Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 9

[p. 382]

Van de redactie.

Aanteekening over Is. Quérido.

Het moet zeer gemakkelijk wezen met Quérido, quasi voornaam, een loopje te nemen; maar dat zou misdadig zijn. Deze jonge man heeft zich dronken gelezen en zich een roes gedacht. Wie nu wil gaan opsommen wat hij, in zijn voor hem heerlijke oogenblikken van productiekoorts, heeft gezegd voor overdrevens, pretentieus', onwaars en onrechtvaardigs, heeft het zeer gemakkelijk. Men zou ook zijn stijl met succes kunnen parodieeren. Die stijl is de onrust zelf: even vaak ruw en plomp als krachtig, even vaak hol als pralend. En zijn weten móét in zijn werken, zoovéél mogelijk van zijn weten! Het dringt zich tusschen zijn pleidooien, zijn lyrische ontboezemingen, zijn beschouwingen en bespiegelingen. 't Is een ongedisciplineerd weten, dat geen methode-teugels kent. Vandaar dat het nog niet een machtig weten is. Maar dat zàl 't worden. Nòg is hij te jong in zijn hartstocht. Nòg laat hij zich gaan, beheerscht door zijn gevoelens en gedachten van het oogenblik. Vurig als een ongetemd ros, rent hij door de velden der Wijsbegeerte, dwars over de paden, die hij versmaadt. En de kalme, de bezadigde man vindt het misschien prettig te kunnen glimlachen om dien anderen, jongen mensch, die nog niet eens verzadigbaar is, in wien het heksenbrouwsel der bovenmatige belezenheid nog ziedt.

Wij, voor ons, vonden het een genot na te gaan hoe het eerst deze denker zich heeft geuit. Het is voor ons gelukkig dat hij heeft willen schrijven, zoo gauw, en in staat was het eerste deel zijner Meditaties te doen drukken. Waren zij niet reeds uitgegeven, veel zou er misschien van zijn vernietigd of gewijzigd. En daarbij zouden we verloren hebben. Vóór de vruchten rijpten, is er een bloesemregen gevallen om den jongen stam. Wij wachten gaarne nog wat op de rijpe appelen der Wijsheid, nu wij, naar hartelust, de bloesems kunnen doen gaan door onze vingers.

In de Meditaties en in het eerste stuk der Studiën over Tijdgenooten heeft Quérido zich (reeds definitief?) uitgesproken over Woordkunst en wat hij daarvan zegt is waard te worden onthouden. Deze didaktische woordkunstenaar heeft een stijl-ideaal, dat men ongeschikt zal achten voor den bespiegelenden wijsgeer.

Hij bewondert een vrouw, ‘'n tengere, taaie vrouw, saffraan-geel, dun, de beenen in den grond hakkend, den blauwen overrok opgeslagen tot den nek, als een koepelkant om haar sluitend, die loopt te schelden tegen haar man, die “op Pinkster, aan 'n “liefie” bier gegeven, maar zijn wettige ega op vijf cent had laten crepeeren.... Haar rapaille betoog was schoon van bouw, van echtheid en van afbrekende, gloeiende argumenten-braking.... O daarin zat ziel, zij was actie, levenskracht.”

.... In de literatuur is ook elk zuiver sentiment een vreemd rumoerig iets.’

[p. 383]

En Quérido merkt op dat men maar heel zelden leven voelt in een boek. Zoo dit het geval is ‘mag men juichen’.

‘Men moet z'n deugden, z'n zielsschoonheden, z'n haat, afschuw en gebreken als kunstenaar zich uitend, in plastische onderdeelen in het werk durven beitelen... elke filozofie moet een doorloopend levend psychisch geheel zijn van den schrijver, waarin de schoonheid zelf electriseert. Elkaar door filozofische systemen naderen is de grootste malligheid die maar bij mogelijkheid een denker op zijn lijst van verlangens heeft staan.’

Quérido meent dat men elkaâr eerder kan naderen ‘door de machtige uiting van het gevoelsleven.’ (Meditaties I, 154, 155).

Zijn geschriften zullen lyrische uitingen zijn. Quérido zal geen systeemen opbouwen. Het voorwerp van zijn behagen is geen omzichtig gemotiveer. Waar hij verstandsargumenten bij de hand heeft, zal hij er meê gooien, doch er geen keurig net klinkerpaadje van maken om er den lezer naar zijn wensch overheen te leiden naar 't heilige huisje van zijn overtuiging. Hij is een hartstochtmensch met kennis en denkervaringen, vatbaar voor indrukken, afkeerig van belemmerende systeemen. Niet hij zal zich kluisters voor den geest gaan smeden. Hij denkt niet paragraafsgewijze. In zijn werk vindt men de moderne woordkunst, opbouwend uit passie-materiaal, in dienst van den wijsgeer. Diogenes heeft Pegasus bestegen. Zal hij het ros der dichters - of zal het ros hèm baas worden? Er is grond voor de hoop op het beste.

