Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 6

[p. 281]

Uit de studeercel.

De maand Augustus zou in plaats van Oogstmaand zeker met evenveel recht Congresmaand kunnen genoemd worden. Overal in de groote steden komen congressen bijeen. Gaat het mijnen lezers als mij, dan stellen ze het meest belang in Nederlandsche en Belgische congressen. Van de congressen alzoo te Gent en te Antwerpen, in Augustus 1896, wil ik spreken.

Het Congres te Gent werd gehouden van den tweeden tot den vijfden Augustus, en ging uit van la Fédération Archéologique et Historique de Belgique. Verschillende dergelijke congressen zijn voorafgegaan in Charleroi, Antwerpen - Middelburg, Luik, Doornik en andere Belgische steden. De bezoekers van deze Congressen zijn vooral Walen, Franschen, een enkele losloopende Duitscher en een dito Nederlander. Er wordt gesproken over praehistorische vraagstukken, en b.v. gedelibereerd over de quaestie: op welke wijze er eene praehistorische kaart van België zou kunnen worden gemaakt. Er wordt gesproken over historische vraagstukken en b.v. overlegd, welk systeem het meest practische nut zal opleveren bij het samenstellen van een Répertoire bibliographique universel. Er wordt gesproken over archaeologische vraagstukken, en b.v. gehandeld over belegeringswerktuigen (engins balistiques) vóór de uitvinding van het buskruit.

Eene andere belangrijke werkzaamheid dezer Congressen vormen de kleine reizen der congresleden naar naburige plaatsen, waar iets belangrijks in het belang der wetenschap kan worden bestudeerd. Zoo herinner ik me de aardige voetreis, die het bureel van het Congres te Charleroi ons deed maken van het dorp Silenrieux naar het kerkhof van het dorp Boussu, in Nederland niet onbekend, omdat de Geuzen in 1573 den Spaanschen admiraal, Heer van Boussu, gevangen namen. Wij wandelden tusschen bouwlanden langs smalle paden, totdat wij op eene plek gekomen waren, waar men de fundamenten eener Romeinsche villa gevonden had. Later wandelden we weder verder naar geopende Frankische grafsteden, waarin geraamten, wapens en kostbaarheden waren opgegraven. Het viel den congresleden niet mee, dat ze nog drie uren moesten loopen over groene heuvelen en langs kreupelhout, maar ten slotte kwamen we toch in het dorp Walcourt, waar we de kerk zouden bezoeken, die als merkwaardigheid bezit een jubé van wit steen, in 1531 door Karel V aan deze kerk geschonken.

Dit geschiedde in 1888, in 1889 kwamen dezelfde congresmannen per stoomboot uit Antwerpen naar Vlissingen. Het geheele gezelschap ondernam eene rondreis door het eiland Walcheren, waarbij Franschen en Walen hunne hooge ingenomenheid aan den dag legden met de schilderachtige kostumen der boeren en boerinnen. Nog komen allerlei herinneringen van gemeenschappelijke wandelingen door de kerken en museums van Luik en Mons, waar telkens iets verrassends van onze opstandingsgeschiedenis uit het laatst der zestiende eeuw in het oog viel.

[p. 282]

Het onlangs te Gent gehouden Congres behoort tot de best geslaagde van allen. Het bureel had alles uitmuntend voorbereid, dank zij de zorgen van den voorzitter, Baron de Maere, ons Nederlanders zoo goed bekend als voorzitter van Taal-congressen te Gent en te Brugge. Zijne uitstekende leiding werd hem gemakkelijk gemaakt door de zorgen der beide ondervoorzitters, Pastoor Claeys en Emile Varenbergh, en der beide secretarissen, de kanonnik Vanden Gheyn en Paul Bergmans. Reeds nu moet ik getuigen zeldzaam zulke indrukwekkende toespraken gehoord te hebben als gedurende den feestmaaltijd van Zondag 2 Augustus.

De Baron de Maere vervulde den dankbaren plicht op de souvereinen van België en Nederland, op den voorzitter der Fransche Republiek, een feestdronk in te stellen. Hij deed het met zijn ouden gloed, zijne oude welsprekendheid, en werd door luide kreten van bijval beloond. De kanonnik Vanden Gheyn herdacht de talrijke wetenschappelijke mannen, die te Gent waren samengevloeid, en wenschte, dat hunne beraadslagingen zouden geleid worden door dien geest van vrijheid, zonder welken de wetenschap zich onmogelijk kan ontwikkelen.

