Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 8

[p. 377]

Van de redactie.

De getreiterde Muze.

Het volk van Nederland zou, indien het zich veel om hen bekommerde, verbaasd wezen over zijn groote dichters: verbaasd en misschien verontwaardigd.

Immers, terwijl geheel de Natie zich met onstuimige geestdrift aan de voeten wierp van Haar, de verafgode achtienjarige, terwijl in allerlei dag- en weekbladen en maandschriften en ontelbare gelegenheidsuitgaven de lof werd verkondigd van Hare Majesteit de Koningin Moeder, en de Schoonheid en Gratie en Aanvalligheid en Deugdzaamheid van de jeugdige Vorstin, telkens nog toegesproken als ‘Oranjekind,’ terwijl millioenen dronken waren van vreugde en gingen stamelen door overmaat van gevoelsdruk, bleven Holland's groote dichters altijd maar zwijgen.

Dat een prijsvraag voor een gelegenheids-tooneelstuk werd uitgeschreven en dat daarop geen enkel voldoend vertoonbaar en gedachtenleêg ding werd ingezonden, moet ons niet verwonderen. Wij zijn niet rijk aan tsjiem-la-boemerige luî, die verschrikkelijk mooi in rijmen kunnen zeggen wat te banaal is om in proza te doen hooren. Trouwens, men had een stuk van goed gehalte maar voor het pasklaar maken.

Doch dat er, om cantates en ander gelegenheids-goed, nog weêr eens een beroep moest worden gedaan op zulke oude dichters als Schaepman, Banck en Beets, dat geen der jongeren spontaan zich aanmeldde met een nieuw jubellied, op nieuwe wijs, dit feit noopt tot nadenken.

Stel u voor dat die goede, bereidwillige zangers eens niet respectievelijk vier-en-vijftig, vijf-en-zestig en vier-en-tachtig jaar geworden waren, wie zouden dan den componist aan woorden geholpen hebben? De een of ander rijmvindende lintjes-jager?

't Is wel merkwaardig dat de jonge Koningin voornamelijk is bezongen door veteranen en dat een geheel nieuwe gebeurtenis in onze historie moest worden bedicht door menschen, die, hoe verdienstelijk ook, toch niet meer - zij het dan volkomen ten onrechte - worden gewaardeerd door het jonge dichtergeslacht. Mij dunkt, de geschiedschrijver die, bij wijze van uitzondering, mocht willen letten ook op de houding der jonge dichters, zal dit zeer bevreemden. Hij zal naar eene verklaring gaan zoeken en die misschien vinden.

Vooreest moet hij constateeren dat het tegenwoordige Nederland niet rijk is aan Allemanspoëzie. Er zijn wel zeer gewaardeerde dichters, gelezen in ruimen kring; maar zelfs dezen mag men niet populair noemen. Hun werk is daarvoor veel te intiem. Het drukt zoo heelemaal niet uit de algemeen-nationale gevoelens. Onze moderne dichters hebben niets van Aeolus-harpen,

[p. 378]

waardoor de vaderlandsche wind lustig waaien kan en die daardoor dan ook van die aangrijpende windharpklanken ten gehoore brengen. Vroeger waren er van die lieren - ik zeg er geen kwaad van! - die je in een boom of aan een torenspits kon hangen. Dan kwamen er vaderland-verheerlijkende geluiden uit. Maar onze jongeren schijnen zoo'n gemakkelijk instrument niet machtig te kunnen worden.

Misschien zijn er ook wel veel minder algemeen-nationale gevoelens; misschien is de vroegere zelfvoldaanheid der Nederlanders ook wel verdwenen. Nationale zelfgenoegzaamheid, toch, is de moeder van nationale gelegenheidspoëzie.

En dan zal de historie-schrijver nog wat anders te constateeren hebben.

Tegenover het bergstroomerig enthoesiasme der overgroote meerderheid, (een enthoesiasme zoo echt als een Vorstin het zich maar kan denken en droomen) moet de historicus wel boeken de zeer zeker bestaande, onmogelijk weg te redeneeren of zelfs maar één oogenblik te vergeten aspiraties van een gedeelte der intellectueel hoog staanden, die, hoewel zij zeker wel al het dichterlijk mooie gevoelen, dat er ligt in die troonsbestijging eener schoone achttienjarige, toch koel blijven tegenover het koningschap, omdat zij een volstrekt andere Staatsinrichting als dringend noodig en alleen-reddingbrengend beschouwen.

