Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 6

[p. 557]

Het graf in de Alang.
Een schets
door Hawé.

Het was hari besar. In onze moedertaal overgebracht is dat ‘groote dag’, en de grootheid van dien dag bestaat hierin, dat hij ongeveer overeenkomt met onzen vaderlandschen Zondag. Maar er zijn punten van verschil. Terwijl de dag des Heeren door alle Christenen wordt gevierd, in stad en land, door burger en boer, wordt de hari besar alleen geëerd op de ondernemingen, en trekt zich de stadsbewoner even weinig van dien dag aan, als de planter en zijn volk zich aantrekken van den Zondag. En daar noch Javaan noch Chinees zich er het hoofd mede breekt dat God in zes dagen de aarde schiep en zich toen moede gevoelde en, denkende dat het voortaan wel met iedereen zoo zou zijn, voor eens en voor altijd na zes dagen werken een dag rust beval, wordt het hier voldoende geacht na elke veertien dagen eens uit te rusten.

Dan ligt de onderneming in ware zondagstilte. Geen hoorn, gong, tam-tam, of ander levenmakend ding roept des morgens, wanneer de zon pas de toppen der boomen begint te verlichten, de koelies aan den arbeid. Zij maken op hun gemak toilet. De beste plunje wordt uit de kist gehaald - als zij een kist rijk zijn. De vrouwen besmeren het haar rijkelijk met klapperolie en tooien zich met al de gouden en zilveren sieraden, in welker bezit zij zich verhoovaardigen. De uithuizigen tijgen naar de naastbijgelegen kampong, of naar vrienden en kennissen op naburige estates. De meer huiselijk gezinden trekken zich terug in hun woningen en knutselen wat, en luieren en slapen.

En het is stil, erg stil.

Het was dan zoo'n stille hari besar. De namiddagzon gloeide over de onderneming. Ik liep langzaam tusschen de donkere koffieboomen en ik gevoelde mij weinig opgewekt gestemd. Voor iemand, die geen gezelschap heeft, is een onderneming op haar Zondagsch geen buitengewoon vermakelijke omgeving.

Ik was uitgegaan om duiven te schieten, maar de duiven lieten zich niet zien. Ik verveelde mij. De stilte stemde mij melancholisch. Ik bedacht dat de boomen toch zelfs op den hari besar wel zouden doorgroeien. Dat vroolijkte mij wat op.

Links van mij lag een langgestrekte heuvel. Aan den voet oude, zestien-

[p. 558]

jarige koffieboomen. Daarachter, op de helling, alang alang, en in die alang hier en daar een groepje van die boomen, knoestig geworden in den strijd voor het bestaan. En daarachter, alang, niets dan alang, en op den top drie magere staakjes, met weinige donkerroode bladeren aan het boveneind.

Die heuvel was vroeger geheel beplant geweest met Liberia koffie, voor zestien jaren, toen deze zelfde onderneming een tabaksonderneming was en de toenmalige beheerder een proef had genomen met den aanplant van de nieuwe koffiesoort. Maar de markt wilde de nieuwe soort niet en de eigenaren kregen genoeg van het tabakplanten en de onderneming en de toen zesjarige koffieboomen werden verlaten. Hongerig viel de alang aan op den grond, die haar was ontnomen, en de koffieboomen deden hun best om zich staande te houden op de plek waar zij waren groot geworden. En die niet vielen hebben nu een rustigen ouden dag.

Daar, waar die magere stammetjes uitstaken boven de alang, daar was het graf van een Europeaan. Hij was assistent geweest en iemand had mij eens verteld dat hij een Engelschman moest geweest zijn. Misschien had hij de koffie geplant, waartusschen men hem had begraven. Men had hem niet ter ruste gelegd ergens in de wildernis, waar men hem na een maand niet zou hebben kunnen terug vinden. Van de plek, waar vroeger de administrateurswoning stond, had men het gezicht op de drie boompjes op den heuveltop. Die plek kenmerkt zich nog door de overblijfselen van een cementen vloer tusschen de koffieboomen, door de verwilderde vruchtboomen er om heen, en door de aanzienlijke hoeveelheid ledige flesschen, in den omtrek verspreid. Dat is alles.

Eenige honderd meters verder stond een assistentenhuis, misschien het zijne. Daar dichtbij de fermenteerschuur, en weêr iets verder stonden waarschijnlijk koeliewoningen en kedeh.

Men had hem begraven waar hij geleefd en gewerkt had. Men had niet meer kunnen doen.

Ik was nog nooit op dien heuvel geweest. Ik had er niets te maken, koffie was er niet meer te vinden. En wat is den levenden het vervallen graf van een onbekende?

