Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 8

[p. 473]

Van de redactie.

Het Tooneelkundig Congres.

De éénjarige Tooneelistenbond heeft een tooneelistencongres willen houden. Die wil getuigde van levenslust. Een vereeniging kan er baat bij vinden het een of ander te organiseeren. Daardoor trekt zij de aandacht van het publiek en treedt zij op als persoonlijkheid van gewicht. Beoefenaars van een of ander vak, die meenen dat men niet genoeg aan hen denkt, schrijven tegenwoordig met vrucht van die babbelpartijtjes uit. Baat het soms, het schaadt zelden. De corporatie wint er wel eens door in aanzien. Ook is een congres vaak het beste middel om prettig af te doen, wat anders heel saai tot stand zou komen. Daarenboven, wordt het wel eens een arbeidsbeurs. Meestal is 't een gezellige bijeenkomst met een officieel geurtje, belangrijk vaak door wat er naast geschiedt.

Zoo wilden dus de leden van onzen Tooneelistenbond ook hun congres hebben. Waarom zouden tooneelisten achterblijven, waar taal- en letterkundigen zijn voorgegaan? De kunsthistorici hielden een congres te Amsterdam; de dagbladschrijvers vermaakten zich op dat te Lissabon. Een tooneelkunstenaar moet met zijn tijd meêgaan.

Maar, de heeren, die met de organisatie waren belast, vertrouwden maar half op de belangstelling hunner broederen in de kunst. Zij waagden het niet een tooneelkundig congres uit te schrijven voor tooneel-artisten alléén, of, waarop althans enkel tooneelspelers recht van spreken en besluiten zouden hebben. Vele anderen werden uitgenoodigd en ieder belangstellende werd toegelaten. Het gevolg daarvan is geweest dat dit tooneelkundig congres voornamelijk werd bijgewoond door dames en heeren, die nooit anders dan als liefhebbers de planken betraden. Wat erger is, van de vier sprekers, die, op uitnoodiging van het bestuur, welwillend het woord voerden, was er geen enkele beroepsacteur en de voorzitter, de heer Van Kuyk, die dit wel is, ging voor de vergadering een voordracht houden over een historisch onderwerp. Toen kwam de heer Bouberg Wilson, die ook een historisch onderwerp behandelde en op het laatst kwam Mr. Vogel, die voornamelijk als historicus praatte over den rechtstoestand van den tooneelspeler. In hoofdzaak, was het dus een tooneel-geschied kundig congres.

Mr. Smissaert behandelde een onderwerp, dat tenminste actueel belang had. Hij sprak over de hedendaagsche tooneelcritiek. En de heer André Jolles verraste de vergadering met een betoog, dat had moeten leiden tot werkstaking en opstand tegen de tooneeldirecties. Ook hij meende dat het congres bijeengeroepen was om de belangen van den huidigen tooneelkunstenaar te bespreken en niet om den aanwezigen beroepsartisten een lesje in de geschiedenis van hun vak toe te dienen.

Wat hebben de aanwezigen vermoed?

[p. 474]

Op deze vraag moet ik het antwoord schuldig blijven. Maar de afwezigen - de overgroote meerderheid der mannen van het vak - zullen wel geweten hebben wat dit eerste tooneelkundig congres worden zou.

De heer Bouberg Wilson besprak den invloed der Engelschen op de tooneelspeelkunst in Duitschland in het laatst der zestiende en het begin der zeventiende eeuw. Hij ontleende zijn mededeelingen voor een deel aan een werk van professor Georg Mitkowsky en hield zijn gehoor aangenaam bezig. Menigeen moet met mij van oordeel geweest zijn dat een bespreking van den directeur der tooneelschool over het nut der tooneelschool en het onderwijs in tooneelspeelkunst, gelijk dat buitenslands wordt gegeven, nog wèl zoo veel belangstelling zou hebben gewekt en waarschijnlijk aanleiding had kunnen geven tot een leerzame en nuttige gedachtenwisseling, terwijl nu, na deze voordracht, de heer Deelman uit Utrecht even kon doen opmerken dat hij over het al of niet gunstige van den besproken Engelschen invloed anders oordeelde dan de spreker, welke mededeeling door de aanwezigen voor kennisgeving aangenomen werd. Hoe kon 't beter geweest zijn? Wij waren niet onder historici!

