Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 7

[p. 89]

Uit de studeercel.

Emile Zola heeft in zijn laatste boek: Nouvelle Campagne - 1896 eene studie geplaatst onder den titel: l'Amour des bêtes. Hij heeft er zich een groot aantal vrienden en een niet minder groot aantal vriendinnen mee verworven. Hij behandelt het vraagstuk: waarom de menschen zich zoo innig kunnen hechten aan een dier? Hij heeft te Parijs dikwijls dwalende honden gezien, die iedereen naliepen, die hun meester verloren hadden, en die met de wanhoop in hunne groote, trouwe oogen bleven ronddwalen zonder einde. De ontmoeting van zulk een hond maakte hem soms een dag lang mistroostig. Hij acht zich even goed verwant aan dieren als aan menschen.

Hier schijnt mij hoegenaamd geen oorzaak tot spot. Genegenheid voor huisdieren is een trek, die duizenden beschaafde menschen onderscheidt. Het treffende in de aanhankelijkheid van een dier is, dat het zonder woorden genegenheid bewijst - en louter genegenheid. Het dier is een huisvriend, die den huisvrede nimmer stoort. Het dier heeft geene bittere taal tot zijne beschikking, en kwetst het hart van zijn meester niet. Een getrouwe hond is een zóó vriendelijk gezelschap, dat men hem mist, zoo dikwijls eene kleine of groote reis het dier van den mensch scheidt. Het diepst treffend is het lijden van een dier, de spraaklooze smart, het klagend oog, dat om verlichting smeekt, als geene verlichting in ons vermogen is.

Juist hierin zocht Zola den oorsprong onze genegenheid voor dieren. Een dier kan zijn lijden niet overdrijven door een vloed van woorden, en daarom drijft de onrust over zijne smart tot gedurige opmerkzaamheid bij den vriend der dieren. Terwijl Zola aan het schrijven van zijn Rome was, ontving hij een brief van een oud Italiaansch officier, die in 1870 voor de vrijheid van Italië gestreden had, en nu gepensionneerd is. Hij verzocht Zola in zijn roman de bescherming van dieren te steunen. In Rome worden op straat of binnen de muren onuitsprekelijke wreedheden tegen de dieren bedreven. Italië heeft sinds de middeleeuwen den naam van wreedheid tegenover menschen en dieren verkregen, en misschien niet ten onrechte.

De grijze officier schreef aan Zola: ‘A Milan, et en général chez les Italiens d'origine celtique (wellicht bedoelt de schrijver longobarde) un coup de canne donné à un chien, et qui ne manquerait pas de soulever l'indignation publique, serait passible de l'amende établie par le Code; tandis que dans le Sud, les cruautés les plus raffinées, les plus révoltantes tombent difficilement sous l'action du juge, parce qu'elles ne rencontrent chez les passants que la plus olympique indifférence.’ Het is een zeer in het oog vallend feit, dat de Italianen van het Noorden in menschelijkheid en zachtheid van gemoed zeer ver uitmunten boven de bewoners van Zuid-Italië. Het meest sprekende bewijs zal men vinden in de schriften van Edmondo de Amicis, vooral in zijn Cuore, dat in bijna alle talen van de beschaafde wereld is vertolkt, en de allertref-

[p. 90]

fendste voorbeelden van fijngevoeligheid, heldenmoed, aanhankelijkheid en trouw bij jonge Italiaansche kinderen uit het Noorden aanbiedt.

In het voorbijgaan dient opgemerkt, dat het feit der steeds afnemende genegenheid voor dieren naarmate men zuidelijker afdaalt in Italie opnieuw een argument zou kunnen zijn voor eene onlangs door Jules Lemaitre verdedigde stelling. De scherpzinnige criticus heeft verkondigd, dat de volken van Anglosaksischen bloede van voortreffelijker aanleg zijn dan de Romaansche. Terstond volgde in den Figaro een ironisch artikel, 'twelk zich in schijn met Lemaitre vereenigde door een voorbeeld van de hoogere ontwikkeling der Anglosaksers in het midden te brengen. Een kleinzoon van koningin Victoria had van zijne moeder een sovereign gekregen, doch hem terstond uitgegeven voor allerlei weeldeartikelen. Om nieuw geld vragende, kreeg hij een weigerend antwoord, maar onverschrokken schreef hij een brief aan zijne grootmoeder, koningin Victoria. Deze, op de hoogte gebracht van de zaak, antwoordde met vele vermaningen, maar zond geen geld. Oogenblikkelijk schreef hij haar terug, dat hij zeer dankbaar was voor den brief, dien hij aan een lief hebber van autographen voor vier guineas had verkocht. Zoo deed een knaap van Anglosaksisch bloed. Een neefje van president Faure had een bijzonder behagen in zijn wagentje met eene mooie witte geit bespannen. Een groote bulhond beet des nachts de geit in den stal dood. De knaap van Romaanschen bloede gaf nu zijn wagentje aan eene arme koopvrouw uit de Champs-Elysees, daar deze er zich met goed gevolg van bedienen kon voor haar kleinen handel in snuisterijen.

