Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 6

[p. 189]

Nederlandsche Verzen en Nederlandsch Proza.

VIII.
Arnold Ising, Haagsche Schetsen. Vierde Bundel. 's-Gravenhage, W.P. van Stockum & Zoon, 1895.

Te midden der bonte veelheid van nieuw uitgekomen boeken zou het allerminst gepast wezen de Haagsche Schetsen van Arnold Ising ter zijde te leggen. Het is de vierde bundel van dezen door en door degelijken auteur. Hij bevat: François van Aerssen en Constantyn Huygens in Venetië in 1621. - Johan Evertsen, - Cornelis Tromp. - M.A. de Ruiter. - Willem de III. - Een dialoog in 1756 (Lyonet en H. Fagel). - Scheveningen in 1781 en 1795. - Revolutiedagen in Den Haag.

Vooraf zij gezegd, dat in Ising Haagsche Schetsen naast eene uitmuntende methode van onderzoek een flinke, glasheldere stijl de lezing zeer onderhoudend maakt. Men wordt nergens door eentonigheid of dorheid verveeld - de auteur verstaat de kunst zijne stof als een kunstenaar te behandelen, schoon hij den ernst van den geschiedschrijver nooit verloochent.

De eerste schets betreft de reis van Constantin Huygens, die, 24 jaar oud, door den ambassadeur François Aerssen was gekozen, om als Secretaris hem naar Venetië te vergezellen. Onze Huygens heeft van deze reis een Fransch Dagboek gehouden, 't welk door de zorg van Dr. J.A. Worp in de werken van het Historisch Genootschap te Utrecht werd uitgegeven (deel XV) waarbij gevoegd moet worden het Rapport van Aerssen omtrent de ambassade naar Venetië, vroeger uitgegeven door hetzelfde Genootschap (deel V).

Een schat van belangrijke bijzonderheden zijn door Ising met veel smaak uitgezocht, en tot een goed samenhangend geheel bewerkt. Het valt telkens in het oog, hoe knap en flink de jonge Huygens zich gedurende dezen tocht hield, niet het minst te Venetië, waar hij de harten won, door onbeschroomd in het Italiaansch zijn woord van begroeting tot den Doge te richten. Het getuigenis van Aerssen luidt zeer gunstig, daar hij tot Hunne Hoogmogenden in de volgende termen spreekt van ‘Constantin Huygens, den welken ik in qualiteit als secretaris heb gebruikt, waarin hij zich ook met goed verstand, beleid en respect wonderlijk wel heeft gedragen en gekweten, meriteerende, dat in voorvallende occasiën bij U Hoog Mogenden op het emplooi van zijn persoon gelet worde.’

De ambassadeur schrijft: ‘Constantin’ - en dit is inderdaad de ware spelling van Huygens naam. Ising schrijft Constantijn en Constantyn. Hoewel dit zeer weinig afdoet, ware het toen wenschelijk Constantin te schrijven. In den familiekring noemde de oude heer Huygens zijn jongeren zoon, altijd ‘onzen Tien’ - zooals uit de correspondentie later blijkt. In de brieven van Huygens zelf aan zijn zoon Christiaan te Parijs, zegt hij van zijn oudsten zoon - Constantin naar hem genoemd - ‘onzen Tien’.

[p. 190]

Zeer opmerkelijk is bij Ising de schets der republikeinsche staatsregeling van Venetië (bl. 12-14). Aardig is het bezoek aan de stad Meurs, waar ze eene mirakuleuze vrouw Iefgen van Meurs bezoeken, die, naar de verzekering der bevolking, in geen drie-en-twintig jaar zou gegeten of gedronken hebben. Later zag men te Amsterdam in het Doolhof deze zeldzame dame als Betje van Meurs. Veel merkwaardigs bericht Huygens van de Zwitsersche steden - die hij zeer beschaafd noemt. Te Schaffhausen vond hij ‘een getal van vijftien predikanten, die des Zondags en des Donderdags driemalen en op de overige dagen der week tweemalen bij beurten voor de preek zorgden. De leden der gemeente werden onder bedreiging van straf genoopt die preeken bij te wonen’. Het is wel te denken, dat de geplaagde Schaffhausers niet heel aandachtig zullen geluisterd hebben. Daarenboven alle burgers moesten zich in het zwart kleeden, en een degen dragen. De hoofdkerk was er gemetseld met door wijn aangemengde kalk, niet zoozeer uit minachtig voor den wijn, maar omdat zoodanige kalk beter vasthield, dan de met water vermengde.