De heer Mr. Vogel sprak heel aardig over den rechts-toestand van den tooneelspeler. Hij begon te Athene en hij eindigde in ons vaderland en in onzen tijd. In dertig minuten, hadden wij den weg door eeuwen en eeuwen met hem afgelegd. Toen hij gedaan had, stond alweêr de heer Deelman op om den aanwezigen de lezing van een werkje aan te bevelen, waaruit Mr. Vogel o.a. had geput. De opgave van den titel had navraag ten gevolge. Door Mr. Vogel waren eenige bepalingen opgesomd, die nog in tooneelcontracten voorkomen en uiterst onbillijk schijnen. Hij wees op het voorbeeld van Oostenrijk, waar een wetsontwerp gereed is, dat aanbeveling schijnt te verdienen omdat het eenige misstanden, hier nog bestaande, in 't vervolg onmogelijk maken zal.... indien het tot wet wordt verheven.

Wat de spreker gaf, was een aardig overzicht van hetgeen er al zoo over de quaestie werd geschreven. Maar menigeen moet, met mij, van oordeel zijn geweest dat een bespreking van een meester in de rechten over de rechten en verplichtingen van den hedendaagschen tooneelspeler, toegelicht door voorbeelden uit bestaande contracten en reglementen, opgehelderd door de uiteenzetting van - en de critiek òp gevoerde processen tusschen acteurs en directies, toch nog wel een beetje meer belangstelling zou hebben gewekt en waarschijnlijk aanleiding had kunnen geven tot een leerzame en nuttige gedachtenwisseling.

In hoedanigheid van tooneelcriticus, gaf Jhr. Mr. Smissaert ons een aardige typeering van de verschillende genres en persoonlijkheden in de kritiek. Hij gelooft niet aan den grooten invloed der dagbladen ‘Le journal c'est un monsieur.’ Recensenten kunnen het publiek onmogelijk naar den schouwburg drijven en het er evenmin uit-recenseeren. Achten tooneeldirecties zich onbillijk behandeld en in de uitoefening van hun bedrijf belemmerd door recensenten te kwader trouw, dan moeten zij zich wenden tot den Journalistenkring,

[p. 475]

maar niet den recensent den toegang tot hun schouwburg ontzeggen. Omtrent sprekers waardeering van den invloed der Pers ontstond eenig debat, waaraan nu eens wèl door een vakman werd deelgenomen.

Ook de heer André Jolles wekte veler belangstelling, omdat ook hij een onderwerp behandelde, dat op een tooneelcongres thuis behoort. De heer Jolles heeft drieërlei beweerd: 1e. dat de tooneelspeler als persoon niet wordt geëerd door hen, die van zijne kunst genieten; 2e. dat die kunst tot niet meer dient dan tot vermaak eener bepaalde klasse, waaraan het geheele tooneel is verkocht en men haar dus moet losmaken van die klasse om tooneelspeler en tooneelwerk tot vrijen bloei te kunnen brengen en 3e dat het nu zaak is geworden voor den tooneelspeler om tot werkstaken, boycotten van directies en andere dwangmaatregelen zijn toevlucht te nemen. De tooneelspeler heeft denzelfden strijd te voeren als de arbeider. Niet alleen is hem de overwinning verzekerd, maar juist zijn kunst is een schoon en doeltreffend propagandamiddel voor de moderne denkbeelden omtrent de rechten van den werkman.

Onze lezers hebben reeds uit dag- en weekbladen gezien dat men zich erg boos heeft gemaakt over deze stellingen. De heer Jolles heeft de eer genoten zijn voordracht in caricaturen te zien bespot. Reeds op het congres werd hij aangevallen en verdedigd. Misschien had de heer voorzitter het debat niet zoo gauw moeten smoren onder zijn forschen hamerslag. De schermutseling werd juist goed, op het oogenblik dat hij er een eind aan maakte. Misschien meende hij een zekeren wrevel bij de aanwezigen te bespeuren. Maar wrevel wekt wrijving en daarom waren we juist samen gekomen, enkelen van buiten de stad. Ondertusschen, heeft de voordracht van den heer Jolles in verband met die van Mr. Vogel aan een der aanwezigen een kreet ontlokt, die voor het grootste deel der niet-vakmenschen voor waarschuwing kon doorgaan: een acteur merkte op dat het niet de tooneelspelers waren, die klaagden, maar lieden, die buiten het vak stonden.