Het groote voordeel van het bijwonen dezer historische en archaeologische congressen is, dat de geheele congresstad met al zijne architectonische en artistieke schatten, als het ware, open licht voor den vreemdeling. Geen heerlijker gelegenheid dan zulk een congres, om alles waar te nemen onder vriendelijk geleide en wetenschappelijke voorlichting. Zondag 2 Augustus kwamen we allen bijeen in het Paleis der Universiteit - waar durft men in Nederland spreken van een ‘Paleis’ der Hoogeschool? - en, inderdaad, dit gebouw, met zijn fraai peristyl, met zijn classiek fronton, gedragen door acht Corinthische zuilen, met zijn voortreffelijke ronde zaal voor akademische plechtigheden, met zijne wandschilderijen van Cluysenaer en de Taye, is een paleis, het meest gelijkend op het Groningsch akademiegebouw. In het fronton leest men den naam van Koning Willem I en het jaartal 1826.

Na eenige formaliteiten vervuld te hebben, werden de congresleden in een ander, nog veel belangrijker gebouw verwacht, het Stadhuis van Gent, ten einde door het Gemeentebestuur ontvangen te worden. De groote vestibulezaal met reusachtige schouw, hooge eikenhouten zoldering, en niet minder hooge witte muren van groote gehouwen steenen, maakt een plechtigen, bijna somberen indruk Later werd ons de toegang tot de andere belangrijke zalen ontsloten - en vernam ik, dat men een zeer grootsch plan vormt tot verfraaiing van Gent - het Stadhuis, dat van het begin der 16^de eeuw dagteekent; het Belfoort, de oude gemeentetoren van 1183; de Sint-Nikolaaskerk, de oudste van Gent, die tot 1051 opklimt, en de Kathedraal van Sint-Bavo, die voornamelijk in de 12^de eeuw werd opgetrokken, zullen geheel ontbloot worden van alle omringende huizen en straten, en dan op een reusachtig plein staan, waarvan de wedergade in geheel Europa niet te vinden zal zijn.

In het Stadhuis te Gent hield de Baron de Maere zijne openingsrede, eene zeer boeiende studie over bloei en aanwas van de stad Gent. Dat in België zulk eene plechtigheid de aandacht en den steun der regeering ver-

[p. 283]

werft, bleek uit de tegenwoordigheid van den Voorzitter der Kamer van Volksvertegenwoordigers, den Oud-Minister Beernaert, en van den Voorzitter van het tegenwoordig Kabinet, Jhr. de Smet de Nayer.

Op den eersten dag van het congres werd te drie uur ongeveer een bezoek gebracht aan het Gravensteen (Château des Comtes), een der allermerkwaardigste gebouwen in Gent, waarover dien morgen zeer degelijke historische mededeelingen waren gedaan, door H. van Duyse. Deze gunstig bekende historicus wees er op, dat de monnik Galbertus van Brugge, die kort na 1127 eene Latijnsche kronijk schreef over den moord aan Graaf Karel den Goede bedreven (Passio Caroli Comitis), reeds van Gravensteen spreekt, onder den term: domus lapidea.

Het oude Steen was tot op 1887 omgeven door een parasitischen aanbouw van moderne huizen, en liet niets van zich zien dan eene sombere poort en twee hooge torens met kanteelen. Sedert heeft de gemeente Gent eene overeenkomst met den Belgischen Staat gesloten, om het oude Gravensteen zoo goed mogelijk in zijn vroegeren toestand te herstellen. Ook hier was het de Baron de Maere, die het initiatief nam, aan wien Gent de restauratie van dit aloud historisch monument dankt. Men mag den eersten oorsprong van het kasteel uit de negende eeuw - het tijdvak van Boudewijn met den ijzeren arm - dagteekenen, schoon met de eerste uitbreiding van de steenen forteres door Philips van den Elzas, in 1180, de eigenlijke geschiedenis van het Gravenkasteel begint. De Vlaamsche Graven beschouwden het als eene onneembare wijkplaats tegen de gedurige opstanden der Gentsche burgerij. In latere eeuwen werd het Steen eene gevangenis met geheime moordkuilen (fosses of oubliettes), waarin de ongelukkige beschuldigden werden gestort na hunne veroordeeling. In de 15^de eeuw werd het kasteel de zetel van den Raad van Vlaanderen, tot aan de regeering van Maria Theresia. Sedert deze periode taande de luister van het oude kasteel, en verdween het langzaam achter allerlei moderne huizen. De restauratie, die natuurlijk jaren moet duren, is nog maar even begonnen. De groote massa van het hoog oprijzend kasteel, in Romaanschen stijl gebouwd, is toch duidelijk waar te nemen. Reeds zijn enkele torens met hunne kanteelen geheel afgewerkt.

