Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 7

[p. 577]

Uit de studeercel.

Vader Vondel telde twee-en-tachtig jaren, toen de loopmaar hem de tijding bracht, dat de Turksche vloot en het Turksche leger weldra de stad Kandia op het eiland Creta zouden innemen. Van 1645 tot 1669 hadden de Turken te vergeefs gepoogd de stad Kandia te veroveren. De Republiek van Venetië en de Ridders van Malta kwamen den Cretensers te hulp. In 1669 dreigde de stad Kandia te zullen bezwijken. Paus Clemens IX riep de hulp der Christenvorsten in, en andermaal verschenen de Venetiaansche vloot en de Fransche hulpbenden. Ook aan de Hoogmogende Heeren onzer Republiek was om bijstand voor Kandia gevraagd, maar onze mercantiele politiek duldde niet de Turken tot vijanden te maken.

Dit wekte de hevigste verontwaardiging van den hoogbejaarden Vondel. In eene vervoering van geest schreef hij eene hoogdichterlijke klacht - een oproeping aan heel Christelijk Europa om Creta te hulp te komen. Dit gedicht: Kandia op haer uiterste, werd afzonderlijk in plano uitgegeven in het voorjaar van 1669, om overal gemakkelijker door te dringen.

Vondel begint naar den sterk sprekenden smaak zijner dagen den mythologischen roem van Creta hoog uit te meten. De mythe wilde, dat Zeus liefde had opgevat voor Europa, de schoone dochter van den Phoenicischen koning Agenor; dat Zeus zichzelven in een stier zou hebben veranderd, om Europa, op zijn rug gezeten, door de zee heen te voeren naar Creta. Zeus bleef met Europa op Creta, en werd vader van Minos, Rhadamanthys en Sarpedon. Later huwde Europa met een koning van Creta, en werd zij vereerd als maangodin. Dit alles, en de daarbij komende naamgeving van Europa aan al het omliggend land, maakten, dat Vondel een deel van zijn indrukwekkend gedicht aan oud Helleensche mythologie wijdde. Terstond daarna roept hij uit:

‘Maer Kandie, och wat baet dit roemen?’

want, ondanks al de oude Christelijke glorie der Cretensers, die een Titus hadden tot opziener der eerste gemeente, een Titus, aan wien Paulus, de ‘groote kruisgezant’, een brief richtte, ondanks dit alles, zouden de Turken triomfeeren en Creta ‘verdrinkt in een zee van bloet’. En nu klinkt luid de noodkreet van den dichter:

‘De felle Turksche sabel schittert,

Te moedigh op haer halve maan,

Terwijl men, onderling verbittert,

De zon van 't kruis ziet ondergaen.

Wij staen, als met gevleugelde armen,

En zien al koel dien ondergangh

Van 't kruis, hetwelk men kon beschermen,

Vergeefs verdaedight eeuwen lang.

Waekt op, - Martel, Buljon en Kroie,

Sint Luidewijk en 't Duitsche huis:

Men haelt het Griexe paert in Troje

En niemant zet zich schrap voor 't kruis!’

Hoe weemoedig klinken deze woorden van den twee-en-tachtigjarigen poëet na twee-en-een kwart eeuw, nu ‘Candia’ van nieuws ‘op het uiterste’ ligt,

[p. 578]

nu de Turken de bevolking der Christen-dorpen in Epirus uitmoorden, nu Thessalië wemelt van Turksche overwinnaars, en de slecht aangevoerde Grieksche legers steeds zuidelijker moeten vluchten. In 1669 stonden Venetiaansche en Fransche hulptroepen de Cretensers bij - nu beletten de groote Mogendheden, dat de Grieken hunne stambroeders tegen de Turksche onderdrukkers bijstaan; nu offert Griekenland zijn laatste goud en zijn laatste bloed, om ten minste de eer des legers te redden. Met Vondel zou men willen uitroepen:

‘Nu is 't noch tijt, naardien de vrede

De Christen-werrelt overstraelt,

Dat elk om 't eerst het slaghswaert smede,

En zette alle ongelijk betaelt.’

Maar hier, zeer zeker, zal de stem des dichters die eens roependen in de woestijn zijn!

Hoe geheel zijn ‘les Puissances’ nu ‘les im-Puissances’ gebleken, daar ieder zijn best doet zijne geheime bedoelingen te verbergen! Hoe scherp en schril steekt dit optreden af bij de houding van Europa in den grooten Griekschen vrijheidsoorlog van 1821 tot 1830.

