Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 9

[p. 527]

Een populair teekenaar, Johan Braakensiek.
Door Lynceus.

Johan Braakensiek aan het werk.

Populair! Er is geen Nederlandsch teekenaar zoo populair als Johan Braakensiek! En nooit is er een zóó populair geweest. Alexander Verhuell was heel bekend in zijn tijd, en nog zijn de albums van dien aardigen humorist niet vergeten. Men gaat ze zelfs herdrukken! Doch zijn populariteit mag

[p. 528]

niet worden vergeleken bij die van Braakensiek. Verhuell had geen weekblad als de Amsterdammer om in te schitteren. Hij kon niet verder gaan dan tot den gegoeden burgerstand. Bovendien, hij was geen journalistiek teekenaar. Hij volgde niet de gebeurtenissen op den voet zóó, dat de menschen elkander vroegen ‘nu, wat zal Verhuell daar van maken?’ Laat hij nu meer ‘artiest’ zijn geweest dan de Amsterdamsche teekenaar van den Amsterdammer, ik geloof 't graag; doch wat kan dit het groote prentjeskijkende publiek schelen: of iemand wat meer of wat minder legt in zijn werk van dat hoogere, altijd subtiele, niet onder woorden te brengen iets, dat de Kritiek met mooie namen bestempelt? Men kan populair worden niettegenstaande, maar werkelijk niet gemakkelijk door zijn artisticiteit. Het werk van Verhuell kwam in vele salons, maar dat van Braakensiek komt in alle binnenkamers, alle hôtels, alle logementen, herbergen, café's, koffiehuizen, proeflokalen, bierkelders, kroegen, in alle wachtkamers van geneesheeren en tandheelkundigen, in studeerkamers en kantoren. Zijn platen hangen achter de ruiten van sigarenwinkels en op het platte land ziet men ze den voorbijganger toelonken uit magazijnen van allerlei soort. Zij gaan u vergezellen op reis tot aan - tot over de grenzen. Een Grand-Carteret neemt ze dankbaar op in zijn collecties en heeft er een waardeerend woord voor in zijn aardige prentenboeken voor groote menschen.

In zijn L'Affaire Dreyfus et l'image geeft hij twee reproducties naar platen van De Amsterdammer, in La Crête devant l'Image geeft hij er drie, van de vier naar Nederlandsche teekenaars; in zijn L'année (1893) en Images vinden wij er van Braakensiek niet minder dan vijf en ook dr. Eysler (Dreyfus-Bilderbuch) vergeet niet hem te noemen, althans de naam van zijn Weekblad (pag. 123) wordt vermeld met lof....

Aldus werd onze Braakensiek tot over de grenzen vermaard, en kreeg hij meer dan een beschaafde-wereld-reputatie; want ook de niet zoo heelemaal beschaafden zijn vol bewondering voor zijn talent. De populaire teekenaar doet oneindig meer menschen pleizier dan elk andere kunstenaar. Naast de componist van jolige wijsjes, verplicht hij de meeste stervelingen. Menschen die, zoo ze al kunnen lezen, dan toch minder goed kunnen begrijpen, wat ze, lezend, onder de oogen krijgen, zijn nog wel in staat om van populaire teekeningen te genieten.

Wie door de Amsterdamsche Kalverstraat drentelt, wordt al spoedig gewaar hoe populair Braakensiek bij ons wel is. De teekenaar heeft het even ver gebracht als Bismarck. Heusch waar! Immers, men heeft Bismarck-sigaren (van die groote, die men na den eten krijgt bij vrienden, die 't wàt goed doen kunnen) en men heeft Braakensiek-sigaren. Die zijn wat kleiner en kosten maar drie centen, ofschoon ze verpakt zijn in kistjes met Braakensiek-plaatjes aan den binnenkant van het deksel. Noem mij nu eens iemand, die dáár tegenop kan? Wie heeft ooit gehoord van Bauer-Haverman-Toorop-sigaren? Welnu....

Hoe komt Braakensiek zoo populair?

We moeten eerlijk bekennen dat hij 't misschien lang zoo ver niet zou

[p. 529]

hebben gebracht in een vroeger tijdvak, toen er nog niet zulke rijk geïllustreerde weekbladen konden bestaan. Hij zou dan misschien album-teekenaar zijn geworden en illustrator. In deze hoedanigheden munt hij echter veel minder uit dan als journalistiek teekenaar, al hebben zijn illustraties ongetwijfeld verdiensten (erkend o.a. door prof. dr. Jan ten Brink, in een briefje, waarop Braakensiek heel fier is) en al vindt men in zijn schetsen uit het Amsterdamsche Volksleven aantrekkelijke qualiteiten.

