Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 6

[p. 216]

Dood en duivel.
Door J. Huf van Buren.

't Was de avond van een guren najaarsdag in 't begin van November.

't Huis van den notaris was goed verwarmd en verlicht, en de glazen klok die boven de lamp in de marmeren vestibule hing te schommelen, knikte den bezoeker vriendelijk en verwelkomend toe. Die bezoeker was de burgemeester. Eens in de week gaat hij zijn vrouw bij den notaris afhalen en keuvelt eerst met hem wat op het kantoor, vóór zij met de dames een kaartje leggen.

- Gek geval van morgen, zegt de burgemeester, onder 't opsteken van een sigaar, nadat hij in een armstoel bij den brandenden haard plaats genomen heeft.

- Beroerd geval! mompelt de notaris.

Daarop volgt een oogenblik stilte. Het gesprek wil niet vlotten; en wat de beide mannen, die op het dorp het orgel trappen, elkaar te zeggen hebben, is toch zeer gewichtig.

- De veldwachter was al vroeg met het bericht bij me, begint de burgemeester weer. Ik ben er natuurlijk voor opgestaan. Hij moet het in alle vroegte gedaan hebben, vóór er volk op straat kwam. Hij was dan ook morsdood toen ze 'm vonden. Ze hebben ten minste maar niet geprobeerd om hem bij te brengen en hem maar dood gelaten. Zijn pet had hij met een touwtje op zijn hoofd vastgebonden.

- Dat zit er in, meent de notaris; behalve in de kerk onder 't bidden en bij ons op 't kantoor houden zulke lui hun pet altijd op. Dat blijft er in, man!

- Ja, en zijn klompen stonden netjes naast elkaar op den kant.

- Precies alsof hij ze bij mij op de stoep had staan, natuurlijk als hij me ergens over kwam spreken. Van zoo'n gewoonte, weet je, daar wijken zulke lui niet van af.

- En om zijn lijf had hij een touw gebonden waar hij zijn handen doorgestoken had. Verbeeld je, notaris: wat een besluit - en dat zoo vroeg, terwijl 't nog donker is!.... Werken en tobben zoo lang als je kunt, en dan eindelijk....

- Hij zou van daag juist zeventig jaar geworden zijn; dat maakt 't nog akeliger. Maar hij is nu in eens van de ellende af. En had hij niets meer in huis?

- Neen, aan een inventaris zal niet veel te schrijven zijn: er waren nog zeven en twintig centen in een lucifersdoosje; maar overigens niets meer, geen

[p. 217]

kruimel eten, niets! En toch had hij nog een laatste gewichtige beschikking genomen: op zijn bed had hij twee schoone lakens gelegd, en schoon ondergoed lag er ook klaar. Hij heeft gewild dat 't er netjes bij hem uitzag als ze nog eens naar hem kwamen kijken.

- Je moest voor zulke lui eigenlijk een lomberd hebben! merkte de notaris op.

- Ja, dan had hij die lakens ten minste nog weg kunnen brengen.

- Ik heb altijd een goeden betaler aan Jan Spiers gehad, en op verpachtingen zag ik hem graag, want hij jaagde den boel altijd op en zorgde dat er trekgeld uitbetaald werd. Maar sedert een jaar of vier met die slechte aardappelen.... en tegelijkertijd is zijn zuster dood gegaan die 't huishouden deed, en de koe ook al, en onderwijl werd hij oud, - en toen was 't mis. Ik was op 't laatst blij als ik hem maar niet zag zitten, want je wilt zulke lui niet graag voor den kop stooten, weet je.

- Hij kreeg sedert anderhalf jaar wekelijks veertien stuivers van de diaconie, zegt de burgemeester, die president-ouderling is; en drie weken geleden is hij bij ons geweest om wat opslag te vragen; maar we hebben niet veel en kunnen dus niet geven. Dat begrijp ik zelf ook wel, zei hij; want hij gaf ons vroeger wel eens inlichtingen over arme menschen. Hij hield zich dus goed; maar van dat oogenblik stond het plan waarschijnlijk bij hem vast; en verbeeld je nu eens, notaris, hoe de man zijn kapitaal tot op zeven en twintig centen heeft zien slinken, en hoe hij zijn laatste brood heeft zitten aankijken.

