Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 9

[p. 65]

Het sneuvelen van Henri M. Vis, R.M.W.O., 1e Luit. der Inf., Waarnemend Controleur te Atjeh, in den nacht van 4 op 5 Mei 1899.
Door A.S.H. Booms. Gep. Luit.-Kolonel O.-I. Leger.

‘Henri Vis is gevallen!’ was de treurige mare die plotseling op Atjeh weerklonk en algemeen rouw en verslagenheid te weeg bracht!

Hij viel op het veld van Eer, het eerlijke, dappere hart door 's vijands lood getroffen.

[p. 66]

Hij viel, zooals hij geleefd had, als Ridder sans peur et sans reproche.

Die verslagenheid en rouw vonden weerklank in het Vaderland, toen de telegraaf onverwacht de droeve tijding bracht, want bij allen die hem gekend hadden was hij bemind, geacht en geëerd om zijne zeldzaam edele hoedanigheden en groote militaire deugden.

Zijne chefs vertrouwden op hem als op zich zelve.

Hij had absoluut geen enkelen vijand, geen enkelen benijder!

Maar de vijand juicht en zegepraalt om den dood van dien held, want hij was een hunner gevaarlijkste, dapperste en kundigste tegenstanders, de man die zelfs het verraderlijke Atjehsche hart tot trouw wist te bekeeren en aan zich te hechten; die zege zouden zij nooit te duur gekocht achten, al waren hunne offers ook nog zoo kostbaar geweest.

Zijn dood is, ofschoon hij nog pas negen en twintig jaren telde, een bijna onherstelbaar verlies voor het vaderland en laat in den kring zijner krijgsmakkers van elken rang en graad eene leemte achter, die nooit!... neen nooit!... kan worden aangevuld!... Maar voor de ouders en zusters is de slag verpletterend!... Arme ouders! 't Was hun eenige zoon!... Arme zusters!... 't Was hun eenige broeder!... en welk een zoon!... en welk een broeder!

Hier is geen troost te brengen!... Slechts een warme handdruk en een traan van medegevoel is alles wat men die zwaar beproefden kan bieden, die het kostbaarste wat zij hadden,... hun eenigen Henri,... geofferd zagen op het altaar des Vaderlands.

Hoe algemeen en hartelijk de deelneming en waardeering ook is, zij geven die treurende achterblijvenden hun kind en broeder niet terug, maar het is balsem op de diep geslagen wonde, die zoo wij hopen met den tijd wel heelen zal, doch waarvan het schrijnend litteeken trots alles zal blijven bestaan en hen die smartelijke gebeurtenis in pijnlijke herinnering zal brengen, des te smartelijker, nu zij hem spoedig in hun midden hoopten terug te zien.

Het heeft zoo niet mogen zijn!.... 't Noodlot heeft het anders gewild!

De oorlog moge de weg zijn tot eer en roem!... maar zij slaat wreede wonden en laat diepen rouw achter; en, 't zij vroeg of spade, gewoonlijk kiest hij zijne offers uit de edelsten, de dappersten en de meest onmisbaren!

Zoo ook hier!... Jaren lang was Henri Vis te velde!... Jaren lang was hij de dappere, gevaarlijke tegenstander der onverzoenlijke hoofden... en de onvermoeide vervolger van hen die onze zaak verraden hadden!.... Jaren lang ontsnapte hij aan alle gevaren!... Jaren lang bood zijn sterk gestel en krachtigen wil tegenstand aan het moordende klimaat en de ontzettende vermoeienissen!... Eindelijk viel hij, juist toen het uitzicht bestond dat hij eenigen tijd zou gaan verpozen in den schoot zijner naar hem verlangende familie! Juist toen hij de kroon op het werk zette, door den onvindbaren Toekoe Lhon te verrassen.

Nooit zien die met smachtend verlangen naar hem uitzienden hem hier op aarde terug. Hij rust ginds op het veld zijner roemrijke daden te midden van

[p. 67]

zoovele dappere zonen van Nederland, die hun trouw met den dood bezegelden en wier bloed Atjeh's dorstigen bodem drenkte. Hij rust daar op eene historische plek, waar zoo dikwijls dierbare makkers met een beklemd hart en een traan in 't oog aan het graf werden toevertrouwd, en waar zoo menig monument spreekt van Neerland's moed en Neerland's trouw.

En al kunnen zij ook zijn graf niet tooien, zooals hunne liefde dat wenschte, het is hun een troost dat warme vriendschap en trouwe kameraadschap daarbij hunne plaats bekleeden zal en dat het nageslacht uit vrome vereering der gevallen helden die daar rusten, die taak zal voortzetten.