Als nu zoo iemand gaat staan tegenover het werk onzer dichters en prozaschrijvers uit het begin dezer eeuw, moet zijn houding vijandig wezen. Hij, optredend als bespiegelend wijsgeer, staat vlak naast onze moderne woordkunstenaars en die ouderen, optredend als dichters in ‘gebonden’ of ‘ongebonden stijl,’ staan, in fantasie, ver onder de groote denkers der eeuw. In zijn studie over Frank van der Goes, meet Quérido hen even, door ze naast hun buitenlandsche tijdgenooten te stellen.

Wij hebben ons niet uit te spreken over de juistheid van zijn oordeel. Het erge er van is 't ongemotiveerde, onfilozofische.

‘... Wie heeft er ooit gedacht aan het bestaan van zooveel dufheid, voosheid, mufheid...’ (pag. 57). 't Is een ‘jeu de massacre’ bij hem. Feith, ten Kate, Da Costa, Bogaers, Ter Haar, Staring, De Clercq, Cremer, Van Lennep, Heije, De Genestet, Haverschmidt, Kneppelhout, Van Zeggelen, Geel, Potgieter, Oltmans, enz. enz. enz. Huet, Pierson en Multatuli (‘die met heel veel lawaai, zwetsende en met niet minder rhetorischen omhaal, wat zuiverder menschkunde, wat oorspronkelijker menschgevoel, wat dieper liefde geeft’) vinden geen bewondering; de meesten afkeer. Het is ‘één reusachtig gekonkel over kunst en maatschappij, over plichten en zeden, over opvoeding en wijsbegeerte’, in die jaren vóór ‘80.’

‘De groote stemmen van Balzac, Hugo, Shelley, Byron, Keats, Coleridge, Goethe, Heine hebben door de eeuw geklonken... Zie daarbij de armzalige stumpers van ons land!’

[p. 384]

Dit is alweêr een kreet; een lyrische uiting. De wijsgeer Quérido had duidelijk moeten aantoonen de verwantschap van die schrijvers met hun volk; kenschetsen het politiek en sociaal gedoe van hun tijdgenooten. Doch zijn opsomming zegt niemendal.

‘Bilderdijk miaauwt, Da Costa gaapt...’ Men zou vragen of Quérido deze dichters kent, indien hij niet zóó verschrikkelijk veel had gelezen dat die vraag op een impertinentie gelijken moet.

En dan lezen we (Studiën pag. 81): ‘het zal duidelijk worden, dat de alleen lyrische kritiek niets blijvends hebben kan, dan den indruk van haar woordklank.’

Ja, die woordklank!

Quérido heeft er gevoel voor. Maar hij mist het geduld om enkel mooie klanken te geven.

Ook laat hij zich telkens verleiden tot maar-raak-schrijverij. De vlugheid van zijn denken, de rapheid van zijn pen, het uiterst mobiele van zijn geest doen hem stellingen verkondigen, die klinken als paradoxen of ploertigheden. Zóó zijn betoog dat een dichter maar een gewoon mensch is omdat hij eet, drinkt enz. (in Studiën) terwijl hij zich razend maakt op alle ondichterlijke naturen, waarover hij spreekt. Weinig schrijvers hebben grooter minachting voor de logica aan den dag gelegd dan deze. Zelfs zijn socialisme moet den waren broederen verdacht voorkomen.

Maar, wat doet dit alles nu nog ter zake?

Voor ons heeft Quérido's werk tot heden bijna niets definitiefs. Men kan het verwarrend, verbijsterend, onsamenhangend vinden, zonder in zijn waardeering van den schrijver veel van ons te verschillen.

Hij is de jonge, aan kennis en ideeën rijke man, die gedreven door den waren schrijversdrang, haastig, zenuwachtig, over onze hoofden uitstort een mengsel van oorspronkelijke gedachten, onbekookte stellingen en oordeelvellingen, krachtig geargumenteerde betogen en oppervlakkige zegseltjes. Naar woorden zoekt hij niet en zijn woorden kiest hij niet. Zijn gedachten stuiven door zijn hoofd. Hij legt er van vast wat hij kan, haastig: nu eens in hoogklinkende volzinnen, dan in hortende phrazen vol vreemde woorden, opgeprikt door zijn rappe pen, omdat, bij 't zoeken naar betere, gedachten zouden zijn verloren gegaan. Quérido schrijft vaak met gapingen, die men moet zien aan te vullen, wat niet altijd gemakkelijk gaat.

Eerst als er wat rust in hem gekomen is en de stroom zijner gedachten breeder gaat vloeien, zal men hem mogen beoordeelen als denker. Nu dringt de gedachtenstroom schuimend en bulderend door een te enge bedding, mede sleurend wat hij tegen komt op zijn weg: blokken met gouderts en rotte boomstammen.

Wie zóóveel weet en over zóó velerlei nadenkt als Quérido, moet reusachtig wezen in zijn zelfbeheersching om niet onder te gaan in zijn benijdbaren overvloed, te midden van armen, die woekeren met hun gaven.

F.L.