- We moesten dan toch eigenlijk ook wat ruimer fondsen hebben, burgemeester!

- Dat zei dominee ook van morgen. Hij was al vroeg bij me. Groote bombarie, zooals jonge menschen die hebben kunnen. 't Was schande! Hij had al zooveel armen bezocht en bij ons aanbevolen. De fondsen moesten vermeerderd worden!.... En hoeveel geef jij dan wel? vroeg ik hem.... Ik heb zelf niet eens genoeg aan mijn schrale tractement, was zijn antwoord.... Nu, zeg ik, dan zou ik mijn mond ook maar houden, als je zelf niets geeft. Ga liever dadelijk naar den meester en zorg maar dat die 't geval niet in de courant zet; want dat is juist iets voor 'm. En hij ging; want hij had het liever ook niet in de courant.

- Neen, dat is ook beter. Laat de vent liever van mijn gouden regen schrijven als die voor de tweede maal bloeit. En wat zei het volk er wel van?

- Nou, ik geloof niet dat ze zijn heengaan diep betreuren. Een armlastige minder, denken ze, dat maakt de soep voor de overblijvenden wat krachtiger. Maar ik heb me toch opzettelijk een beetje teruggehouden. Want verbeeld je dat iemand thuis gebracht wordt, dood, omgekomen van gebrek - want dàt is het woord! - te midden van een dichtbevolkte buurt; - en 's morgens zoo vroeg, als je warm op bed ligt, - opstaan mijnheer, alleen opstaan,.... en dan nog tien minuten loopen eer je er bent.... En je pet op je hoofd binden.... Br! 't Is akelig! Maar ze vermeerderen als muizen, notaris. Daar helpt geen armenfonds en geen bedeeling aan! Jongens met wie ik schoolging

[p. 218]

hebben nu reeds gezinnen van kinderen en kindskinderen daar je van schrikt en beeft; allemaal monden om te eten. Ze worden dan ook zoo zorgvuldig in 't leven gehouden tegenwoordig!.... Onze kolonie is zoo niet vermeerderd! Maar dat neemt niet weg: 't blijft akelig. 't Moest niet hoeven en niet kunnen dat een mensch zich in onze maatschappij uit gebrek van kant maakt.

- En als hij dan nog maar eens bij me gekomen was en zijn nood geklaagd had! Maar daar zijn ze te trotsch voor; burgemeester!

- Ja, je zoudt zeggen! Zoo'n koppige kerel springt liever in het water. Je kunt het je haast niet voorstellen. En was hij nu nog maar naar de rivier gegaan!.... Dan hadden we waarschijnlijk nooit iets meer van hem gezien, en geen last van hem gehad.

De beide notabelen worden in hun gesprek gestoord. De dienstbode deelt mee dat er twee mannen zijn die den burgemeester wenschen te spreken. Burgervader en notaris zien elkander veelbeteekenend aan; want de aangedienden zijn er twee uit de buurt van Jan Spiers, en twee durvers ook, twee woordvoerders. Men moet ze wel ontvangen. Maar wat zullen ze hebben?.... Een aanklacht misschien? Een beschuldiging tegen het armbestuur? Een oproerig praatje?

Zij worden binnen gelaten en houden de pet eerbiedig in de hand.

- Mijnheer burgemester, zegt Tijs Sprong, we zouwen oe is graag gesproke gehad hebbe over 't geval van Jan Spiers. Hij is ter onverwachts tussen ut gegaon.

- Ja, zegt de burgemeester, ongelukkig; maar 't is zijn eigen verkiezing geweest.

- As 't mar waor was! zucht Peter Dale. Hij hè gemotte!

- En had hij 't dan zóó arm? vraagt de notaris.

- Daor wit menheer alles van, antwoord Tijs. Men oome da's een gerezeleveerde mins, en die zeei: Ge kun vas geleuve, zeeit-ie, as 't er een z'n êge verdoet, dan is ter ordenair en notaoris ok bij betrokke, zeeit-ie!

- Zoo, zoo? Bij een zelfmoord - een notaris betrokken? Kerels, hoe kom je'r aan? Hebt u ooit zoo iets gehoord, burgemeester?