In 1821 durft een Moldavisch edelman, Alexander Ypsilanti, met zijne ‘heilige’ scharen tegen de Turken op te staan, en de Grieken vrij te verklaren. Het vuur van den opstand ontvlamt in Morea en op de Grieksche eilanden, maar Ypsilanti wordt door de overmacht der Turken verpletterd, en mag van genade spreken, als men hem opsluit in de Hongaarsche vesting Munkatsch. Doch er breekt voor de Grieken een morgenrood van hoop aan. Zij vermeesteren Navarino en Tripolitza, zij verklaren in hun eerste nationale vergadering in Epidaurus het Grieksche volk vrij en onafhankelijk. De Turken nemen wraak, en moorden Chios uit, slachten 23,000 Grieken en verkoopen er 47,000 als slaven. Fransche kunstenaars trekken partij voor de Grieken. Eugène Delacroix, de grootmeester der Fransche romantische schilderkunst, voltooit een reusachtig kunstwerk: Le Massacre de Scio (1824), en Victor Hugo schrijft verzen als La ville prise (1825) in zijne Orientales.

De Grieken overwinnen de Turksche vloot (1822), maar hunne vrijheidscharen worden bij Arta in Epirus door de Turken uiteengedreven. De wel bespraakte Maurocordato moedigt zijne stamgenooten aan wakker te volharden. Hij leidt de eerste nationale vergadering der Grieken met de kloekheid van een Washington. Geheel Europa ijvert voor de belangen der Grieken, overal worden philhelleensche vereenigingen gevormd. Hulp in geld en vrijwilligers wordt alom geboden. Weldra verklaren de voornaamste mogendheden - Rusland, Engeland, Frankrijk - den oorlog aan Turkije. Hunne vloten vernielen de Ottomaansche marine; een Fransch leger landt in Morea. Onder algemeene toejuiching wordt de stichting van het onafhankelijk koninkrijk Griekenland afgekondigd.

Onmogelijk is het de geestdrift in Europa ten gunste der Hellenen in 1823 te teekenen. De strijd der Grieken werd als de strijd der beschaving tegen de barbaarschheid, als de kamp van het Christendom tegen den Islam beschouwd. Jongelingen ontliepen het huis hunner ouders, om met de Grieken

[p. 579]

te strijden, meisjes zonden haar spaargeld aan het bestuur der philhelleensche genootschappen. En nu trad plotseling een door geheel Europa beroemd geworden dichter, Lord Byron, als vriend van Griekenland op. Hij had bij zijne eerste omzwerving door Europa in 1809 en 1810 in Griekenland het grootste deel van zijn Childe-Harold geschreven, hij gevoelde zich verknocht aan den Griekschen bodem. Lord Byron had te Venetië in 1819 de betooverende Theresa Gamba, Gravin Guiccioli, leeren kennen. Eene vurige, onafwijsbare hartstocht snoerde een vasten band tusschen beiden - hun leven bleef sedert vereenigd. Theresa Gamba wilde in gezelschap van Byron naar Griekenland trekken - maar hiervan deed deze haar afzien.

De dichter meende evenwel te moeten toonen, dat een man nog meer voor de menschheid moest doen dan verzen schrijven. Hij besloot zijn fortuin, zijn leven, aan de Grieksche zaak te wijden. Het philhelleensche hoofdcomité te Londen benoemde Byron tot medebestuurder. Nu maakte hij alles te gelde, en ontbood uit Engeland al zijne beschikbare fondsen. Toen vertrok hij uit Genua met Graaf Gamba, den broeder zijner Theresa. Hij had een hartverscheurend afscheid van Gravin Guiccioli genomen, en haar beloofd binnen eenige maanden terug te keeren. Na eene reis van acht dagen kwam hij te Argastoli, hoofdstad van het eiland Kephalonia aan.

Terstond werd Byron door Engelschen en Grieken als een redder in den nood begroet. Maar hij besloot vooraf grondig te onderzoeken op welke wijze zijne tusschenkomst de beste vruchten zou dragen. De Grieken werden - en worden nog, helaas! - door partijstrijd verdeeld. Zij begeerden Byron in hun midden, omdat hij lid was van het philhelleensche comite te Londen, en omdat dit comité over groote sommen ten voordeele der Grieken beschikken kon. De hoofdaanvoerders der Grieken zonden boden naar Byron, om hem te roepen. De goeverneur van Missoloenghi, Metaxas, bad hem de stad te helpen ontzetten, daar de Turken haar blokkeerden. Een ander hoofdman, Colocotroni, noodigde hem naar Salamis te komen, waar een congres der leiders van den opstand werd gehouden. Maurocordato eindelijk bad hem naar Hydra te reizen, waar hij zelf zich op dat oogenblik bevond.

