Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 9

[p. 385]

Nederlandsche Verzen en Nederlandsch Proza.

In tranen. Een boek van leed, oorspronkelijke roman door Ant. L. Akkerhuys. Schrijver van Strijd. Delft. A.W. Segboer (zonder jaartal.)

Als jongmensch, was Albert doodelijk van Betsy Räde en het meisje hield van hem. Maar Alberts vader, mr. Van Rantinck, weet zijn zoon te bewegen van zijn huwelijksplannen af te zien, omdat het meisje Indisch bloed door de aderen stroomt en de oude heer dat bedenkelijk vindt. Albert, doctor in de letteren en auteur, wordt ook nog directeur van een dekenfabriek en trouwt met een lief, aanhankelijk vrouwtje, Else, die hem een zoontje schenkt, Leo genaamd. Leo toont reeds als klein jongetje aanleg te hebben voor de schilderkunst.

Betsy en Else ontmoeten elkander. Else weet niets van Betsy's vroegere betrekking tot haar man en is dan ook zeer vriendelijk als juffrouw Räde haar later komt bezoeken. Wij vernemen, door een gesprek, tusschen Albert en diens vader gevoerd, dat de jonge man nog altijd Betsy lief heeft. ‘Ook met Betsy was ik gelukkig geweest, evengoed als met Else.’

Betsy Räde wil zich nuttig maken en neemt het nagelaten dochtertje van een werkvrouw in huis: Tine. Men gaat nu kwaad van haar spreken. Om aan de wereld te bewijzen dat zij Betsy Räde (die ze nauwelijks kent) voor deugdzaam houdt, laat Else het belasterde meisje met haar pleegkind te logeeren vragen door haar man. In plaats van zijn vrouw nu alles te zeggen, zwijgt deze. Waarom? Dit is met geen mogelijkheid na te gaan. Albert en Betsy gevoelen wel dat ze nog steeds hartstochtelijk van elkander houden. Een declaratie volgt in den tuin van Zomerzorg te Leiden, waar een partijtje wordt gegeven. Else krijgt vermoedens.

Tien jaar later, weet zij alles en voelt het arme vrouwtje zich diep rampzalig. Leo is, inmiddels, een hoogst begaafd schilder geworden. Hij tracht zijn moeder te troosten; maar kan geen achting gevoelen voor zijn vader. Deze is, nu en dan, op het punt van zich te bekeeren, doch laat zich telkens weêr door Betsy verleiden. Zijn vader, Mr. van Rantinck, doet wat hij kan om zijn zoon van het slechte pad af te houden, doch hij slaagt daarin niet. En dan vernemen wij dat de idealistische schilder Leo, Else's eenig kind, Tine bemint: het pleegkind van Betsy Räde! Wij ontstellen, natuurlijk, en die ontsteltenis wordt tot benauwdheid, waar wij lezen hoe Betsy den vader van Leo in huis lokt, hem tot vluchten verleidt... en dan Else komt, ook listig gelokt... Albert moet kiezen. Hij verwenscht Betsy en zal voortaan, in der minne van Else gescheiden, ver van vrouw en zoon en vroegere minnares moeten leven.

Leo wil niemand anders dan Tine tot vrouw hebben. Hij is beroemd. Maar, hoe zullen ooit zijn ouders toestemmen? Gelukkig voor hem, verzoenen zij zich. Dan sterft Betsy Räde. Op haar sterfbed, wil zij Else en Albert en Leo en Tine bij zich zien. Men vergeeft elkander, terwijl Leo zijn Tine den eersten liefdekus geven mag.

Dit is, zeer in het kort verteld, het geschiedenisje van een drie-honderd bladzijden grooten roman, die geschreven werd door een der meest argeloozen onder onze romanschrijvers. Al klinkt de titel modern In tranen, een boek van leed, de auteur schrijft zooals men, jaren geleden, dorps-rederijkers hoorde galmen van de planken Daar is geen natuurlijk gesprek in 't heele werk; daar zijn geen twintig onopgeschroefde volzinnen uit al die driehonderd bladzijden op te visschen.

Albert, de begaafde letterkundige, maakt erbarmelijke rijmpjes; de ongenoemde

[p. 386]

redacteur van ‘Kunst en Letteren’ uit een, evenmin genoemd blad, schrijft een stukje over een prix de Rome, dat geen enkel hoofdredacteur zou durven laten afdrukken. Wat de menschen uit den roman tegen elkander zeggen is van de ergste boekentaal.

Daarenboven, is het den heer Akkerhuys niet gelukt het vreemde verhaal psychologisch waar te maken, ofschoon hij buitensporig veel woorden gebruikt. Met den besten wil ter wereld, kunnen wij niets, letterlijk niets opnoemen, dat ook maar middelmatig knap of ten minste niet slecht is.

Dit boek is, voor dezen tijd, nu bijna iedereen zoo tamelijk vlot en natuurlijk schrijft, daardoor zelfs merkwaardig.