- Nee, stil is: ik zeg 'et nie! verontschuldigt Peter. Ik zeg: hij hè gemotte. Arm hattie 'et suffesant genog, mar hij hà bij ons in de burt, bij iederendeen op zijn toer, 's middags nog wel een bord ête kunne krijge.

- Hij had ook nog wel eens bij mij kunnen aankomen! verzekert de notaris goedig.

- Da hoef nou ok nie meer, verklaart Tijs. Hij zal nie veul pap meer ête nie. En nou zal ie ok nog begrave motte worre, burgemester. Hij zal gereje motte worre.

- Ja, van den arme, als gewoonlijk.

- Mar we wouen is vrage of wij 'em ok weg kunne brenge. We hebbe met de burt afgesproke om 'em mar te drage, as menheer 't goed vond.

Vreemd! Toch nog een bewijs van achting! denkt de notaris.

- Hij schijnt nog gesteld gewiest te zijn op een fatsoendelikke begraffenis,

[p. 219]

vervolgt Tijs. Hij hà zen bed veuraf in orde gemakt, en een half pond tabak haddie nog klaor geleed, dat ie giesteravend gehaold hê bij Toone, en toe zeei die nog daddem de tabak zoo goed smakte tegeworrig.

- En, voegt Peter er bij, hij hè z'n êge giesteravend laote schêre, en toe zeei de Piepert daddet zoo vremd was daddie z'n êge op Donderdagavond liet schêre; en toe gaf ie zooveul weerom as taddie van daag seuventig jaor wier. Da hè allemaol zoo motte zijn, man!

- Die tabak, vervolgt Tijs, was natuurlek vur de begraffenis; hij wou ons ok nog wà gunne. 't Is nie veul; mar.... we kunne d'r nog wà bij doen.

- Hoe zoo, Tijs Sprong? vraagt de burgemeester.

- Wel, ziede, we wouwen 'em dan wel wegbrengen tussen schoftted; en as ten arme ons dan dà geld van 't rije gaf, ziede - een riksdaolder, zeei Kees Vet, sting er toe - dan zouwe dà met de burt saves verpruve. Da hewwe zoo afgesproke, ziede, burgemester - alted as menheer 't goed vond.

Verpruven! 't Begrafenisgeld van een buurman, een vriend!.... De burgemeester vond het dadelijk héél goed. Hij had er nog wel een rijksdaalder bij willen geven. Maar hij maakte toch zwarigheden.

- Verpruven? zegt hij. Ja jong, ik heb er niemendal tegen. Maar 't zou toch heel ordelijk toe moeten gaan.

- Zooveul zal der nie zijn, burgemester, daddet kwaod kan, antwoordt Tijs.

- En wie zou er bij moeten wezen?

- De noste burt: twaolf dragers: zes rechts en zes links - en gin mins meer, as de voerman en de veldwachter; want die kom toch ok alted wà toe van 'n begraffenis. Den doodbidder zuwwe mar thuis laote; want die zeet toch niks as 't afgeloope is as Amen. We hebbe ze hier al op een lijsje staon, en we zouwe 'et saves doen bij Kees Vet.

- Nou, spreekt de burgemeester met een bedenkelijk gezicht, - nou 't zóó ver is, doe 't dan maar. Familie had ie niet, ofschoon de Spiersen hier vroeger heel wat te kommandeeren hadden en op Spierenburg gewoond hebben; dat kun je zien op de zerken in de kerk.

- Daorveur brengen we'm ook fatsoendelek weg, herneemt Tijs. Hij hè z'n êge alted gehauwe of ie meer was as een aander. Daorom het ie ok nie wille vrage, en vur 't lest is ie nog gesteld gewies op een ordenteleke begraffenis.

- Zorg daar dan ook voor, Tijs, en regel het maar, spreekt de burgervader deftig, en zeg tegen Jan Vet dat, als er soms een paar kwartjes te kort komen, ik er die wel bij geven zal.

- Asteblief burgemester! As ie zen êge dood gesturve was, haddie zo'n beste begraffenis nie gehad, nie; want 't gao nou heelemaol ut liefhebberij.