Hij is de man voor zijn weekblad. Hij is het zoowel door zijn bijzonder goede als door zijn minder goede eigenschappen. Braakensiek wordt niet tot buitensporigheden verleid door te levendige verbeeldingskracht. Zijn persoonlijkheid, zich uitend in zijn stijl, is wel wat droog, zelfs in het komische, maar vooral in het pathetische genre. Waar hij meer op het gemoed, dan op de lachspieren heeft te werken, is Braakensiek nog al eens nuchtertjes correct en waar hij inderdaad komiek is, zegeviert hij vooral door duidelijkheid van voorstelling en uitmuntende gelijkenis der portretten. Nu is ons publiek, in zijn verhouding tot staatkundige en gemeentelijke zaken, veeleer droogjes, dan geestdriftig te noemen. Het houdt boven alles van duidelijkheid. Fantasie brengt het van de wijs, fijne ironie nog veel meer. Een charge doet het heel licht uitroepen: Nee, dat is de burgemeester of de minister of het kamerlid Zoo-en-Zoo niet! Maar in welgelijkende portretten heeft het plezier! ‘Kijk die Pierson en die Kerdijk daar ereis staan! Wat lijkt die Van Houten weêr goed!....’

Ook duidelijkheid in de uitdrukking van hetgeen de plaat als handeling voorstelt waardeert de groote gemeente. Zij wil niet gedwongen worden tot gissen. Een beroep op haar aanvullingsvermogen blijft doorgaans onbebeantwoord. Zij verlangt dat de teekenaar voor haar denke. En Braakensiek is duidelijk, altijd, wat hij ook heeft voor te stellen. Het denkbeeld der Weekbladredactie wordt bij hem terstond een concreet geval, dat hij volmaakt duidelijk, met niet te veel zwier, maar met de door het publiek verlangde uitvoerigheid heel netjes op het papier zal zetten. Dat geeft aan zijn platen het schijnbaar naar de natuur geteekende, die realiteit in den droom, waardoor Braakensiek zoo algemeen wordt begrepen. Als hij een waarheid uit een put laat trekken, dan geeft zijn prent den indruk, dat eenige heeren met inspanning een naakte vrouw met een handspiegeltje uit een regenbak sjorren. En zóó ziet nu precies het overgroote gedeelte van ons publiek in zijn verbeelding den bedoelden toestand.

Braakensiek geeft, wat onze prentenkijkers verlangen, uitnemend.

Daardoor is een prent van hem iets definitiefs.

Er is handeling, beweging in. De eenvoudige actie begrijpt elkeen. Men denkt niet verder aan het motief. Hij schijnt het uit te putten.

Ook waardeert ons publiek de zekerheid, waarmeê Braakensiek werkt. Hij is een goed lithograaf, voor wien de steen geen onaangename verassingen heeft.

Dit zekere, kalme, heel eenvoudige, kenmerkt ook zijn uiterlijk. Ik bezocht

[p. 530]

hem verleden jaar in zijn aardig huisje aan den Amsterdamschen Overtoom, zijn eigendom. Hij onderwiep zich gelaten aan die vervelende ondervraging, waarmeê de interviewer het vuur dient te openen, als de patiënt zelf niet druk aan 't vertellen gaat.

Zijn vader was kaartteekenaar en drukker. De goede man vreesde langen tijd, dat hij niet veel plezier zou beleven van zijn Johan. Het ventje geleek zoo heelemaal niets op een flinken, Hollandschen jongen, maar was stil en schuw. Daarenboven leed hij aan doofheid. Die kwaal moet zeer verminderd wezen, want ik bespeurde niets van het gebrek. Onze Johan leerde niet vlug en volgde met minder dan matige belangstelling de lessen op school. Als men doof is...! Vader Braakensiek nam hem dan ook maar van school,

Teekening door Braakensiek als jongen vervaardigd.

toen hij elf jaar was, en stopte 't niet onder stoelen en banken, dat hij geen raad met den jongen wist. Trouwens, niemand gaf raad en niemand kwam aan met een uitvoerbaar plan voor Johans toekomst. Hij deed boodschappen voor de drukkerij en, als hij niets te doen had, als men niet op hem lette, zat hij stilletjes te teekenen. Zoo ver hij zich herinneren kan, moet dit zijn liefhebberij zijn geweest. Van alles teekende hij. Al heel gauw trachtte hij portretten te maken en, wat hij me van zijn collectie, wonderbaarlijk behouden gebleven kinderprobeersel liet zien, was dan ook inderdaad verrassend. Men deed hem ‘op een winkel,’ toen hij vijftien jaar oud was. Daar moest hij borduur- en soutache patronen maken. Met eenigen wrevel spreekt Braakensiek van dien tijd. Twee jaren lang moest hij de grillen der dames bevredigen.

