Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 6

[p. 381]

Nederlandsche Verzen en Nederlandsch Proza.

X.
Kleine Katechismus der nieuwe spelling, gegrondvest op de beschaafde spreektaal, zijnde het onvolprezen, welluidende Hollandsche dialect, nuttig en profijtelijk voor alle Nederlanders onverschillig of zij met De Vries & Te Winkel, of met Kollewijn spellen. Geschreven te Deurne in de binnenlanden van Noord-Brabant, door H.N. Ouwerling. Gevolgd door een rij van stichtelijke refreinen (onder het motto:) Dit comt meest al t' samen wt Kollewijns Doetrijne (Anna Bijns): te Zutphen. W.J. Thieme & Cie. 1896.

De titel is lang, maar de ironische strekking spreekt des te duidelijker. In geestige vorm wordt hier een aanval beproefd op de spellingsideeën van Dr. Kollewijn en zijne geestverwanten. De auteur openbaart zijn doel zeer eenvoudig in de eerste en tweede vraag van dezen kleinen cathechismus:

1.	V. Welk is het voornaamste deel van de Nederlandsche spraakkunst? A. De spelling.
2.	V. Wie heet daardoor zijn naam onsterfelijk gemaakt? A. Dr. Kollewijn.

Sedert de gebrekkige regeling onzer spelling door Siegenbeek is het vraagstuk telkens opnieuw aan de orde gekomen. De volgers van Bilderdijk verklaarden oogenblikkelijk den oorlog aan Siegenbeek. Bijzondere meeningen deden zich gelden. In 1847 bood J.A. Alberdingk Thijm eene studie aan onder den titel: ‘De Nederduitsche spelling, in haar beginsel, haar wezen en eischen beschouwd,’ nadat hij vooraf in 1843 eene verhandeling: Over de spelling van de bastaardwoorden in 't Nederduitsch had in 't licht gezonden. Alberdingk Thijm stond onder onmiddellijken invloed van Bilderdijk, en vulde het stelsel van dezen aan. Voor de bastaardwoorden had hij heel aanneemlijke denkbeelden, er steeds aan herinnerende, dat de letters c, q en x ook in het Nederlandsch alphabet voorkomen

Het werk van Alberdingk maakte opgang bij jongere schrijvers. Hofdijk en Rosmade dweepten met zijn stelsel. Maar in 1849 kwam het eerste Taal- en Letterkundig Congres bijeen te Gent.

Het eerste, wat daar gedaan werd, was het voorstel, om eenheid van taal in Zuid en Noord te verkrijgen door het uitgeven van een groot Woordenboek, dat den geheelen taalschat van Noord- en Zuid-Nederland zou bevatten. Reeds op het tweede congres te Amsterdam (1850) werd door eene commissie rapport uitgebracht, en eene Commissie van redactie benoemd, bij welke terstond behoorde: Prof. Dr. M. de Vries. Deze stelde op het derde congres te Brussél (1851) een rijpelijk doordacht plan voor tot het schrijven van het gewenschte Woordenboek. De Vries werd hoofdredacteur, en verkreeg de medewerking van Dr. L.A. te Winkel. Nadat deze zeer verdienstelijke mannen met hulp van vele andere geleerden gedurende tien jaren de bouwstoffen van het Woorden-

[p. 382]

boek hadden bijeengebracht, kwam voor hen de taak om het vraagstuk der spelling, waarin het Woordenboek zou geschreven worden, te beslissen.

Voortgaan met Siegenbeek te volgen wiens spelling niet volledig en niet op de hoogte der taalwetenschap was, ging niet aan. In zeker opzicht kon dit ook van Bilderdijk gezegd worden. Er heerschte in Noord-Nederland groot verschil van spelling - er moest dus, zou het Woordenboek voor Zuid- en Noord-Nederlandeen afdoend gezag krijgen, eene nieuwe wetenschappelijke methode van spelling worden vastgesteld.

Daarom gaven De Vries en Te Winkel in 1863 hunne Grondbeginselen der Nederlandsche spelling en in 1866 hun Woordenlijst voor de spelling. Het is bekend, dat de Belgische Regeering, de Zuid-Nederlandsche dagbladpers en de Zuid-Nederlandsche auteurs zich bijna onmiddellijk bij de spelling van De Vries-Te Winkel aansloten. In het Noorden ging het langzamer. Toch erkende onze Regeering de spelling van het Woordenboek, toen voor eenige jaren het nieuw Wetboek van Strafrecht verscheen.

De Nederlandsche Taal-Congressen hebben dus een zeer goed werk verricht voor de eenheid der Nederlandsche Taal in Noord en Zuid- De spelling De Vries-Te Winkel is een werk van nauwlettende zorg en studie, door mannen van groote wetenschappelijke verdiensten tot stand gebracht. Er zal, als aan allen menschelijken arbeid, wel iets aan ontbreken, maar nu ze in Nederland en België officiëel is vastgesteld, nu zou het tot schromelijk nadeel van beide landen strekken, indien latere Taal-Congressen hun eigen, met zooveel inspanning verrichten arbeid weer opnieuw begonnen af te breken.