- 't Is toch een akelig geval, herneemt de gerustgestelde burgervader. Verbeeld je: gisteravond tabak gekocht voor de begrafenis.... alles overlegd.... wat moet die man voor een nacht gehad hebben.... en dan het huis verlaten 's morgens heel in de vroegte.... in den donker.... alleen... en de pet op het hoofd gebonden....

[p. 220]

- Daor haddie z'n rède veur! zegt Peter.

- En die was?

- Datte kwaoje^*) 'n 'm nie bij de haore in de hel zou slepe.

- Zou die op 'em loeren?

- Loeren, burgemester?.... De kwaoje haddem den nek al gebroke veur ie 'et dee: giesterenavend al toe ie de tabak kocht; daorom zeedie dà de tabak 'em zoo goed smakte. Daor hètte kwaoje 'n 'em mee gevoejerd, ziede?.... En menheer kan wel zegge daddet zou koud was en zoo nat; mar daor hettie niks van gevuuld nie; want toe die d'r toe overging, toe hà de kwaoje 'n 'em den nek al gebroken, ziede.

- Da's hard, Peter!

- Nee, 't is soft.... en in ielk geval, burgemester en notaoris, 't is z'n êge schuld!.... Haddie gedaon zoo as wij, en op z'n ted getrouwd, dan was 't nie gebeurd nie; dan hadde de kijer op z'n auwen dag vur 'em kunne zurrege. Hier in de Neer-Bêtuw hoef gin mins van honger in 't waoter te springe, as ie 't z'n êge nie aondoet. Mar wa deei Jan Spiers in z'n jongen ted?.... De mêkes vur den gek hauwe, en as 't zoo veer was, dan liet ie ze loope en gonk ie weer na een aander. Hij is meer as ins in de verplichting gewies, en as ie knap gedaon hà dan hattie m'n êge nicht motte trouwe. Mar die liet ie ok zitte. En nou zuwwe mar is op 'em pruve, burgemester; want mettie tabak hettie dan toch zooveul te kenne wille geve astaddet zoo dreug nie afloope moes.

- Ja, zoo is 't krek! bevestigt Tijs. En ik zal zegge tegen Jan Vet daddet 't er op een paor kwartjes of zoo niet op aonkomt. As ie was blijve lêve dan haddet de heere lich nog meer gekost. Ja, hij waster ok nie fies van; hij hè heel wà afgepruufd, hurde, van z'n lève: in den èrappelted en in den korsented dan kwam der heel wa kijke - niewaor Peter?.... Ik wou da'k de dubbeltjes is hier vur me op tafel zag legge! En ik geleuf nie dawwe 'm d'r zeer mee zulle doen as we 't er nou ok is van vatte. Wa zegde gij, Peter?

- Als ie al dat geld eens bewaard had! zegt de notaris met een notariëel gezicht.

- Och menheer, hij hè genog gehad: hij hè nog overgehauwe!.... We zulle 'n 'm dus mar wegbrenge, burgemester! En verzuken van dragers da hoef ok nie; da zal ik wel doen; wattà kost dà kuwwe dan ok nog wel oppruve. Dan is 't de moeite nog een bietje werd.

- 't Wordt nog een buitenkansje! zegt de burgemeester.

- Ja, 't val alted nog mee, da ziede mar is. Ik heb al tege Hanne gezeed: daor is in lang niks te doen gewies; en wie hà nou kunne denke dà Jan Spiers z'n êge zoo pardoes van kaant make zou?.... Nou dan, goejen avend samen, heeren, en wel bedankt. Ik zal vur alles zurge!

Burgemeester en notaris zijn tevreden; die zaak is alweer in orde. Zij gaan

*) De kwaoje = de kwade, de booze.

[p. 221]

binnen kaart spelen met de dames. Maar vóór ze beginnen zegt de notarisvrouw tegen den burgemeester, dat ze dat geval van dien man toch zoo akelig vindt.

- Ja, antwoordt de burgemeester: 't is ook akelig; maar ze hebben daar in de buurt één troost: dat er nog jenever is. En als die er niet was, zou ik in zulk een geval niet weten wat ik zou moeten beginnen. Laten wij er dus niet verder over spreken van avond.

- Drie heeren voor spadilje!....

- Harten is troef!