[p. 531]

‘Ja, meneer, ik ontwierp toen patronen tot opluistering van dames-broeken en zoo wat!’

Zijn redder, over wien hij nooit dan met innige dankbaarheid spreekt, is Martin Kalff, secretaris van Het Handelsblad, geweest. Deze heer kwam met den ouden Braakensiek praten over een plattegrond van Baarn, waarbij de heer Kalff een wandeling zou beschrijven. Toevallig, zag hij een schetsje, dat hem beviel. Braakensiek had toen les in het teekenen van Tetar van Elven. Kalff vond het jammer 't daarbij te laten. Hij nam den jongen meê naar den directeur der Academie, den jongen en zijn schetsjes. Johan deed examen, slaagde en.... was ontsteld over het vele, dat men kennen moest, aleer iemand een goed teekenaar kon heeten.

Vader Braakensiek door zijn jongen zoon Johan.

Een tijd van akelig tobben breekt echter aan. Op de drukkerij der Gebroeders Braakensiek verschijnt het Geïllustreerd Politienieuws, waarvan de platen geteekend worden door Johans broeder. Maar deze wordt ziek en Johan dient hem te vervangen. Zoo leert hij dadelijk op steen te teekenen in een minimum van tijd. Professor Dake keurt zijn werk goed en Braakensiek krijgt eenig honorarium voor zijn arbeid. Tot 1885, blijft hij teekenen voor dat Politienieuws. Daarna debuteert hij in het Weekblad De Amsterdammer met een prent ter gelegenheid van de onthulling van Hugo de Groot's standbeeld, in 1886. Een goed jaar later, was Braakensiek de eerste teekenaar van het weekblad. Maar vooraf reeds heeft hij zich eenigen naam gemaakt door zijn Amsterdamsche volkstypen. Terwijl Braakensiek aan de Academie werkte, onder de professoren Allebé en Wijnveld, teekende hij zooveel hij maar kon om wat geld te verdienen, daarin geholpen door den directeur der Academie, die hem eenige teekeningen afkocht voor den welbekenden verzamelaar Willink van Collen. Voorts maakte Braakensiek nog illustraties voor schouwburgbiljetten, trouw door den heer Allebé verzameld.

Een eigenaardigheid van Braakensiek is, en was ook al ter academie, dat hij slecht naar de natuur teekent. Hij moet eerst rustig zijn model waarnemen en het dan uit zijn geheugen afbeelden. Men weet met welk een goeden uitslag deze zonderlinge methode door hem wordt in practijk gebracht.

De groote vriend en geestverwant van Braakensiek is Justus van Maurik.

[p. 532]

Martin Kalff heeft hem gered, Justus van Maurik heeft hem te doen gegeven het voor zijn talent allermeest geschikte werk èn aan het Weekblad èn als illustrator van zijn novellen. Met eenigen trots noemt de teekenaar het lijstje der voornaamste door hem geïllustreerde boeken: alle novellen en schetsen van Justus van Maurik, tien deelen van kapitein Marryat, de Vaderlandsche Geschiedenis van Louwerse, een paar deelen van Suze Andriessen, de Studententypen door Klikspaan, Brechtje Spieghels van professor Dr. Jan ten Brink voor Eigen Haard, naar aanleiding waarvan de hoogleeraar hem schreef, dat zijn werk in waarde was verdubbeld door dat van den teekenaar. Als eenig album gaf hij uit Van alles wat en voorts leverde hij eenige reclameprenten.

Ook Braakensiek heeft zijn tentoonstelling gehad, nml. in de Kunstzaal van het hotel Krasnapolsky. Naar aanleiding daarvan schreef J.H. R(össing) in in Het Nieuws van den Dag een van sympathie en bewondering getuigend artikel over den teekenaar. En, als om niet onder te doen voor de Parijsche teekenaars, die zoo menige taveerne op den Montmartre-heuvel opsierden met hun grappige schetsen, geeft Braakensiek aan den Pilsener Club te Amsterdam (Spui 15) grappige krijtteekeningen, die menig bewonderaar in het lange, lage, nauwe keldertje van den heer Willemsen doen afdalen.