Wij wisten niet - ofschoon ons tientallen van minder goede romans per jaar onder de oogen komen - dat er nog zóó geschreven werd. En, waarlijk, we kunnen op dezen auteur niet boos worden. Zijn pretentieuse titel, zijn zinnen vol bombast, zijn rijmpjes als parodieën... maakten ons bedroefd om hem. Want het blijkt duidelijk dat hij zich veel moeite heeft gegeven om wat moois te scheppen, dat hij zich kunstenaar waant en oogenblikken van heerlijke extase doorleefd moet hebben onder het schrijven....

‘Mijn dank aan den heer J.C., voor zijn hulp en medewerking’ laat de auteur aan het eind van zijn roman drukken. Zelfs deze zonderlinge manier van doen verbaast ons, na de lektuur van In tranen, niet eens.

Tijl Uilenspiegel, Antwerpen, Michiel van Hoochstraten, - z.j. (c. 1512) naar het oorspronkelijke gereproduceerd, uitgegeven door de firma Martinus Nijhoff te 's Gravenhage.

‘Het eenig bekende exemplaar van dezen eersten Nederlandschen druk van den Tijl Uilenspiegel, welke, voor zoover men weet, aan alle andere uitgaven in andere talen verschenen, voorafgaat, berust in de Koninklijke Bibliotheek te Kopenhagen, en werd door den bibliothecaris, Dr. W.C. Brunn, welwillend ter reproductie afgestaan,’ deelen de uitgevers ons mede.

Dit Kopenhaagsche exemplaar was echter niet compleet. Maar de ontbrekende bladen zijn voorloopig vervangen door den correspondeerenden tekst, genomen uit de uitgave, welke in 1575 te Antwerpen bij Jan van Ghelen verscheen.

Het eenig bekende exemplaar van dezen laatsten druk berust op de Koninklijke Bibliotheek te Berlijn.

Zoo hebben wij dan den compleeten Tijl in den oudst bekenden vorm volmaakt gereproduceerd met de alleraardigst naïeve prentjes in den tekst, op papier op het oude zóózeer gelijkend dat men kenner moet wezen om het onderscheid te zien.

Wij hopen dat de firma Nijhoff voldoende zal worden aangemoedigd door de belangstelling van het publiek om voort te gaan op deze voortreffelijke manier reproducties van oude volksboeken te doen verschijnen. Zij worden ons, in zulk eenen, aan hun oorspronkelijke gedaante schier volstrekt gelijken vorm, veel nader gebracht dan in den, op moderne wijze gedrukten tekst. Het is ons of wij met den voorvader mochten meêlezen. De oude letter en de naiëve prentjes roepen het verleden op. Op zùlken nadruk wijzen we met sympathie.

Willem I, prins van Oranje, door Frederik Harrison, uit het Engelsch vertaald. Met een voorrede van Prof. dr. P.J. Blok, 's-Gravenhage. Loman en Funke. (Zonder jaartal).

Van vertaalde werken wordt, in ons tijdschrift, geen melding gemaakt. We zouden kunnen beweren dat ook nu van

[p. 387]

dezen regel niet wordt afgeweken, daar wij ons zullen bepalen tot de aanhaling van een volzin uit prof. Blok's voorrede. Liever zij erkend dat we een uitzondering maken voor dit boek, omdat het een studie bevat over den grooten Willem en het wordt geroemd door een der eerste historici van Nederland in deze bewoordingen:

‘Deze biografie (is) mijns inziens de beste, die van den Prins tot nog toe verschenen is.... In flinke trekken toch schetst de geoefende Engelsche stylist ons het beeld van den grooten staatsman zooals het zich in het algemeen vertoont aan onzen tijd, nu honderden brieven en staatspapieren, uit de hand van den Prins gekomen of door hem in de pen gegeven, ons ten dienste staan, nu eene scherpe, tot in bijzonderheden afdalende kritiek de bij een figuur als deze verklaarbare legendarische oplegsels grootendeels heeft verwijderd.’

Aan deze opwekking tot grondige bestudeering van Harrison's werk behoeven wij geen woord toe te voegen.

Slechts ééne vraag: staat prof. Blok ook voor de juistheid der vertaling in?

Uit Kennemerland, schetsen en beelden door Nora met een inleidend woord van dr. E. Laurillard. Amsterdam, N.J. Boon (z.j.)