Zoodra het Gezantschap op Italiaanschen bodem aankomt, wordt de ontvangst der Hollandsche heeren steeds schitterender, meermalen wordt gezang en muziek vernomen. Ising spreekt tweemalen van ‘tiorben’, waarschijnlijk in plaats van teorben of theorben. Het was overal zoo schoon en zoo statig ingericht, dat Aerssen in zijn Rapport aan de Staten schrijft: ‘Dat tracteeren is mij van stad tot stad overal bij de heeren officieren, ieder om strijd wie 't beter en kostelijker zou beschikken, gecontinueerd. Langs de dorpen hebben de klokken 't defaut van 't geschut gesuppleerd. Meer respect kon aan uw Hoog Mogenden in mijn persoon niet bewezen worden.’

Deze interessante schets wordt gevolgd door twee marineschetsen in eenigszins novellistischen vorm - de admiraal Evertsen in den Briel, na de nederlaag der Staatsche vloot bij Lowestof in den zomer van 1665: en Cornelis Tromp op Trompenburg. Belangrijker schijnt mij het opstel: De Ruiter door een Franschman gezien, waarin de Graaf de Guiche, die op Hollandsche oorlogschepen den vierdaagschen zeeslag bijwoonde, een verslag geeft van wat hij ondervond. Ising heeft niet medegedeeld, waar hij het verhaal van den Graaf de Guiche heeft gevonden.

Niet het minst boeiend schijnt mij de laatste schets: Een paar Herinneringen uit de Revolutiedagen in Den Haag. Reeds dikwijls is over de Januaridagen van 1795 geschreven. Vooral is in de Vervolgen op Wagenaar een zeer uitvoerig verslag gegeven. Ising heeft het XXX deel der Nieuwe Nederlandsche Jaarboeken er bijgevoegd, en nog vrij vrat aardige bijzonderheden van het Haagsche leven in het begin van het jaar 1795 verteld. Een kleine historische fout komt voor op bl. 336. Als de Fransche huzaren met de Haagsche dames dansen, zingen ze, bij den rondedans la Carmagnole aanheffend:

‘Véto, le male, avait promis
d'Aller tout droit à Paris....’

Hierbij teekent Ising aan, dat Véto een spotnaam was ‘gegeven aan Lodewijk de(n) zestiende, in verband met het hem in 1789 toegekend recht om de uitvoering van de besluiten der Nationale Vergadering te beletten.’

Dit is tot mijn leedwezen geheel onjuist.

In 1789 had Louis XVI niet noodig, dat men hem een recht van Veto toekende. Hij was absoluut monarch en kon dus verhinderen, wat hij verkoos. Het Véto is een constitutioneel recht, dat volgens de constitutie van 1791 - door den Koning in September van dat jaar onder eede aanvaard - hem is geschonken, ingeval hij zich niet met de dekreten der Assemblée Législative kon vereenigen. Hij oefende dit recht uit,

[p. 191]

door zijne handteekening te onthouden aan dekreten, die tegen zijne overtuiging indruisten. Toen hij in het voorjaar van 1792 zijn Veto toepaste op het dekreet, waarbij de priesters, die den eed aan de constitutie weigerden, buiten Frankrijk verbannen werden, kostte hem dit eerst zijne kroon, later zijn leven.

De Haagsche bijzonderheden uit Januari en Februari 1795 zijn zeer schilderachtig medegedeeld.

Het verkeer tusschen de Fransche militairen en de Haagsche citoyens en citoyennes greep plaats in een geheel nieuw opgerichte vaderlandsche sociëteit in den Ouden Doelen. Het bal der Haagsche burgerij met de Fransche huzaren van Chamboran is uitstekend geslaagd. De teekening der costumen is voortreffelijk. Niet minder aantrekkelijk is het verhaal der plechtigheden van 6 Februari 1795, het planten van den Vrijheidsboom, en van de opening der voorloopige nationale Vergadering op 1 Maart 1795. Het opmerkelijkste was, dat in den optocht van 1 Maart eene Vrijheidsmaagd op de zegekar der vrijheid zat, zijnde mevrouw Van der Meer, echtgenoote van den Drossaard van het Hof van Holland. ‘Gehuld in eene tunica van dunne witte stof’ - zegt Ising - ‘steunde zij met den ontblooten linkerarm op een altaar, terwijl zij in de uitgestrekte rechterhand de met den Vrijheidshoed bekroonde speer hield. Waarlijk, dit was iets overhebben voor zijn politieke overtuiging, want de burgeres Van der Meer weerstond in dat luchtig gewaad en met die bloote armen zeven uren lang een nijpende Maartsche kou.’

Dit alles was geheel à l'instar van Parijs en Bordeaux. In November 1793 werd M^lle Maillard, danseres aan de opera, in het costuum van Déesse de la Raison van Nôtre Dame naar de Tuillerieën gedragen. In het voorjaar van 1794 zat Théresia Cabarrus als Vrijheidsmaagd in een kar naast Tallien bij een optocht door Bordeaux.