Maar toen ik in de groote stilte van den hari besar de drie staakjes in het oog kreeg, besloot ik een pelgrimstocht daarheen te doen. Dat kwam overeen met mijn stemming.

Ik drong door de hooge alang, met haar harde, scherpe punten. Ik vond nog meer dan ik gedacht had te zullen vinden.

Ik vond rondom de boompjes de overblijfselen van een zware, goed bewerkte omheining, van een van die harde houtsoorten, die de bosschen opleveren. Maar hoe deugdelijk zij geweest was, zij was bezweken. De zon, de regen en de plantengroei van de tropen, bijgestaan door de witte mieren en dergelijk gedierte, hebben niet veel tijd noodig om een houten hek te doen vergaan. Het was al wel dat er nog iets van over was.

Daar had hij dan geslapen, tien, twaalf jaren lang. Men had hem alleen

[p. 559]

gelaten. Weg gingen zij, die hem hadden weêrgegeven aan de aarde. Het werd stil om hem heen. De tortelduiven kirden bij de ledige huizen en de wind speelde door de koffieboomen. De zon brandde niet meer op de bruine ruggen van zweetende koelies. De regen kletterde neêr op de atappen daken en niemand hoorde het.

De alang stak het hoofd op. Het donkere blad van de koffieboomen werd geel, toen de hoog opschietende sprieten hen nauwer en nauwer insloten en zich drongen tusschen hun takken. Maar zij waren taai en uit de krachtige aarde bleven zij versche levenssappen zuigen en met hun schaduw hielden zij, zoo goed en kwaad het ging, den vijand van zich af.

De huizen werden wankelig. Het klimaat brak hen af, stukje voor stukje. Een enkele inlander hielp mede en zocht en sleepte weg wat van zijn gading was. Er kwam een dag dat het kraakte in hun verrotte gebindten, dat zij zich neigden naar een zijde en zich lieten omverblazen door de eerstkomende sterke windvlaag. Dan dreunde een doffe, rommelige slag door de stilte en een stofwolk steeg op.

Het stoorde den slaper niet.

De wegen verdwenen onder alang en gras en varens. Zij wierpen geen lichte strepen meer door het halfduister, als de maan blonk aan den wijden, reinen hemel. Door den nacht klonk de korte, schelle roep van het hert, en de wilde varkens wroetten onder de vruchtboomen. Soms snuffelde een tijger aan de bouwvallen van de huizen en zweepte met den staart de machtige flanken. En een enkele maal was het of een aardbeving den bodem deed dreunen, als een kudde olifanten zich ging vergasten aan de jonge bamboespruiten, ginds bij de rivier.

De alang was voortgewoekerd over het graf. De omheining was in elkaar gevallen. Alleen de boompjes hielden het uit, maar zij waren schraal en mager door de onderdrukking. De rijen koffieboomen werden dunner en dunner. De nog levende begonnen er eerwaardig uit te zien, oud vóór hun tijd.

De eenzame slaper sliep.

Van de oogen, die eens in zijn kinderoogen hadden gekeken, was er geen, dat vochtig werd boven zijn graf. Van de handen, die de zijnen hadden gedrukt, toen hij het oude vaderland verliet, was er geen die hem bloemen bracht. Hij was heengegaan naar het onbekende land, ver, ver over de zee, en onbekenden hadden hem daar ergens begraven, niemand wist waar.

Verlaten sliep hij onder de hooge alang en om hem heen sliep de verlaten onderneming, lange, lange jaren.

Toen kwam er een morgen dat de wind, die suisde door de alang, het geluid van menschenstemmen met zich droeg. Een paar scherpe oogen waarde over de oude koffieboomen. Het uur van ontwaken was daar.

In de bosschen kraakten de jonge stammen onder het in hun merg dringende ijzer. De koffieboomen schoten nieuwe twijgen uit, bevrijd van den overweldiger. In hun vergroeide takken greep krachtig het snoeimes. Onder den zwaai van het kapmes viel het kreupelhout. Met dof geluid sloeg de patjol in den grond.

[p. 560]

Toen de regentijd voorbij was, strekte allerwege de pas geplante koffie de teêre blaadjes uit. De oude boomen, in de vreugde over hun nageslacht, tooiden zich met witte, geurige bloemen.

De onderneming was ontwaakt tot nieuw leven. De stille slaper sliep door.

Een specht hamerde tegen een boomtak. In de verte zong een koelievrouw een paar noten van een eentonig lied. Ik stond bij het vervallen graf en zag de zon zinken achter de bosschen, den hemel kleurende in rood en goud.

Het was stil, erg stil.