Dienzelfden middag bezochten we nog een zeer merkwaardig middeleeuwsch kasteel: Geeraard Duivelsteen, nu strekkende tot algemeene bewaarplaats der gemeentelijke en provinciale archieven. Een kastelein van Gent, Geeraard, gezegd de Duivel, heeft er zijn naam aan geschonken in de dertiende eeuw. Later diende het voor oorlogsmagazijn, voor gekkenhuis, voor gevangenis, voor kazerne van den brandweer. Bij het doorloopen der lange, smalle zalen, nu allen volgepakt met stoffige bundels oud papier, soms in hooge bergen van den grond omhoogrijzend, te midden eener plechtige stilte, die men schijnt te hooren, kwam het mij voor of de genius der vervlogen eeuwen bang zuchtend langs de wanden voorbijvloog. Inzonderheid overviel mij die indruk, toen ik afdaalde naar de hoogst merkwaardige krypt, rustend op massieve korte zuilen - een uiterst romantisch plekje, dat terstond doet denken aan de kelders onder

[p. 284]

het kasteel van Chillon, aan Byron, aan het laatste bedrijf van Beethoven's Fidelio.

Na zooveel archaelogisch en historisch genot volgde het reeds vermelde feestmaal in de redoute-zaal van den grooten Gentschen schouwburg. En wederom rees bij mij de verzuchting, dat er in geen enkelen Nederlandschen schouwburg zulk eene zaal wordt gevonden. Eene ook niet-Nederlandsche eigenaardigheid bestond in de rustige aandacht der gasten, als iemand het woord nam. Er behoefde niet geschreeuwd te worden - en alles werd verstaan.

Des Maandags (3 Augustus) vingen de werkzaamheden in de sektiën aan, en werd eene algemeene vergadering in de ronde zaal der Akademie gehouden. De uitkomst der beraadslagingen was niet gering. Het Congres uitte den wensch, dat de Regeering zich de zorg voor verwaarloosde kunstwerken uit vroegere eeuwen zou aantrekken, dat er op onhandige restauratiën zou worden toegezien. De oud-minister Beernaert deelde het Congres mede, dat hij eerlang het initiatief zou nemen tot het indienen van een wetsvoorstel in dien geest.

Ook ditmaal openden zich de deuren van kerken en musea. Aan de zijde van een uiterst eerwaardigen en welwillenden gids - le père de Smedt, voorzitter der tweede sectie voor geschiedenis - wandelde ik naar de beroemde akademische Bibliotheek. Zonderling genoeg, was de hoofdzaal een kerkgebouw van de voormalige abdij van Baudeloo, geheel gevuld met boeken tot aan den nok van het dak. De schat van handschriften en teekeningen, die de ongemeen bekwame bibliothecaris, Ferd. van der Haeghen, ons deed bewonderen, is niet te beschrijven. Ik heb eene groote hoogachting voor dezen genialen bibliograaf, wiens Bibliotheca Belgica mij belangrijke diensten bewees. Zijn hoofd geeft eene allermerkwaardigste gelijkenis met den overleden Paul Verlaine - een feit, dat hem wellicht nog geheel onbekend is.

En des avonds greep een concert van oude muziek plaats in de groote zaal van het stadhuis, waarvan het program was samengesteld door den talentrijken muziekhistoricus Florimond van Duyse. Het opende met een Latijnsch Kerstlied, gezongen door koorknapen, en eindigende met ons voortreffelijk historisch lied: Naer Oostlant willen wi ryden, door een verwonderlijk krachtig koor van mannen aangeheven. Het was alles even uitstekend. Mij deed het aangenaamst aan een lied van Roland de Lassus (1520-1594), door gemengd koor op prachtige wijze voorgedragen, beginnend: Quand mon mary vient du dehors, - Mon sort est d'estre battu..., besluitend met de regels: C'est un vylain rouge et roux envieux - Je suis jeune et il est vieux. Maar allertreffendst vooral waren de oude Nederlandsche liederen, en nooit zal ik het fijn sentiment vergeten, waarmee gezongen werd het volgend couplet:

‘Als ik in mijn zoete liefs armen lig,
Het isser zoo bedroefd om te scheyden.
Liefste wonder, eenling zoet!
Het isser zoo bedroefd om te scheyden!’

T.B.