Flaubert).

Wanneer een groot man is gestorven dan blijft alleen van hem over, naast zijn werk, zijn beeldtenis. Niet talrijk zijn de portretten, die het nageslacht van Jacob Maris zal bezitten.

[p. 194]

En paar photografietjes, die weldra verbleeken zullen, een goede ets van De Josselin de Jong, de bekende teekeningen van de Kroniek en Woord en Beeld, door Jan Veth en Haverman.

Deze laatste was ook bezig aan een geschilderd portret van den grooten meester, dat thans ongeveer voltooid is, en een der duurzaamste documenten zal zijn (omdat het in olieverf is) mèt de prent van De Josselin de Jong.

Dit is dus ongeveer alles wat het nageslacht zal bezitten, wanneer het de trekken van dien machtigen schilder zal willen evoceeren.

Bitter weinig dus, en daarom meende ik dat het niet zonder belang is, voor hen die J. Maris niet persoonlijk hebben gekend, aan deze portretten een grootere bekendheid en toekomst te verzekeren, terwijl zij nog gemakkelijk onder ons bereik zijn. Want voor mij is het mooiste portret dát, hetwelk men zichzelf schept, de oogen sluitend, en vóór zich oproepend de gestalte, het gelaat of de blik van hem of haar, die weg is. Dan treedt de materie op den achtergrond, en wat in de meeste portretten hoofdzaak is, de huid, de vormen, de kleur blijven onbestemd, maar het wezen alleen zweeft voor, de expressie van het individu, waaraan men denkt....

Naar een photographie van Willem Maris Jzn. 1888.

Een jaar of elf geleden, maakte Maris' zoon, Willem, de zeer begaafde jonge schilder, een uitmuntende photographie van zijn vader, zittende voor zijn ezel, het palet in de hand.

Veel van de gevoeligheid van teekening, die het gelaat van J. Maris kenschetste, is in dit portret weêrgegeven, hoewel het aangezicht minder dan ‘en profil’ is, daar het hoofd drie-kwart van achteren is genomen.

Zeer zwaar en hard werd deze photografie gereproduceerd in ‘photogravure-Goupil’, in de Juli-aflevering van de Revue ‘Les Lettres et les Arts,’ in 1889.

Al de finesses van modelé en uitdrukking zijn in die reproductie verloren gegaan. De photografie zelve is zeer merkwaardig.

[p. 195]

Verveer, de bekende haagsche photograaf, die bijna alle in de residentie wonende artiesten voor zijn toestel deed poseeren, maakte omstreeks 1885 een goed, braaf portret, in zijn photografen-atelier, behoorlijk, fatsoendelijk, niet geheel vrij van de uitdrukking van verveling, die elk een aangrijpt, wanneer hij moet gaan zitten wachten op het ‘ne bougeons plus.’

Ik zelf ging eens naar Maris, een paar jaren geleden, om voor een in voorbereiding zijnde uitgave te trachten een goede photografie te maken van den schilder in zijn atelier, zooals hij daar altijd zat te werken.

Medaillon van Dubois.

Dit geschiedde. Maar wat er later gebeurde weet ik niet, alleen dat de clichés, na een vluchtigen afdruk, bleven liggen.

Nu, nu dat de Dood aan alles wat tot J. Maris betrekking heeft vertienvoudigde waarde komt geven, nu zijn deze photo's niet zonder belang voor hen die den artiest liefhadden. Een dezer, hiernevens gereproduceerd, geeft veel van zijn intiem-zijn weêr, van zijn zitten voor zijn ezel, gemoedelijk en zoo geestig pratende met hen, die tot hem werden toegelaten, want dit was niet gemakkelijk!

Altijd en voor elken onbekende gaf hij ‘niet t'huis’, daar hij een ware vrees had voor ‘gêneurs’, o.a. voor reizigers in wijnen, die zijn reputatie van fijn-

[p. 196]

proever kenden, en alles in het werk stelden om bij hem in te dringen.

Bekend zijn de portretten, die Veth en Haverman maakten, en dat van de Josselin de Jong.

Naar een gecorrigeerde ‘staat’ van de ets door P. de Josselin de Jong.

Deze laatste schilder maakte, op mijn verzoek, een zeer interessante ets (een droge-naald) naar J. Maris, die veel van zijn ‘Olympiesch’ karakter weêrgeeft.