Schoon het duidelijk is, dat ieder, die hart heeft voor onze taal en onze letteren, zich zal tevreden stellen met de spelling van De Vries-Te Winkel, blijft nog altijd de vrijheid voor individuen, om te schrijven en te spellen, zooals zij dit het mooist en het best vinden. Die vrijheid heeft echter hare schaduwzijde. De spelling, die door een wetenschappelijk man, als Dr. Kollewijn, is aanbevolen, geeft zulk eene zonderlinge gestalte aan de Nederlandsche woorden - philologische en wetenschappelijke bezwaren geheel buiten debat gelaten - dat een vreemdeling, die eene aflevering van het Woordenboek naast een boek in de spelling van Kollewijn vindt, zou meenen, dat hij met verschillende talen te doen had. Natieën, die hare taal en litteratuur liefhebben, zooals de Franschen, de Italianen, de Engelschen, zorgen er met de grootste waakzaamheid voor, dat niets aan hare, door geheel Europa bekende, spelling worde gewijzigd.

Van dit standpunt gezien schijnt het mij, dat de Kleine Katechismus van H.N. Ouwerling met aandacht moet gelezen worden. Hij beproeft op verschillende manieren zijne bezwaren tegen het stelsel van Dr. Kollewijn in te brengen, in vragen en antwoorden, in gedichten, in refereinen naar het model van Anna Bijns. Eene strophe moge hier ten voorbeeld dienen:

‘De beste spelleer is nu dan gevonden;
Kollewijns boden syn uytghesonden.
't Is u gheen nieus meer, ghy sult het wel weten;
't Oude systeem wil men richtten te gronden;
Noyt veel argher schender en was er ghevonden;
Als een Vandaal heeft hij hem ghequeten
Met alle syn valsche propheten.
Door syn stout vermeten - Wil hij meer weten
Dan al, die gheweest zijn binnen duysent jaren.
Gheleerde schriften vol dieper secreten
Syn al vergheten - als oudt en versleten;
De Vries, Te Winkel, Brill, ziet men sparen....
Ja, sommighe segghen, dat al ezels waren.
Hollandtsch alleene nog acht men Neerlandtsch te zijne;
Dat men de tale dus qualijck siet varen
Dat comt meest al t'samen wt Kollewijns Doctrijne.’

De navolging is zeer goed geslaagd, er zijn verscheidene refereinen in dit boekske, die even goed gelukt zijn. De auteur laat zijn afkeer van het door Dr. Kollewijn

[p. 383]

aanbevolen spellingstelsel duidelijk blijken. De heer M.J. Koenen van Maastricht, heeft dit vlugschrift den lezers aanbevolen, met de volgende woorden, die mij volkomen gepast schijnen: ‘Ik heb geen oogenblik geaarzeld, dezen Katechismus bij u in te leiden. Ik vertrouw, dat Gij met mij in dit geschrift een ernstig protest zult zien tegen het drijven van hen, die onze taal willen schoeien op de leest der staattaal, liefst der Amsterdamsche; - het taalonderwijs willen neerhalen tot lager peil, - de spelling willen afrukken van den historischen grondslag, en willen doen dobberen op de kurk der conventie’.

De Poorterszoon van Hoorn door M.W. Maclaine Pont, geïllustreerd door Ch. Rochussen. Haarlem, H.D. Tjeenk Witlink, 1895.

Een historische roman met Gravin Jacoba van Beieren tot heldin, geïllustreerd door Rochussen. Dat dit laatste het boek zeer ten goede komt, zal ieder terstond toegeven. De kunstrijke - helaas, nu verstijfde - hand van Rochussen heeft de fraaie costumen van het begin der vijftiende eeuw verrukkelijk geteekend. Wat de tekst betreft, mag getuigd worden, dat de schrijfster een zeer interessant onderwerp gekozen heeft - Gravin Jacoba, geholpen door Dirk van de Merwede, vluchtend in mansgewaad uit het Gravensteen te Gent, waar zij gevangen gehouden werd. Deze stof scheen mij al voor jaren als geknipt voor dramatische inkleeding. De auteur heeft dan ook van deze episode het meest gebruik gemaakt voor haar historisch verhaal.

Ze grijpt evenwel een minder bekend persoon aan, om er haar hoofdpersoon van te maken. Het is de zoon van den Burgemeester van Hoorn, Jan Lambertz Cruyf, dwepend met Jacoba, als reizend sprookspreker verschenen in haar kerker te Gent, haar vergezellend op haar vlucht uit het sombere Gravensteen, met haar in den nacht verdwalend, in een geheimzinnig gebouw onder dak komend, strijdend op levensgevaar met ‘roovers’, de overwinning behalend op een drietal vijanden, door Jacoba gekust uit dankbaarheid, maar bij dit alles eene Joseph's-houding aannemend, die de Gravin zoo zeer verbittert, dat zij hem later voor een onvoorzichtig woord, in drift gesproken, door den beul doet onthalzen.

Dit behoort grootendeels tot de fantasie, en is lang niet het zwakste deel van den roman, schoon het gevecht met ‘roovers’ iets à la Walter Scott, à la Oltmans, of zelfs à la Dumas père vertoont.

