Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 7

[p. 377]

Uit de studeercel.

Een denkbeeld van groote waarde werd uitgesproken door Prof. Dr. Paul Frédéricq in de derde algemeene vergadering van het Taal- en Letterkundig Congres, gedurende de laatste Augustusdagen te Dordrecht gehouden. Hij richtte zich tot ons Noord-Nederlanders met de woorden:

‘Over het algemeen beschouwt gij den taalstrijd van ons Vlamingen eenigszins uit de verte, en soms ook ietwat uit de hoogte. Slechts ééne instelling bestaat tot hiertoe om lucht te geven aan het besef der eenheid van den Nederlandschen stam. Het is de instelling der Nederlandsche Congressen. Beantwoorden deze aan het verheven nationale doel? Slechts ten deele. Vooral in Noord-Nederland koestert men veelal een soort van voorname minachting tegen de Congressen. Toch hebben de Congressen van de Noord-Nederlandsche geleerden meer dan eens verrassende blijken van belangstelling mogen ontvangen. De Congressen zijn vooral het terrein geweest, waarop Hollanders en Vlamingen elkander persoonlijk hebben leeren kennen. Daarom, oude congres-vrienden, laat niet na getrouw op te komen. Laat maar een paar geslachten zonder Nederlandsche Congressen, en de zoo gewenschte toenadering tusschen Noord en Zuid zal met reuzenschreden achteruit zijn gegaan.’

Duidelijker, dan hier gesproken werd, het eigenlijk doel der Nederlandsche Congressen te omschrijven, is niet mogelijk. Benoorden den Moerdijk wordt de dappere kamp der Vlamingen voor de rechten hunner taal door geene schitterende meerderheid gesteund. Dit verschijnsel is allereerst te verklaren uit onkunde. Men heeft in Noord-Nederland de geschiedenis der Vlaamsche Beweging niet gevolgd. Toen die Beweging in Duitschland de hoogste belangstelling wekte, omdat men er een strijd van het Germaansche tegen het Romaansche ras in meende te ontdekken, toen de opgewonden Hoffmann von Fallersleben in 1856 zijn geschrift: Die Vlâmische Bewegung uitgaf, werd dit vertaald door Dr. A. de jager te Rotterdam - en daarbij bleef het. De drie deelen van Gravin Ida von Düringsfeld: Von der Schelde bis zur Maas bleven in 1861 onvertaald. De Duitsche belangstelling klom in vlugschrift op vlugschrift, waarin zonnehelder bewezen werd, dat Vlaamsch en Nederlandsch ten nauwste verwant zijn aan het Nieder-Deutsch (Plat-Duitsch), zoodat niets natuurlijker zou zijn dan eene zeer nauwe alliantie tusschen Nederland, Vlaamsch-België, en Zwitserland met het Duitsche Rijk, waarbij van zelf zou spreken, dat de Nederlandsche, Belgische en Zwitsersche legers in het Duitsch zouden gecommandeerd worden, terwijl de Duitsche en Nederlandsche vloten in het Nederlandsch zouden worden bestuurd.

Tegenover deze Duitsche illusiën kwam de Nederlandsche onverschilligheid treurig uit. De hoofdleiders der Vlaamsche beweging: Snellaert, Serrure, David, Rens, Blommaert, Van Duyse - Ledeganck en Willems waren overleden - brachten het eerste Taal- en Letterkundig Congres in 1849 te Gent tot stand. Het doel was duidelijk. Bij volkomen eerbiediging van Nederland's en Belgie's staatkundige onafhankelijkheid, zocht Vlaamsch-België toenadering

[p. 378]

en steun bij het stamverwante Nederland in den moeilijken strijd tegen het oppermachtige Fransch. Nederlandsche geleerden en letterkundigen steunden van het begin de zaak der Congressen. Men zag er: Mr. J. van Lennep, Prof. M. de Vries, Dr. Nicolaas Beets, Prof. G.W. Vreede, Dr. J. van Vloten, Prof. H.E. Moltzer, Prof. W.J.A. Jonckbloet, Mr. C. Vosmaer, Jhr. Mr. de Jonge van Ellemeet, Multatuli, Dr. Schaepman en nog zoovele anderen. Van den beginne af bleek het, dat de Congressen een nationaal doel beoogden - nadere aaneensluiting op taal- en letterkundig gebied tusschen Nederland en Vlaamsch-België. Het ware zelfs beter geweest, als men de Congressen ronduit Nederlandsche Congressen had genoemd - maar men wilde alles, wat aanstoot zou kunnen geven in politiek opzicht, vermijden.