Want dat had Jacob Maris, hoe zwaar gebouwd hij was, een Olympiesch karakter. Hij had, zittend, iets van een Zeus, van een Jupiter, door de ver-

[p. 197]

heven kalmte, de mooie, sereene expressie van zijn helder gelaat, waaromheen de leeuwenmanen golfden zonder eenige pretentie, als de voor hem eenige wijze, waarop hij zijn haren kon laten staan.

Altijd had mij dit grootsche in Jacob Maris' uiterlijk getroffen en een zeer merkwaardig medaillon van den knappen en bekenden Franschen beeldhouwer Paul Dubois, gemaakt vóór 1870, gedurende Maris' verblijf te Parijs en voorstellende den schilder en zijn vrouw, bewijst volkomen de juistheid van deze zienswijze. Immers dit profil van den grooten schilder op jeugdigen leeftijd is volmaakt Grieksch en zou aan een fries van een of ander Atheenschen tempel kunnen zijn ontleend.

Naar een photographie, gemaakt door een zijner dochters voor zijn vertrek naar Carlsbad.

Een andere gelijkenis, die mij ook dikwijls in Jacob Maris trof was die met Théophile Gautier. Veel, zeer veel, physiek zoowel als moreel hadden zij gemeen, deze beide artiesten. Een geschilderd portret door Albert Neuhuys vertoont een treffende overeenkomst met het gelaat van den schitterenden dichter van ‘Emaux et Camées’ en van ‘Mademoiselle de Maupin’, en evenals deze had Jacob Maris ook in zijn uiterlijk iets van een Merovingisch vorst door zijne grootsche expressie van kalme macht en kracht.

De Josselin de Jong had in omstreeks 1888 eenige rake etsen gemaakt, maar, ik ben er vrij zeker van, nooit een ‘droge-naald.’ Hij kwam daarvoor eens bij mij, en beproefde het procédé, dat, zooals alle procédés, voor iemand die talent heeft, niets beteekent.

Toen maakte hij zijn plaat, welke ik voor hem afdrukte. Dezen ‘eersten staat’ nam hij mede naar zijn model, naar wien hij het corrigeerde, het met de pen op-teekenend.

Deze proef, van eigenaardig belang, bezit ik als een preciosum; zij is hierbij gereproduceerd. Zij alleen vertoont alle kwaliteiten van dit portret, daar de afdrukken, gemaakt voor de uitgave, een serie van ‘Twelve Landscapes’ naar schilderijen en aquarellen van Maris, waarvoor het bestemd was, lang niet mooi genoeg zijn afgedrukt.

Toch ben ik blij die uitgave, waarvan ik niet enkel genoegen beleefde, gewaagd te hebben, daar wij nu aan haar ontstaan een merkwaardig portret van J. Maris uit dien tijd te danken hebben.

Het is wel jammer dat niet méér schilders, dat niet een Josef Israëls zijn

[p. 198]

vriend Maris eens heeft afgebeeld, zooals hij o.a. op wondere wijze deed met Roelofs, die in een zeldzaam fraai gedaan portret, in het Haagsche gemeentemuseum een dubbele eeuwigheid is ingegaan.

De beeldhouwer Odé maakt een vrij bekend statuëtje van Maris, dat wel zijn type geeft en precieus is, omdat het zijn geheel figuur, ten voeten uit, bewaard heeft, en een levensgroote buste.

Van de hierbij gereproduceerde photographieën werd de laatste ongeveer een week voor Maris' vertrek naar Carlsbad door een zijner dochters gemaakt.

* _* *

Jaren geleden, gaf ik o.a. in ‘Les Lettres et les Arts’ eene zeer uitvoerige biografische studie over Jacob Maris, gedeeltelijk opgemaakt met de talrijke gegevens die hij zelf mij verstrekte.

Ik eindig deze korte aanteekeningen met dezelfde woorden waarmede ik dat artikel aanving:

Indien eenmaal Nederland door de golven der zee mocht worden verslonden, dan zou het werk van Jacob Maris, over geheel de beschaafde wereld verspreid, een schitterend en waar visioen geven van ons klein land.

Want al maakte Jacob Maris nooit bepaalde portretten van deze of gene stad, van dit of dat landschap, - zooals niemand heeft hij gegeven de essence van het mooie van Holland door middel van zijn hoogst persoonlijk, dichterlijk-realistisch talent, op schitterende wijze bevestigend de woorden van Flaubert:

‘On n'est idéal qu'à la condition d'être réel et on n'est vrai qu'à force de généraliser.

14 Augustus.