Wij, andere niet-vakmannen, gevoelden toen plotseling dat we wel waren uitgenoodigd om te luisteren, maar ons volstrekt niet als geroepen mochten beschouwen om de belangen van den acteur te bespreken. De heeren met de historische lezingen hadden het dus bij 't rechte eind!

Ongelukkig was er, met volkomen instemming van den voorzitter, reeds een motie aangenomen, op voorstel van den heer Heijermans. Het bestuur was opgedragen, in overleg met een rechtskundige, een model-contract te ontwerpen, waarin den acteur de hem toekomende rechten worden gewaarborgd.

Deze motie moet worden beschouwd als het resultaat van het eerste tooneelkundig congres.

Over de stellingen van den heer André Jolles, meen ik hier niet lang te mogen spreken. Is de hedendaagsche tooneelspeler ‘gezien’ of wordt hij geminacht? Och, dat hangt er van af in welke kringen van onze samenleving hij waardeering en vriendschappelijken omgang zoekt. In 't publiek eert men

[p. 476]

hem veel meer dan den Nederlandschen letterkundige; maar hij staat bij de menigte minder hoog aangeschreven dan een minister en als huwelijkscandidaat, bij het gros der Nederlanders, lager dan een boekhouder of een deurwaarder. Menig fijn beschaafd gezin ontvangt den artistieken tooneelspeler gaarne; verscheidene mannen van aanzien en gezag drukken hem gaarne de hand. Doch anderen achten zijn kunst des Duivels. Er zijn ook lieden, die doodsbang zijn zich in gezelschap van den grootmeester eener vrijmetselaarsloge te bevinden. Dezen zullen zeker de loge van een acteur niet binnengaan, al is de man grootmeester in zijn kunst.

Dat het Tooneel zou zijn verkocht aan de bourgeoisie och, de acteurs vragen naar mooie rollen, het schouwburgpubliek vraagt naar mooie stukken en mooi spel. Met groote belangstelling gaan de Duitschers Hauptmann's Weber zien en ware Werkstaking een meesterstuk geweest, dan zou het hier eveneens groot succes hebben gehad, want onze bourgeoisie is waarlijk niet erger bekrompen dan de Duitsche.

Werkstaken, boycotten.... wat zou 't geven? De acteurs kunnen niet zonder schade voor zichzelf de directie ruïneeren. Sluit morgen een komedie, dan treedt er overmorgen een specialiteitengezelschap in 't lokaal op of wel een buitenlandsche troep gaat voorstellingen geven en ons polyglottisch publiek denkt een week later om 't heele stakende gezelschap niet meer. Men kan het hier - jammer genoeg! - nogal buiten Nederlandsche tooneelkunstenaars stellen!

En de contracten?

Wij, die buiten de tooneelwereld staan, kunnen daarover niet oordeelen, evenmin als wij, niet-militairen, kunnen oordeelen over de krijgswet.

Een tooneelspeler van groote verdienste en zeer veel ervaring vertelde mij dat, in den regel, het gezelschap erger dingen moet verduren van grillige eerste-rollen dan van de meest tyrannieke directie.

Wenschelijk ware misschien dat geen gezelschap zich mocht vormen of geen directie een exploitatie mocht beginnen zonder zekerheid te hebben gesteld voor het geval dat de eerste opvoeringen zoo groot verlies opleverden dat, zonder zekerheid, de acteurs geen gage zouden erlangen. Toch zijn, in jammerlijke gevallen van faillissement der directie, de tooneelspelers er niet erger aan toe dan bijvoorbeeld kantoorbedienden.

De heer Jolles heeft harde woorden moeten hooren over zijn ‘opruiende’ voordracht en om zijn Ibsen-Dumas-Sardou-verachting. Ik wil daaraan geen verdere kritiek toevoegen. Ook zou het onbillijk wezen het Bestuur van dit Congres lastig te vallen. Het heeft gedaan wat het noodig achtte om den jeugdigen Tooneelistenbond in aanzien en ledental te doen toenemen; het zal een tweede Congres wellicht zóó inrichten dat de vakman er meer belangstelling voor kan hebben en de niet-tooneelspeler of niet-recensent er geen uitnoodiging tot spreken krijgt, als de heeren van de kunst allerminst van zijn advies gediend blijken. Dan weet het publiek waar 't zich aan te houden heeft en de opgeroepen outsiders weten 't eveneens.

F.L.