Mogen de Italianen uit het Zuiden dus als een klein argument voor de stelling van Jules Lemaitre in aanmerking komen, Zola kon toch in zijn Rome niet als advokaat voor de gemartelde dieren opkomen, daar hem te Rome niets dergelijks was gebleken, en hij daarenboven zulk een element in het kader van zijn kunstwerk niet kon opnemen. Wel was hij zeer geneigd dit te doen, daar hij altijd een vriend van dieren was geweest, zonder daar om partij te trekken voor enkele bedaagde Parijsche dames, die op straat de savants vivisecteurs op een dracht parasolslagen onthaalden. Men moet erkennen, dat deze hondenvriendinnen zich zeer belachelijk hebben gemaakt, al dient als verzachtende omstandigheid aangenomen, dat dezer heldinnen van de parasol de wetenschappelijke pijniging van levende honden een hemeltergende gruwel moet schijnen.

Voor dertig jaren beleefden we in ons vaderland eene hevige oppositie tegen de vivisectie. Ook hier verhieven vele Haagsche dames hare stemmen, en ontving men vele brochuren en dagbladartikelen ter lezing. Zeer kalme, bezadigde mannenhoofden namen toen de zaak in overweging, en beslisten met instemming van de meerderheid, dat alle moedwillige en kwaadwillige dierenkwelling zeer scherp is te veroordeelen, maar dat, zoodra het leven van een dier noodzakelijk wordt geacht tot bevordering van het heil der menschheid, men niet aarzelen mag. En zoo is de beweging tegen de vivisectie langzaam in kracht afgenomen, even als weinige jaren later ook de hartstochtelijke geestdrift voor alles, wat naar Volapük zweemde, merkelijk bekoelde. Doch de erkenning der vivisectie als wettig hulpmiddel der wetenschap, heeft daarom het

[p. 91]

vraagstuk, aangeroerd door Zola in zijn uitnemend artikel L'amour des Bêtes, niet minder belangrijk gemaakt. De bescherming aan dieren door de wetgeving in de meeste beschaafde landen verleend, is het beste bewijs, dat er geen strijd meer bestaat over de hoofdzaak. Overal is het bewustzijn levendig, dat men nuttige en weerlooze dieren moet beschermen. Men leert het der jeugd op de scholen in kleine liederen, die in ons vaderland door Jan Goeverneur en J.P. Heije zoo voortreffelijk zijn geschreven. Het kind, dat elken morgen kruimeltjes beschuit aan zijn zwaan komt bezorgen; het kind, dat berouw heeft zijn boterham te hebben opgegeten, als op een morgen in den winter een kleine vogel tegen het vensterglas pikt; zelfs het Van Alphensche kind, dat van zijn kleinen hond dankbaarheid moet leeren - die alle bewijzen, dat onze kinderdichters niet in gebreke bleven liefde tot de dieren op eenvoudige, vriendelijke wijze aan te bevelen.

Niemand zal het dus aan den ouden Italiaanschen vuurvreter euve! duiden, dat hij een groot romanschrijver verzoekt in een zijner romans als advokaat voor de dieren tegen wreedheid van menschen op te komen - niemand zal het aan Zola kwalijk nemen, dat hij met groote genegenheid spreekt over een klein hondje, dat in zijne armen stierf. Hij bezat eens eene zeer klein langharig diertje, un griffon. Hij had het gekocht op eene hondententoonstelling, waar de koopman het in één hok had geplaatst met eene groote kat, om den miniatuurvorm van zijn griffon beter in het oog te doen vallen. En toen het snel voorttrippelde, als een hondje op rollen, kocht Zola het diertje.

Maar al spoedig bleek het, dat Fanfan - zoo noemde men den griffon - was ‘un petit chien fou.’ Hij begon op zekeren morgen in het rond te draaien zonder eind. Als hij van vermoeidheid neerviel, poogde hij weer op te staan, om van nieuws te beginnen. Zoodra Zola het beestje in zijne armen nam, bleven zijne pooten zich voortbewegen, en op den grond teruggebracht, begon hij zijn rondedans steeds op nieuw. De veearts verklaarde dit uit eene ziekelijke aandoening der hersenen - en wilde het dier door vergif uit zijn lijden helpen. Zola weigerde. Gelukkig werd Fanfan weer beter. Hij bleef twee jaren gezond - en werd meer en meer de gunsteling van zijn meester.