De groote arbeid der Congressen - het Woordenboek der Nederlandsche Taal en de eenparigheid der spelling - werd alleen ondernomen met het nationale doel de Nederlandsche en Vlaamsche talen - tijdens de middeleeuwen samenvloeiende in het Dietsch der menestrelen en klerken - opnieuw zoo dicht mogelijk tot elkander te brengen. Die arbeid heeft nu in vier-en-twintig Congressen plaats gehad. Hebben die Congressen hun doel bereikt? Met Paul Frédéricq past het ons te verklaren: ‘Slechts ten deele!’ De vurige Vlaamsche strijder klaagt, dat men in Noord-Nederland eene soort van voorname minachting koestert tegen de Congressen.

Hij heeft geen woord te veel gezegd.

Die voorname minachting doet zich voor in verschillende kringen onzer maatschappij. In de eerste plaats vindt men alleen als uitzondering geestdrift voor de Congressen bij de hoogere klassen der Nederlandsche samenleving. Als heugelijk blijk van belangstelling mag niet vergeten worden, dat gedurende het Haagsche Congres van 1868 H.M. de Koningin Sophie eene geheele namiddagzitting met haar gevolg bijwoonde. Tijdens het Brusselsche Congres van 1876 ontving Z.M. Koning Leopold II de congresleden met de meeste voorkomendheid in zijn paleis. Baron A. de Maere - edelman van Nederlandschen bloede - was voorzitter van het Gentsche Congres in 1867, van het Brugsche Congres in 1884 en het Gentsche Congres van 1891. Gedurende het Arnhemsche Congres in 1893 ontving de Commissaris der Koningin-Regentes, Baron Mollerus van Westkerke, de congresleden op een schitterend avondfeest ten zijnent, terwijl de Burgemeester, Jhr. van Lawick van Pabst, hun een even schitterenden maaltijd aanbood. Het Gentsche Congres van 1891 had zich evenzeer onderscheiden door beleefdheden den congresbezoekers bewezen door Jhr. de Kerckhove d'Exaerde, Gouverneur van Oost-Vlaanderen, en door den Burgemeester Lippens. En bij ons laatst Congres te Dordrecht noodigde Mr. S. Hugo van Gijn, lid der Tweede Kamer, al de congresleden aan een luisterrijken disch.

Voorname minachting openbaart zich niet alleen bij the upper ten-thousand. Ze komt elders eveneens voor. Op verschillende wijze bleek nu en vroeger, dat er eene groep van Nederlanders bestaat, die uit de hoogte neerblikt op de Congressen. Ze zagen het nationale doel voorbij, en wendden

[p. 379]

zich af, omdat zij niet weten wilden van genootschappelijke bijeenkomsten in het algemeen, en de zittingen der Congressen beschouwden als onder-onsjes, waar alleen camaraderie den scepter zwaaide. Een van dezen werd op merkwaardige wijze bekeerd, toen hij een congres bezocht. Het was Joh. C. Zimmerman, die op reis door België in 1879 het Taalcongres te Mechelen bijwoonde, en in eene uitvoerige rede zijn veranderd inzicht openbaarde. De camaraderie heeft met de Nederlandsche Congressen weinig uit te staan. Niet over personen, over Nederlandsche belangen wordt beraadslaagd.

Later vertoonde zich ten onzent de richting, die in het vierde kwartaal dezer eeuw op vele plaatsen het hoofd verheft. Het is de partij, die met mijn-haan-moet-koning-kraaien-achtige drukte den oorlog verklaart aan de historie. Het zijn de lofredenaars van het heden, voor zoover zij er zelven bij betrokken zijn; het zijn de revolutionnairen, die den historischen schakel van verleden, heden en toekomst willen doorhakken. Lodewijk XIV zeide: L'état c'est moi! Deze beminnelijke autocraten zeggen: ‘De staat, de maatschappij, de wetenschap, de kunst, de letteren, dat zijn wij!’ Het spreekt uit den aard der zaak, dat bij de voorstanders van dit schrikbewind weinig sympathie bestaat voor de Nederlandsche nationale belangen. Voor hen is er geene historie, tenzij alleen die, welke met hen zelven begint. Dat de leden van deze bent met voorname minachting op de Nederlandsche Congressen neerzien, is een noodzakelijk gevolg van hunne achtenswaardige wereldbeschouwing.

Is het te betreuren, dat de wakkere Gentenaar Paul Frédéricq dus te recht klaagt over gebrek aan samenwerking van Noord-Nederland en Vlaamsch-België, hij gewaagde er tevens van, dat de Congressen van de Nederlandsche geleerden meer dan eens verrassende blijken van belangstelling mochten ontvangen. Wie denkt niet aan den volhardenden ijver en de ongemeene werkkracht, ontwikkeld door Prof. M. de Vries, toen hij eenmaal de taak aanvaard had een groot wetenschappelijk Woordenboek der Nederlandsche taal te beginnen. De Congressen riepen hem tot dezen arbeid - hij hield vol met taai geduld tot aan zijn dood. Gedurende het Amsterdamsche Congres van 1887 wist hij met zooveel klem te pleiten, dat zich toen eene commissie van bijstand vormde, die, voorgelicht door uitstekende mannen als H.P.G. Quack en A.C. Wertheim, de toekomst van het Woordenboek voor goed verzekerden.