Het hoofdmotief is enkel, dat Jan Cruyf veel te edel- en Jacoba veel te kwalijknemend is. Daar dit evenwel te weinig stof aanbood voor een verhaal, heeft de auteur verschillende inleidende hoofdstukken, meestal van zuiver historischen inhoud, laten voorafgaan. Daardoor ontstaat gebrek aan harmonie in de samenstelling van dezen roman. Het slot is hoog romantisch, het begin te zeer didactisch. Er is tevens iets zeer overdrevens in den wrok van Jacoba tegenover den poorterszoon, omdat hij hare liefkoozing zoo koel afbrak. Zij wilde niet terecht gewezen worden door een onderdergeschikte, maar dit wettigde toch later haar toeleg niet, om hem door beulshanden te doen vermoorden. Er ontbreekt hier diepere studie van Jacoba's karakter, fijnere voorstelling der motieven, die haar tot handelen nopen.

Onder de personen van den tweeden grond komt eene zeer loffelijke vermelding toe aan de oude Freule van der Dilft. die in weinige vaste omtrekken zeer gelukkig is geteekend, hetgeen tot op zekere hoogte ook is te zeggen van den bekenden Hendrik Mande, ‘reddiet’ in het bekende klooster van Windesheim.

Naar aanleiding van het optreden des kloosterbroeders kan ik niet nalaten op te merken, dat het mij niet navolgenswaardig voorkomt, om in de historische novelle citaten te maken uit geleerde geschriften. De schrijfster noemt bij het

[p. 384]

optreden van Hendrik Maude het bekende, door en door meesterlijke, werk van Dr. J.G.R. Acquoy, Het klooster van Windesheim en zijn invloed. Zij verwijst van tijd tot tijd naar Velius, Chroniek van Hoorn, naar F. Halma. Tooneel der Nederlanden op Merwede, enz., naar Hofdijk, Kloosters in Nederland, naar Frans de Potter, Geschiedkundige beschrijving van Gent, naar Wagenaar's Vaderlandsche historien en eindelijk naar Von Löher, Jacobaea von Baiern.

Niemand zal beweren, dat de auteurs, door de schrijfster geciteerd, niet hadden moeten geraadpleegd worden, maar zij had haren lezers niet behoeven in te wijden in hare studiën.

Eene historische novelle is geen wetenschappelijke arbeid. Mevrouw Bosboom-Toussaint zou op hare Leycester-romans eene macht van aanteekeningen hebben kunnen doen volgen, die misschien een half boekdeel hadden gevuld. Ze heeft het zeer verstandig niet gedaan. De historiograaf heeft zich te verantwoorden, de letterkundige kunstenaar niet. Wanneer de laatste geene degelijke studiën gemaakt heeft, blijkt dit bij de lezing van zijne kunstschepping terstond. Hij behoeft niet op de bronnen te wijzen, waaruit hij put. Hij behoort zoo geheel in het hart van zijn onderwerp te zijn doorgedrongen, zoo geheel in het tijdvak, dat hij wil schilderen, thuis te zijn, dat elke citatic van gelezen geschriften ver beneden hem staat. Mevrouw Bosboom heeft twee jaren voor haar Lauernesse. twee jaren voor haar Graaf Leycester in bronnenstudie doorgebracht, maar met geen enkel woord wijst ze er op.

Nog heb ik bezwaar tegen enkele in den tekst medegedeelde liederen. De jonge Cruyf zingt bij zijn vertrek uit Hoorn naar mededeeling der schrijfster ‘het oude uitwijkelingslied, dat in Holland, Brabant en Vlaanderen een volkslied geworden is, sedert de stroom van volksverhuizers in de 12^de eeuw vandaar vertrok, om de landen aan de Oostzee te bevolken’. En dan volgt het fraaie lied: ‘Naer Oostlandt willen wi rijden. Dit lied is evenwel veel jonger, en dateert eerst uit de 17^de eeuw, zooals is aangetoond door Dr. G. Kalff in zijne dissertatie: Het lied in de Middeleeuwen, en door den genialen Florimond van Duyse in zijn bekroond meesterwerk: Het eenstemmig Fransch en Nederlandsch wereldlijk lied in de Belgische gewesten van de XIe eeuw tot heden (1896). De jonge Cruyf zingt dit lied dus veel te vroeg.

Zoo zingt dezelfde in tegenwoordigheid van Jacoba het lied: Eens Meien morgens vroege door de schrijfster ‘het schoone lied van den ridderlijken Jan van Brabant’ genoemd. Het blijkt meer en meer, dat de Brabantsche Hertog dit lied niet geschreven heeft. Reeds Mono (Uebersicht, 1838), twijfelde, toen werd die twijfel door Dr. G. Kalff, Het lied in de middeleuwen (1883) bevestigd; eindelijk verdedigde Dr. Hajo Brugman bij zijne promotie (1894 te Groningen) eene stelling, waarin hij zegt, dat de liederen aan Jan van Brabant toegeschreven, niet van hem afkomstig zijn.

T.B.