Ik wil hier geen namen noemen. Onze lezers kennen groote, jonge dichters, die openlijk strijden voor sociale idealen, die onder een vorst of president nimmer werkelijkheid kunnen worden.

Maar nog een andere reden moet worden opgegeven.

Onze moderne dichters hebben getoond uiterst fijngevoelig te wezen. Metal hun liefde voor de Gemeenschap, met al hun waarachtig leed over de jammeren van den Vierden Stand, zijn ze aristocratisch van aanleg. Aristocratisch vooral in hun kunst. Ziet maar hoe afgezonderd ze leven en vooral werken. Zij groepeeren zich niet duurzaam. Ieders individualiteit is zóó scherp belijnd dat van samensmelten tot groep of school bijna geen sprake wezen kan. Ze dragen hun werk hoog boven de hoofden voor zich uit, voorzichtig, als in een processie. En zullen ze nu met tientallen, dozijnen, honderden, die zij als kunstenaars minachten, op een bepaalden dag meê gaan bewierooken, meê hun lier in 't stof gooien voor de voeten eener Vorstin? Zullen zij, die zich ver houden van alle populair gedoe, nu zich mengen onder een om den bijval des volks bulderende en huilende rijmelaarsmenigte?

Het lieremansgedreun zou hen eerder tot zwijgen noodzaken dan opwekken tot zingen. Het buitensporige en vooral het leelijke van zeker vorstinne-gevlei moet hen schuw zich hebben doen terugtrekken tot héél diep in hun intimiteit, waar de jankende straatmuze niet gehoord wordt.

Wij moeten dit alles betreuren. Het zou pleiten voor Volk èn Dichters, indien de rijmelaars op den achtergrond bleven en hoofdzakelijk naar echte zangers werd geluisterd. Maar dit zou slechts mogelijk wezen, indien het

[p. 379]

Nederlandsche volk voeling had met de opperste Nederlandsche kunst. Nu ik het neêrschrijf vind ik dit zinnetje nijdig komiek. En toch zijn er wel volken geweest, die in hun geheel artistiek aangelegd waren en hun hoog vreugdegevoel hoorden uiten door waarachtige dichters. 't Heeft weinigen gehinderd dat het hier is geuit op een wijze, die werkelijk niet passend was voor de hoogheid van de nationale vreugde en 't moet maar enkelen hebben getroffen dat aan onze zoo innig beminde vorstin het hoog genot is onthouden vóór haren troon te zien geschaard de opperste woordkunstenaars van haar jubelend volk.

O, zeker, Hare Beminlijke Majesteit, heeft Haren dank en Hare bewondering uitgesproken voor hetgeen men Haar ter eere heeft gerijmd. We mogen ons verzekerd houden van de echtheid zelfs dier bewondering. Want, wie ter wereld zou in staat wezen tot het oefenen van kritiek, op het oogenblik dat een fier volk in aanbidding voor hem nederligt, dronken van liefde en dankbaarheid?

Doch het zou kunnen zijn dat Hare Majesteit later, veel later, al die gedichten ter hand nam en herlas, wat Zij in deze dagen indrukwekkend heeft gevonden en dan tevergeefs zocht naar de namen der dichters, die Haar werden genoemd als de grootsten onder de moderne woordkunstenaars van Haar volk. Zou het aan de jonge, ontwikkelde en naar men zegt met smaak begaafde Koningin behagen dan te moeten herlezen wat een, ter wille van de gelegenheid, jammerlijk geteisterde Muze heeft voortgebracht?

Het prachtige Wilhelmuslied is verknoeid en voor het feest pasklaar gemaakt. Een dichter met luisterrijken naam heeft er meê gedaan als een voorsnijder doet met zijn visch: de graatjes er uitgehaald en er is wat nieuwe oranjesaus overheen gekieperd. De Koningin heeft, in plaats van forsche mannentaal, waarin werd uitgedrukt wat Nederland van Haar hoopt en wat Nederland van Haar vraagt, van denzelfden dichter een versje gekregen, waarin Haar deugden worden opgesomd en Zij is tentoongesteld als 't modelkind uit Van Alphen's meesterwerken.