‘Schetsen en beelden’! Dat klinkt niet kwaad; maar de bijtitel van dit boekje belooft te veel. Het bundeltje bevat eigenlijk niet meer dan mopjes en banaliteitjes, die zeker ‘wel aardig’ werden gevonden, toen ze in een dag- of weekblad verschenen, doch bij lange na niet goed genoeg zijn om, verzameld onder een veelbelovenden titel, zelfs met een vriendelijk, maar nietszeggend woordje van dr. Laurillard, de wereld ingestuurd te worden. 't Zijn de gewone, heel erg gewone geestigheidjes met wat dialectwoorden. Nora voelt misschien wel iets voor het boersche volk, voor het landschap, voor het zeer eigenaardige van de taal, waarin nog zooveel elementen zijn gebleven, die dagteekenen uit vroeger eeuwen, doch wij bemerken daarvan niets. Integendeel, de schrijfster doet wat uit de hoogte, misschien bij ongeluk; maar die toon is hinderlijk. Zoo'n Kennermerlandsch boerenvolk is volstrekt niet belachelijk, noch onnoozel. Wie het goed kent, zal er niet van die luchtige dingetjes over maken òf - heeft niet het minste talent van weêrgeven, als hij het doet.

Nora, die spot met ‘lettervorsten van de jongste richting, zoekende vruchteloos naar - gansch nieuwe - hoog-stijgende - stemmingsstijllooze - gloedrijke - purperblauwe groengrijs - uit den bloedrooden - rouwgouden - waaszilveren - toekomstnevel opdoemende... impressies’ (pag. 71) en een loopje laat nemen met Het Nieuws ook al! (pag. 89 en 90) schrijft zelf:

‘Slechts nu en dan ritselen de ontbladerde twijgen der linden wier fiere kruinen thans gekroond zijn met een diadeem van fonkelende ijspegels, scherp teekenen de forsche stammen zich af in het wintersche landschap, fijn gedoezeld door de onzichtbare kunstenares-natuur. Arme linden, eenmaal het sieraad van dit dorp aan wier voet de jeugd zoo heerlijk speelde, gij behoort dubbel tot het verleden. Wie waagde het u te ontkronen? Welke koude egoist heeft zich gekoesterd aan uw gloed? Wat werd er van u? Tot brandhout zijt gij vernederd door een Vandaalsche raad.’ (pag. 155).

't Is wel héél kras in regel 14 vergeten te zijn dat men in regel 9 de linden als nog levend en ‘met fiere kruinen’ heeft voorgesteld!

‘Wanneer straks Boreus' kille adem de struiken doet sidderen, schreien ze paarlen en edelgesteenten (156).

‘De Zondagstilte wordt verbroken door een snelle hoefslag. Hei is des dokters

[p. 388]

vliegende zwart die als een wervelwind voorbij snort. Onmisbare medici, zij kennen geen sabbathsrust. Hij is daar juist geroepen bij eene vrouw...’ enz. enz.

Nederlandsch Indië onder het regent-schap van Koningin Emma. 1890-1898. Batavia, G. Kolff en Co. 1898.

Wij verklaren ons volstrekt onbevoegd om over dit werk een oordeel uit te spreken. Dit is echter geen reden om er de aandacht van onze lezers niet op te vestigen. Immers, de namen van hen, die meewerkten aan de wording van hetgeen, in 't voorbericht, ‘een oorkonde’ wordt genoemd, klinken zóó goed dat de enkele vermelding daarvan bijna met een aanbeveling gelijk staat.

Wat dr. P.H. Ritter deed voor het het gedenkboek van Het Nieuws, werd door dr. J.F. van Bemmelen, vroeger leeraar aan 't gymnasium ‘Willem III’ te Batavia, gedaan voor dit werk. Hij was de hoofdredacteur. Op hem rustte ook de taak het boek met een voorrede, een inleiding en een slotwoord de wereld in te zenden. Hij vleit zich geenszins met de hoop iets volledigs of onverbeterlijks te kunnen aanbieden: zeer zeker is dit boek toch voor hen, die belangstellen in onze Oost, een welkome gids.

Behalve van dr. Van Bemmelen, bevat het werk bijdragen van prof. mr. J. de Louter, W.P. Groenevelt, dr. Brandes, dr. M. Treub, dr. Verbeek, dr. J.P. van der Stok, Mr. W.B. Bergsma, B.G. Schweitz, dr. J.G. Kramers, de Meyier, Mr. N.P. van den Berg, W.C. Nieuwenhuyzen, en den oud-minister H. Dyserinck.

De schoone slaapster in het bosch, een sprookje van Moeder de Gans met teekeningen van J.G. van Caspel. H. Gerlings, Amsterdam, zonder jaartal.

Als poging om onzen kinderen een artistiek prentenboek te geven, is dit prachtwerkje zeker te waardeeren. Wij constateeren met genoegen dat de heer Van Caspel bijzonder veel werk heeft gemaakt van de versiering en illustratie. Maar zijn teekening komt ons voor nog wat stijf te wezen. Zoo wil ons de houding van het prinsesje op blz. 10 maar niet bevallen en had de uitdrukking der gezichten overal typischer kunnen zijn. De kleuren zijn zeker harder uitgevallen dan de teekenaar zich die had gedacht. De randversieringen der pagina's achten wij, over 't algemeen, zeer gelukkig van vinding.

F.L.