Het zou een boekdeel vullen om alle roemrijke gevechten, alle nachtelijke tochten en andere krijgsverrichtingen mede te deelen waaraan Henri Vis deelnam, hetzij als officier der infanterie, hetzij als luitenant der marechaussées, hetzij als waarnemend controleur, en die zijn trouwens reeds elders vermeld, doch het is voldoende namen te noemen als ‘Lam Koenjit’, ‘Tjot-Rang’, ‘Lam Pisang’, ‘Senelop’, ‘Anagaloëng’ en dergelijken. Namen die klinken als het schetteren der krijgstrompet te midden van den kogelregen en het strijdgewoel van den slag, namen die met bloedig schrift in onze krijgsgeschiedenis zijn vermeld, doch tevens waard zijn met gulden letters op marmer te worden gegrift, want dáár werd hardnekkig en bloedig gestreden en dáár wist de onversaagde moed van Neerland's zonen glansrijk te overwinnen.

't Was dáár dat Henri Vis zich onverwelkbare lauweren verwierf, die, al moge hij gevallen zijn, zijn roem zullen blijven verkondigen.

Zijn laatsten tocht, die oogenschijnlijk weinig gevaar opleverde, zou juist de gevaarlijkste wezen en de oorzaak zijn, dat de onverschrokken jeugdige held aan zijn vaderland, zijne familie en zijne vrienden werd ontrukt.

Het betrof een nachtelijken tocht, om zich van het belangrijke hoofd Toekoe Lhon hetzij levend of dood meester te maken, die door rustelooze verplaatsing, ongeëvenaarde list en goede voorlichting van de hem getrouwe Atjehers, tot nu toe aan al onze aanslagen en overvallingen wist te ontkomen en op welks aanhouding door het opperbestuur hoogen prijs werd gesteld.

De waarnemende controleur Vis wist door berichten van zeer betrouwbare en aan hem gehechte spionnen, dat dit hoofd in eene woning van de, in de nabijheid zijner standplaats gelegen, kampong Koenjit, den nacht van den 4en op den 5en Mei 1899 zou doorbrengen.

Deze gunstige gelegenheid wilde Vis niet laten voorbij gaan en daarom vroeg hij onmiddellijk van den militairen kommandant ter plaatse een detachement infanterie, om nog dienzelfden nacht de oplichting te beproeven. Alles werd daartoe zoo geheim mogelijk voorbereid, om te voorkomen dat Toekoe Lhon nog ter elfder ure gewaarschuwd mocht worden en alzoo weder gelegenheid had om te ontkomen.

Toekoe Lhon behoorde tot de aanzienlijke familie Polem of Polim en was de neef en opvolger van Panglima Polim (Radja Daud), die er het hoofd van is. Sedert 1896, het jaar van het laatste verraad van Toekoe Oemar, trad Toekoe Lhon meer en meer op den voorgrond en deed zich herhaaldelijk

[p. 68]

kennen als een hardnekkig, geslepen tegenstander, wien moed en beleid niet konden worden ontzegd.

Menige gevaarlijke nachtelijke tocht werd ondernomen om dat beruchte hoofd onschadelijk te maken, doch alle pogingen door de verschillende controleurs en troepenafdeelingen aangewend, mislukten, hoe goed en geheimzinnig die ook waren beraamd en uitgevoerd; altijd vond men den vogel gevlogen.

Men kan dus beseffen hoe gelukkig Henri Vis zich op dat bericht gevoelde, nu hij den vijand zoo nabij wist, terwijl de kans op ontsnapping voor den Toekoe nu oneindig klein was.

Wat Toekoe Lhon bewogen had zich zoo in het hol van den leeuw te wagen, zal wel altijd een raadsel blijven. Had hij zijn gewone voorzichtigheid uit het oog verloren?... Meende hij dat ons bestuur minder waakzaam was?... Was het overmoedigheid?... Of deed hij het uit berekening om Henri Vis, die gevreesde, dappere controleur in den val te lokken, overtuigd dat deze den uittrekkenden troep zou vergezellen en zich wellicht onverhoeds te veel bloot zou geven bij het binnentreden der woning, met de kans om dan toch zelf te kunnen ontsnappen?... Dan wel offerde hij zich zelven op om Atjeh te bevrijden van zulk een tegenstander?... Wie zal het zeggen?... Wellicht niemand, want Toekoe Lhon is voor eeuwig het stilzwijgen opgelegd.

Eene omstandigheid was er echter die Toekoe Lhon in zijn voordeel had en die den tocht voor Vis en zijnen gezellen dubbel gevaarlijk maakte.