Dat door de Congressen niet alleen toenadering van Nederlanders tot Vlamingen, maar ook tot de taalgenooten in de Zuid-Afrikaansche Republieken bevorderd werd, was het werk van Prof Bellaar Spruyt en Jhr. Beelaerts van Blokland. De Zuid-Afrikaansche Republiek is begonnen het Woordenboek geldelijken steun te verleenen. Bewijzen van groote belangstelling werden op het jongste Congres te Dordrecht gegeven door ingezetenen der Zuid-Afrikaansche Republiek, en door den Consul-generaal van den Oranje-Vrijstaat, Dr. Hendrik P.H. Muller. Het is zeer te betreuren, dat de nobele en beminnelijke Beelaerts van Blokland te midden van zijn vruchtbaren arbeid werd weggenomen - hij althans stelde het nationale doel der Congressen op hoogen

[p. 380]

prijs. Dat op het Dordtsche Congres de staatssecretaris der Zuid-Afrikaansche Republiek niet aanwezig kon zijn, werd zeer betreurd.

Paul Frédéricq zei daarenboven volkomen terecht, dat de Congressen het terrein geweest zijn, waarop Hollanders en Vlamingen elkander persoonlijk hebben leeren kennen, en dat, zoo men een paar geslachten zonder Nederlandsche Congressen liet, de zoo gewenschte toenadering tusschen Noord en Zuid met reuzenschreden achteruit zou gaan. Inderdaad twee zeer gewichtige opmerkingen. Het waren de Congressen, die de aanvoerders der Vlaamsche Beweging met de meeste Nederlandsche geleerden en geletterden in kennis brachten en vriendschap deden sluiten. In Gent (1867) was het vooral Snellaert, die met de grootste hartelijkheid ons allen de hand drukte. De kloeke Gentsche arts had heel zijn leven getracht op het voetspoor van zijn vriend J.F. Willems voort te gaan. Hij had op het studieveld van Nederlandsche lettergeschiedenis zich een uitstekenden naam verworven. Het doel van zijn arbeid was niet alléén de wetenschap - het was hem voornamelijk te doen om de herleving der oude Vlaamsche letteren, om het goed recht der nog krachtig levende Vlaamsche taal te handhaven. Gedurende het Haagsche congres (1868) bewonderde ieder de patriottische welsprekendheid van Hendrik Conscience, die een groot kunstenaar was geworden uit brandende liefde voor zijne moedertaal. Zoo ging het telkens, waar de jongere leden der Vlaamsche Beweging verschenen, toen Frans de Cort, de schoonzoon van Dautzenberg, aller hart won door zijn gemoedelijken eenvoud; toen Julius de Geyter ons het lichtgroene boek ten geschenke gaf, dat het eerste deel van zijn epos Drie Menschen bevatte; toen Max Rooses en Paul Frédéricq, leerlingen van Heremans, ons als oude vrienden de hand drukten; toen de gezusters Rosalie en Virginie Hoveling ons verzochten enkele harer roerende gedichtjes met onze Hollandsche uitspraak voor te lezen.

Jan van Beers, Julius Vuylsteke, Tony Bergman, Sleeckx, Pol de Mont, nog tallooze anderen, sloten met Nederlandsche kunstbroeders vriendschap op de Congressen. De heugelijke aaneensluiting van Hollandsche en Vlaamsche taal- en letterkundigen is tot stand gekomen, en heeft voor beide partijen zeer heugelijke gevolgen gehad. Het gevoel voor taal- en stamgemeenschap is ontwikkeld en tot rijpheid gekomen, de vervreemding gedurende de 18^de eeuw tot 1832 heeft opgehouden. Terecht meent Paul Frédéricq, dat de nu gewonnen gunstige uitkomsten zouden verloren gaan, wanneer men ophield de Nederlandsche Congressen bijeen te roepen. En daarom zullen de Congressen leven ondanks de christelijke voorzeggingen van eenige Noord-Nederlanders, die op smalende wijze verklaren, dat de Congressen ten doode zijn opgeschreven, wanneer zij voortgaan te zijn, wat zij waren. Als de Congressen konden gehouden worden naar de inzichten dezer christelijke profeten, dan natuurlijk zouden zij een schitterend leven leiden. Maar daartoe zouden de tegenwoordige leiders der Congressen uit de deur moeten geworpen worden, en zouden de christelijke profeten hunne plaats moeten innemen. Het is maar goed, dat zij het niet voor het zeggen hebben.

T.B.