In plaats van het jubellied voor de jeugdige Vrouw, getuigend van het Ideaal des Volks, kreeg Zij een verjaringsgedicht voor een schoolkind.

En allen zeurden Haar toe dat ze een ‘kind’ was, een ‘oranjekind’, een ‘oranjemaagdelijn’. 't Is het ware epitheton voor een schoone achttienjarige in den hermelijnen vorstenmantel gehuld!!

O, hoe die vriendelijke dichters, dichters van naam toch en werkelijk vol goeden wil, rondspartelen in een poel van banaliteiten, waaruit ze zich maar niet kunnen opheffen! Men moet medelijden met ze hebben. Zij porren, kriebelen, aaien, schoppen, smeeken hun Muze. De beklagenswaardigen klemmen haar tusschen deur en deurstijl om er nog wat uit te persen. Maar het helpt niet genoeg. 't Ligt niet aan hen. Ik verwijt hun niemendal. Ik blijf eerbied hebben voor de begaafden ook na een ongelukkig pogen. Maar er heeft een vloek gerust op de gelegenheidspoëzie. Onder de groote. spontane, ongearticuleerde jubelkreten van het Nederlandsche Volk, piept de

[p. 380]

Muze der Nederlandsche gelegenheidsdichters akelig valsch met een miserabel versleten stemmetje.

Men vraagt zich af na de lezing van die gelegenheidspoëzie, hoe het mogelijk is geweest dat geen der dichtende heeren, die toch allen getoond hebben wel wat beters te kunnen maken, op het voor de hand liggende denkbeeld is gekomen dat nieuwe tijden ook nieuwe idealen, nieuwe nooden - helaas! - en nieuwe eischen hebben, dat het toch wezenlijk niet aangaat verouderde begrippen, voorstellingen en beelden, door jammerlijk versleten rijmwoorden aan elkander te lijmen. Zoo levert men niet meer dan parodieën, al is het weezoete gevlei ook waarachtig gemeend.

Ik wil hier geen regels aanhalen; geen der heeren afzonderlijk lastig vallen met zeker heel ongewenschte kritiek. Hun werk, geschreven voor de ‘gelegenheid,’ verdwijne voor goed met de laatste eerepoorten en de allerlaatste vlaggen. Dat is het beste, wat ik hun wenschen kan. Zij hebben gedaan wat zij konden, met de beste bedoeling, belangeloos, niet uit eerzucht, maar enkel omdat zij er van overtuigd waren nog heden ten dage, in den waren toon, op waardige wijze, hun geliefde vorstin te kunnen eeren.

Met heel mijn ziel hoop ik dat ook Hare Majesteit deze poëzie zal vergeten, 't Was maar wat vuurwerk, minder fraai dan werd bedoeld en van minder effekt dan de makers hadden verwacht. Onze jonge Koningin weet - ja, zeker, zij moet weten - dat er in Nederland nog andere verzen worden gemaakt. Verzen met poëzie.

Wij hopen dat Hare Majesteit van die kunst moge ontvangen de hooge wijding, die zelfs de draagster van kroon en scepter niet anders deelachtig kan worden dan de nederigste van Haar volk: door tot Haar te gaan. Want die kunst wordt niet officieel. Zij blijft, vóór alles, geheel onafhankelijk, geheel zichzelf.

En indien nu de Vorstin wil doordringen tot het wezen dier moderne woordkunst, zal Zij dan worden afgeschrikt door denkbeelden en idealen, die zóó ver afstaan van de ideeën en wenschen, die men Haar heeft leeren beschouwen als de eenig geoorloofde? Ik geloof het niet. Onze Koningin zal een kunstwerk kunnen liefhebben om de kunstwaarde alléen en Haar jong, vrouwelijk gevoel zal Haar hoog beuren over de officieele sluitboomen, die gepaste van ongepaste overtuigingen scheiden moeten.

Slechts door de dichters, die niet vleien, kan Zij nader worden gebracht tot het innigste van Haar volk. In hun werken openbaart zich het gevoelsleven der Natie in zijn uiterste fijnheid, in zijn geweldigste kracht. Zij vertolken niet de volksmeening van heden, misschien evenmin die van morgen. Maar het woord van den eenling heeft ook waarde voor wie regeeren; vooral indien het een dichterwoord is.

F.L.