Twijfel door C.P. Brandt van Doorne. Amsterdam, H.J.W. Becht. 1896. De auteur van ‘Huiselik Leed’ -

C.P. Brandt van Doorne - is zeer spoedig gereed met een tweeden roman. Hij behandelt het leven van een jong predikant, die al te laat begint in te zien, dat hij eene overtuiging behoort te bezitten over de dingen, die hij zal mededeelen aan zijne gemeenteleden. Door het mijmeren over dit gebrek aan overtuiging wordt hij hoe langer hoe krachteloozer en besluiteloozer; verliest hij zijne energie, stelt hij zijne jonge vrouw te leur in hare hooge verwachtingen van hem, en blijft hij ten slotte predikant om den broode.

Er is in dit werk eene zeer groote zwakheid. De auteur schijnt niet in de theologie gestudeerd te hebben, en zijn onderwerp kon door een dilettant onmogelijk behandeld worden. Het psychologisch proces van den twijfel in het gemoed van een predikant hangt van allerlei voorwaarden af. In de eerste plaats dient onderzocht, hoe en waar de aanstaande theoloog heeft gestudeerd, of hij met een onwankelbaar kolenbrandersgeloof, of met wetenschappelijken zin tot onderzoek aan de universiteit is gekomen.

Dominé Massen - die wil- en krachtelooze held van Twijfel - heeft zeer goed gestudeerd. De strijd tusschen de orthodoxie en het modernisme liet hem tamelijk koud - zegt de auteur. Maar in dit geval heeft hij niet goed gestudeerd. De strijd tusschen orthodoxie en modernisme moet den jongen theologischen student belang inboezemen. Hij moet beslist partij kiezen. Men kan niet zeggen, zoo als de auteur doet ‘of het geloof berustte op bijbelschen grondslag of uitsluitend op de stem van God sprekend tot het geweten, het was hem vrij wel hetzelfde’. Indien dit zoo is, dan had de student Massen onmiddellijk moeten druipen voor zijn proponents-examen, daar hij de duidelijkste bewijzen gaf, dat hij van de theologische strijdvragen zijner dagen niets

[p. 192]

begrepen had. Hij had juist het hoogste belang moeten stellen in het vraagstuk: of het geloof uitsluitend berust op de uitspraken der Heilige Schrift, dan wel op de uitspraken van geweten en zedelijk gevoel. De candidaat Massen had omtrent dit vraagstuk eene overtuiging moeten hebben, vóór hij zich aan het hoofd eener gemeente stelde.

Nu heeft hij de illuzie, dat hij een middenman kan zijn ‘niet al te leerstellig, en niet al te los van den bijbel’. Zulk een standpunt is geheel onhoudbaar in den tegenwoordigen toestand van kerk en wetenschap. Dominé Massen had het kunnen weten. In 1859 en 1860 heeft de beminnelijke de Génestet het al zeer goed gezegd:

‘Zoo'n middelman,

Wat heb je er an?

Zoo'n sukkelaar,

Zoo'n modderaar!

Inkonzekwent! zóó luidt het heden.

De knappe lui van wederzij

Zien op u neêr met medelij',

Alleen de slumperds staan u bij....
't Zijn andre tijden, andre zeden!
Dus wilt ge een man zijn, kies partij.’

Dominé Massen heeft niet veel gelezen in de Génestet's Leekedichtjes. Hoe zou hij genoten hebben de merg- en hersenlooze twijfelaar, als hij Peinzensmoe maar eenmaal opmerkzaam gevolgd had, vooral waar de geniale dichter en denker uitroept:

‘Maar toch, al gloeit soms
Mijn hoofd van smart -
In U, mijn Schepper!
Vertrouwt mijn hart.
Niet omdat alles
Uw Liefde ontdekt!
Maar ondanks alles
Dat twijfel wekt!’

Twijfel kan in de edelste gemoederen rijzen, maar bij den godsdienstleeraar moet die in evenwicht gehouden worden door het religieusch gevoel, dat bij geen godsdienstleeraar mag ontbreken. Dominé Massen had er geen bewustheid van, dat een predikant zonder godsdienstig gevoel een onding is. Zijne halfslachtige intellektueele ontwikkeling bracht hem alleen twijfel - en verder kwam hij niet, een ongeluk, een stumper, een flauwerd.

En nu rijst de vraag, of de talentvolle schrijver van Huiselik Leed wel verstandig deed met zulk een man tot den held eener novelle te kiezen. Het verdienstelijke in zijn arbeid zou dan moeten zijn aan te toonen, hoe ontzettend lamlendig het er in het binnenste van dien mislukten predikant uitzag. In de détails van Twijfel komt zeer veel goeds. Het gezin van den Burgemeester is flink geteekend - zelfs de liefdesverklaring van den dominé aan Ada is voorteffelijk. Het gezin van Gorvink, den strooper, is mede vrij wel geslaagd, maar wat goor en onguur in de details. De spelling van dezen knappen auteur bereikt met het woord ‘Desember’ een comble van.... fraaiheid.

T.B.