Hij verliet hem nimmer, zat met hem in denzelfden leunstoel, als de meester zijne gewone vier uren aan letterarbeid wijdde. Hij keek hem met zijne schrandere kleine oogen aan, zoo spoedig hij eenige minuten uitrustte, en liep hem na, wanneer hij opstond, vergezelde hem gedurende zijne wandelingen. De voorbijgangers lachten om zijne kleinheid en trippelenden gang. Fanfan sliep onder Zola's stoel na hunne thuiskomst, en bracht zijn nacht door op een kussen bij Zola's bed.

Plotseling kreeg het hondje weer een aanval zijner ziekte, en begon van nieuws rond te draaien - des daags en des nachts zonder ophouden. Dikwijls nam zijn meester hem in zijne armen, om Fanfan tot bedaren te brengen. Men heeft Zola bespot, dat hij zijn rust ten offer bracht aan het zieke diertje, maar het was hem onmogelijk het dier hulpeloos te laten ronddaaien, daar het hem met zijne kleine, flikkerende oogjes scheen te bedanken voor zijne zorgen. Fanfan is in de armen van zijn meester gestorven, en Zola schaamt zich

[p. 92]

niet te bekennen, dat de dood van het aardige diertje hem tranen heeft gekost.

Wie onzer zou genegen zijn deze tranen als ongepaste sentimentaliteit in een belachelijk daglicht te stellen? Wie onzer heeft niet ondervonden, dat de dood van een verknocht huisdier eene leegte achterlaat? Het gezelschap van een hond, die jaren lang in de arbeidsuren ons gezelschap hield, die met eene enkele beweging wist te kennen te geven, wat hij verlangde, is een calmeerend middel tegen de schokken, die het Leven niet zal ophouden ons toe te brengen, zoolang onze adem zal gaan. En het roerend schouwspel van een lijdenden huisvriend, dien we niet kunnen redden van den naderenden dood, zal niemand onzer zoo licht vergeten.

Mij trof eens de kreet van een sjouwerman: ‘Heb-je geen medelijden met een dronken mensch, dan heb je ook geen medelijden met een dier!’ Het geschiedde in de rezidentie, op het Binnenhof, bij een sterken slagregen. Tegen den alouden muur van Grave Floris Oppersale lag een der verdedigers van ons vaderland zwaar beschonken in alkoholbezwijming. Een groote menigte voorbijgangers bleef stilstaan, en handelde over de middelen om den blauwen huzaar uit zijne netelige positie te redden. Een burgerman haalde de schouders op, en meende, dat zulke dronkaards de gevolgen van hunne zwelgerij maar moesten afwachten En daarop riep de sjouwerman: ‘Heb-je geen medelijden met een dronken mensch, dan heb-je ook geen medelijden met een dier!’ - Het stond mij natuurlijk vrij, te denken, dat de spreker ‘dronken menschen’ en ‘dieren’ als gelijke en gelijksoortige grootheden beschouwde, maar ik twijfelde sterk, of dit inderdaad zijne bedoeling was.

L'amour des bêtes behoeft als algemeene menschelijke eigenaardigheid niet voor spot of verguizing te vreezen. Ieder geeft toe, dat de oude dames, die de vivisectoren met hare parasols te lijf willen, even belachelijk zijn als de oude heeren, die voor eenigen titel op hun visitekaartje doen drukken: ‘N. van X. Lid der maatschappij tot Bescherming van dieren.’ De belangstelling in dieren is een constant verschijnsel in de geschiedenis der beschaving en der letteren. Van den Ganges komt uit aloude tijden de diervertelling, de diersprook. Heel het Oosten volgt dat voorbeeld. Egyptenaars en Hebraeën schrijven hunne dierfabels, na vooraf offers gebracht te hebben aan hunne diergoden. Babrios maakt van de Aziatische fabel gebruik, om ze in Griekschen vorm voor de beschaafde volken van Europa genietbaar te maken. Phaedrus, Avianus, vele anderen, vertolken de Grieksche fabels in het Latijn. Monniken uit de middeleeuwen gebruiken de fabel als leermiddel, en maken nieuwe fabels, en nieuwe verzamelingen van fabels. Reinaart de Vos en Isengrim de Wolf worden even beroemd als Roland en Perceval. De draad wordt telkens voortgesponnen. Lafontaine, Gellert, Gresset, schrijven fabelen. Zelfs, Alfred de Musset handelt uitvoerig over l'Histoire d'un merle blanc - maar ditmaal was het geene liefde voor dieren, maar haat tegen eene vrouw, die hem de pen deed voeren.

T.B.