Een gewoon hoofd werd zonder eenigen vorm van proces afgemaakt, als hij zich niet overgaf, doch de leden der Polim-familie waren voor ons onschendbaar, zoolang zij niet met de wapenen in de hand tegen ons in verzet kwamen. Men mocht ze dan alleen gevangen nemen. Vis kon dus slechts tot de overgave sommeeren en moest den eersten aanval afwachten, alvorens tot geweldadigheden over te kunnen gaan. En daarin schuilt ontzettend gevaar. De vijand is wel omsingeld, doch gewaarschuwd;... hij geeft zich schijnbaar ongewapend over en maakt van een oogenblik gebruik dat de gelegenheid gunstig is, om als een razende de naastbijzijnden neer te slaan;... dan wel, zooals hier het geval was, men opent de deur, eenigen gaan ongewapend naar buiten en geven zich over en als dan de anderen vol vertrouwen naderen, wordt door de in 't duister der woning verborgen achterblijvers de naderenden in den wilde, à bout portant nêergeschoten.

Opgeruimd en vol vertrouwen rukte Henri Vis met de patrouille uit, want als de aanslag gelukte, zou dit de kroon op alles zetten. Hij vermoedde niet welk lot hem wachtte en dat de tocht zoo bijzonder gevaarlijk zou zijn, en al hadde hij dat geweten, dan nog zou de moedige jongeling niet zijn teruggedeinsd!... Hij was er aan gewoon zijn leven op het spel te zetten en slechts te letten op datgene, wat hij als plicht beschouwde, doch anderen de overtuiging gaf, dat hij gewoonlijk meer deed dan zijn plicht.

Alles ging zooals vooraf beraamd was. Zonder bemerkt te worden trok

[p. 69]

men de kampong binnen, omsingelde het huis en bezette de ingangen, beschermd door de heerschende duisternis.

Toen trad Vis naar voren en eischte met luide, goed verstaanbare stem in de Atjehsche taal, dat de bewoners zich zonder verwijl zouden overgeven en één voor één ongewapend naar buiten komen.

Allen waren in gespannen verwachting wat er zoude gebeuren, het oog gericht op den jongen aanvoerder, ten einde diens kleinste wenk, diens minste order terstond uit te voeren, want allen waren met ijver bezield en vol ongeduld om met Toekoe Lhon af te rekenen.

Op het hooren dier gebiedende duidelijke stem, die alleen aan den gevreesden controleur kon behooren, die als 't ware bijna alom tegenwoordig was, ontstond er beweging binnen de woning en vernam men gemompel.

Vis herhaalde zijn bevel, want een lid der Polimfamilie bevond zich binnen de woning; ware dit echter het geval niet geweest, dan zou hij eenvoudig een paar salvo's door de woning hebben gezonden en de zaak zou beëindigd geweest zijn Nu mocht dit niet eerder geschieden, dan nadat Toekoe Lhon zich met de wapens verzette en den aanval begon.

De spanning in de troep nam toe.

Eindelijk opende zich de deur der woning en eene vrouw en twee mannen, allen ongewapend, daalden één voor één de treden der trap af en gaven zich gevangen.

De bekende Toekoe Lhon bevond zich niet onder hen; alles bleef stil, alsof de woning nu ledig was, doch Vis liet zich niet verschalken en herhaalde nogmaals zijn eisch.

Toen had er in een kort doch beslissend oogenblik iets vreeselijks plaats, dat ons het leven van drie dapperen kostte, waaronder de zoo beminde Henri Vis.

Hetzij dat de fuselier Van der Stroet meende, dat de order gegeven was de woning binnen te dringen, hetzij dat hij zijn ongeduld niet langer kon bedwingen, wat dan ook, hij stormde met gevelde bajonet de trap op, om den vijand naar buiten te halen, doch boven gekomen ontving hij een schot, dat hem ontzield deed neder storten. De fuselier Riebe, zijn makker ziende vallen, wil hem wreken en stormt eveneens vooruit, doch Vis wil dat beletten, daar de dappere een zekeren dood te gemoet ging. Door die beweging kwam ook hij voor de zwarte dreigende opening, eenige schoten knalden en vóór dat anderen hulp konden bieden waren beiden gevallen, door een viertal schoten, wier vuurstralen het tooneel van den strijd een oogenblik verlichtten.

Woedend over het gepleegde verraad, openden de soldaten een moorddadig vuur op de woning, waarin de verraders verscholen bleven, welker wanden met tallooze kogels doorboord werden, zoodat weldra de straf aan Toekoe Lhon en 3 zijner volgelingen was voltrokken, die zich nog door schieten trachtten te verdedigen, waardoor de sergeant Hubers niet levensgevaarlijk gewond werd.