Al de Grieksche hoofden waren het hierover volkomen eens, dat zij van Byron hulp in geld en oorlogsmateriëel moesten zien te verkrijgen. Daar Maurocordato naar Missoloenghi als opperbevelhebber was overgekomen, besloot Byron zich bij dezen - dien hij met Koscioesko vergeleek - aan te sluiten. Toen zeilde hij met Graaf Gamba naar Missoloenghi in December 1823. Op reis had hij den zonderlingen inval in zee te springen, om een bad te nemen, waardoor hij waarschijnlijk de ziekte voorbereidde, die hem in 1824 zou doen bezwijken. Den 5^den Januari 1824 werd Byron met luid gejubel der bevolking te Missoloenghi ontvangen.

Byron begon met een reeks van edelmoedige daden. Hij stond £4000 aan de schatkist der opstandelingen af, hij nam vijf honderd Soelioten voor zijne rekening, en gaf daarenboven groote sommen voor de artillerie en de veldhospitalen. Op den 22 Januari 1824 vierde Byron op Griekschen bodem zijn verjaardag - zijn laatste. Hij was zeven-en-dertig jaar oud. De voorloopige

[p. 580]

Grieksche regeering benoemde hem tot opperbevelhebber van eene expeditie tegen Lepanto (Epakto), de havenstad, die het dichtst bij Missoloenghi gelegen was. Van den beginne had hij te worstelen met de oproerige horden der Soelioten, die hij spoedig afdankte, daar zij zijn geld aannamen, maar hem niet gehoorzaamden. Hij stelde een vrijkorps van zes honderd man uit allerlei Grieksche stammen saam, en begon het door oefeningen voor de onderneming geschikt te maken. Toch berokkenden deze tegenspoeden hem zeer veel ergernis, zoodat hij zich herhaaldelijk ongesteld gevoelde.

Hij was gewoon iederen dag met groote vertooning een wandelrid te maken, begeleid door vijftig man lijfwacht, die hem te voet konden bijhouden, maar door het regenachtige weer moest hij dikwijls thuis blijven, en leed schade aan zijne gezondheid. Des avonds van den 15 Februari zat hij te spreken met twee Engelsche officieren, Stanhope en Parry - de laatste maakte zich zeer verdienstelijk door de Grieksche artillerie voor den aanslag op Lepanto te reorganiseeren - toen hij plotseling door hevige kramppijnen werd getroffen. Hij moest te bed gebracht worden, maar gevoelde zich den volgenden dag wat beter. Toen stormden een hoop oproerige Soelioten zijne kamer binnen, en eischten voldoening van vermeende grieven. Door groote tegenwoordigheid van geest en kalmte wist hij de woedende bende uit zijne kamer te verwijderen.

Toch herstelde de groote dichter vrij wel van dezen eersten aanval, en wijdde hij zich op nieuw geheel aan de Grieksche zaak. Hij vond tijd voor correspondentie, en schreef zijne laatste brieven aan Theresa Gamba. Hij meldde aan zijn grooten vriend Thomas Moore, dat de Grieksche artsen het er niet over eens waren, of hij een aanval van apoplexie of van epilepsie had doorstaan.

Intusschen hadden de Turken zich op de hoogte gesteld der onderneming tegen Lepanto - en werd deze vesting door een talrijk Turksch garnizoen versterkt. Te Missoloenghi kwamen telkens roofzieke Grieken van allerlei soort Byron bestormen met verzoeken om geld. Hij wilde er niet aan voldoen, omdat hij zijne middelen voor de groote zaak der Grieksche onafhankelijkheid moest sparen. De dagelijksche ergernis oefende evenwel een zeer slechten invloed, evenals de voortdurende regens, die hem beletten te paard te stijgen.

Zware rheumatische koortsen ondermijnden den zeer verzwakten lijder, die den 18^den April 1824 te Missoloenghi den geest gaf - na maanden achtereen de ontzettendste kwellingen het hoofd te hebben geboden.

Dit alles werd voor Griekenland gedaan.

De edelste kunstenaars dweepten met de jonge Hellenen, die dikwijls toonden zooveel belangstelling niet te verdienen. Lord Byron bekroonde zijn stormachtig leven door zijne edele zelfopoffering voor Griekenland. En bijna drie kwart eeuw later ziet men nu het bijna verpletterde Griekenland naar den eisch der Mogendheden zich schikken in een vernederenden vrede. En Creta - dat reeds de sympathie van vader Vondel had gewonnen - Creta, de oorzaak van alles, zal misschien - zeer misschien - eenige verbetering in zijn staatkundigen toestand zien geboren worden. En zelfs dit is niet zeker.

T.B.