Daar lag de schoone, krachtige mannengestalte van den jeugdigen held, naast

[p. 70]

zijne beide gevallen krijgsmakkers. Het edele gelaat drukte rust en vrede uit, met een eigenaardigen trek van triomf, doch de schitterende vriendelijke oogen waren gebroken. De dood was zoo plotseling geweest, dat al de indrukken der laatste oogenblikken op die trekken duidelijk zichtbaar waren, want de verradelijke kogel had hem 't edele hart doorboord.

Hij was gevallen... doch zijne roeping had hij nog niet vervuld, daar Koningin en Vaderland in de toekomst nog oneindig veel van hem te wachten hadden en hij voor de liefde der zijnen nog zoo noodig was.

Treurend en vol rouw omringden allen het lijk van hun beminden aanvoerder, van den man die nog een oogwenk te voren hen ten zege had geleid. Wat bekommerden zij zich nu om den uitslag welke hun anders zoo verheugd zoude hebben. Menige kernachtige soldatenuitdrukking werd gehoord als uiting van diepe smart en in het oog van menigen krijger, gehard door den oorlog en gewend aan tooneelen van dood en vernieling, welde een traan op, want de zege was duur... te duur gekocht! Hun bloed kookte en om zijn dood te wreken, zouden zij zelfs tot het onmogelijkste in staat geweest zijn.

Zoo vroolijk en opgewekt als de uittocht was geweest, zoo treurig en ter neer geslagen was de terugtocht, want zij voerden drie gevallen makkers mede en daaronder de door de soldaten verafgoodde Henri Vis.

De achtergeblevenen te Padang Tidji, die het vuren hadden gehoord en het succes zeker achtten, waren vroolijk en opgewekt in afwachting van de terugkomst der patrouille, maar het gejuich verstomde op den aanblik van den treurenden stoet; toen de verpletterende waarheid bekend werd, wilde men het eerst niet gelooven, want dat verlies zou te groot zijn, doch toen allen vol eerbied een blik hadden geslagen op den heldhaftigen doode, dien zij zoo lief hadden en vereerden, toen was de smart op ieders gelaat zichtbaar, toen zweeg elke kreet die geen rouwkreet was en er werd slechts fluisterend gesproken, als bevond men zich in eene gewijde ruimte, want allen waren gebogen door den slag en aangegrepen door ontzag voor den grooten doode.

Door de zorg van talrijke krijgsmakkers zal een monument verrijzen op de plek waar hun brave kameraad Henri Vis in den schoot der aarde rust, als een welsprekend getuigenis voor het nageslacht van de bewondering en genegenheid, die hij door zijne heldendaden en edel karakter afdwong.

Is er voor een soldaat schooner dood denkbaar!?

Voor de diep bedroefde ouders en zusters is het schoonste monument, het groote aantal bewijzen van hartelijke deelneming, zelfs van personen die hen geheel onbekend zijn, want allen eeren in de ouders, een van Neerland's grootste, edelste en dapperste zonen.

Onder al die bewijzen van innige deelneming schittert als een juweel van het zuiverste water de brief die de eminente chef van Henri Vis, generaal-majoor J.B. van Heutsz, civiel en militair gouverneur van Atjeh schreef, een oogenblik nadat hij het verpletterend bericht vernam.

De eenvoudige, hartelijke, waardeerende woorden van dien menschkundigen

[p. 71]

chef, wiens hart bloedde en wiens hand moet gebeefd hebben toen hij die woorden neerschreef, zijn schooner dan de schoonste lijkrede.

‘Trouw tot in den dood aan Koning en Vaderland, zoo schreef hij aan het slot, deed hij steeds meer dan zijn plicht, onverschrokken zag hij herhaaldelijk den dood onder de oogen en viel eindelijk als een held op het veld van Eer, diep betreurd door ons allen, zijne chefs, kameraden en ondergeschikten, die hem eerden en hoogschatten als een bijzonder dapper, beleidvol, onverschrokken en bekwaam officier.

Dat deze uit het gemoed opgewelde, in alle opzichten verdiende lofrede en de uit den grond van mijn hart komende betuiging van innige deelneming in het geleden bittere verlies eenigermate mogen bijdragen tot leniging van de smart van u, zwaar beproefde ouders, dat hoop ik en allen met mij, die met diepen weemoed denken aan den dierbaren doode.’

Henri Vis, was zulk een chef waardig!

Rust zacht brave Henri Vis! De herinnering aan uwe groote daden blijft voortleven en nooit zal iemand u vergeten. Uw naam blijft ons heilig.

Den Haag, 8 Juni 1899.