Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 6

[p. 89]

Uit de studeercel.

Een zeer in het oog vallend feit is het, dat de Académie Française altijd nieuwe leden benoemt, maar altijd even geregeld de candidatuur van Zola afwijst. De auteur der Rougon-Macquart laat zich niet ontmoedigen - hij houdt vol met alle hem ten dienste staande middelen. Zijne tegenstanders onder de groengepalmden hebben zelfs het allerongehoordste denkbeeld uitgesproken hunne stemmen te geven aan Alphonse Daudet. Sedert de verschijning van L'Immortel (1888) is Alphonse Daudet de eenige man in Frankrijk, van wien met besliste zekerheid kan gezegd worden, dat hij nooit tot lid der Académie Française zal worden gekozen. Daarbij komt, dat L'Immortel niet volkomen juist is van basis - de geschiedenis van Daudet's Immortel heeft inderdaad met de Académie Française weinig te maken. Maar de détails waren daarom niet minder scherp. De bittere satire tegen de manier, waarop om stemmen wordt gebedeld, het schelle licht op enkele weerzinwekkende feiten geworpen, hebben voor Alphonse Daudet de poorten van het Instituut gesloten.

En toch geven vele der eerste Parijsche dagbladen allerlei berichten omtrent de mogelijkheid, dat Alphonse Daudet lid zou kunnen worden der Académie. Het is bekend, dat hij nooit aan eene candidatuur gedacht heeft - et pour cause. Hoe zou het ooit mogelijk zijn, dat de veertig onsterfelijken eene dergelijke onwaardige houding aannamen? Alphonse Daudet weet daarenboven, dat de Académie nog nimmer eene candidatuur uit eigen beweging heeft gesteld. Wel kunnen de verschillende leden, ieder voor zich, een candidaat aanmoedigen, maar geen hunner heeft het recht uit naam der Académie te spreken. Vandaar zoovele teleurstellingen voor candidaten, die door een vijf of zestal onsterfelijken aangemoedigd zijn, om hunne candidatuur te stellen. Het zou de omgekeerde wereld worden, indien men aannam, dat de leden der Académie visites zouden gaan maken bij Alphonse Daudet, die vast besloten is nimmer een bezoek bij één hunner als candidaat af te leggen.

De auteur van Fromont jeune et Risler ainé heeft bij deze gelegenheid verklaard, dat hij veel gunstiger denkt over de Immortels dan in 1888. Hij geeft toe, dat er nieuw bloed in de aderen der Académie stroomt - maar persoonlijk zal hij nimmer tot eene candidatuur besluiten. Daudet is in latere jaren zeer somber gestemd door eigen voortdurende ziekelijkheid en door grievend huiselijk leed. Hij, die zoo uitmuntend in het licht gesteld heeft, wat le dernier bateau in het schild voert, ondervindt maar al te bitter, dat hij zeer juist gezien heeft.

Hij keurt de candidatuur van zijn vriend en geestverwant Zola niet af. Hij rekent de volharding van dezen eene eer voor de Académie. Zij evenwel is van geheel andere meening. Al wat door Zola tot nog toe gedaan werd, om zich aanbevelenswaardig te maken, heeft hem geen stap vooruitgebracht. Toen hij in 1888 zijn Rêve schreef - livre académique - heeft men er geen acht op geslagen. Dit boek, vol idyllische intentiën, waarvan de handeling

[p. 90]

plaats grijpt in de schaduw van eene eerwaardige domkerk, of in de kalme binnenkamer van een kasuifelborduurder, liet de onsterfelijken koud.

In de eerste plaats kan men hem zijne vrijmoedigheid van taal niet vergeven. De toon der ouvriers in l'Assommoir, de daden der mijnwerkers in Germinal, de laagheden der boeren in La Terre, hebben tallooze antipathieën opgewekt. De ruwheid van de taal schijnt nog meer kwaad bloed gezet te hebben dan de losbandigheid der geschilderde zeden. De Onsterfelijken zijn overigens zoo preutsch niet. Zij hebben Pierre Loti in hun deftig college opgenomen - al heeft deze ook in de meest hartstochtelijke taal de glorie der koloniale Afrodite (Le Mariage de Loti, Le Roman d'un Spahi) bezongen.

De groote zonde van Zola is, dat hij grove woorden en daden, die op den boulevard de la Chapelle en in de rue de la Goutte d'or gehoord en gezien worden, in een letterkundig werk heeft durven vermelden. Men vergeeft hem niet, dat hij voor heel de beschaafde wereld de zedelijke verwildering van den Parijschen ouvrier, verslaafd aan zijn assommoir, dat hij de dierlijke verdorvenheid der landlieden in de departementen, met de scherpste omtrekken heeft geteekend.

Zij, die nog sympathie hebben voor de Bonapartes en het tweede keizerrijk, zijn het meest op hem verbolgen, om zijne La Curée, Son Excellence Eugène Rougon en La Débacle. Bij herhaling treedt Napoléon III in een zeer dubbelzinnig daglicht op. De minister Rouher (Rougon) wordt niet gespaard, de grove knoeierijen te Compiègne worden meedoogenloos geteisterd. En hierbij geldt vooral de overweging, dat niemand der lezers lust heeft te twijfelen aan de juistheid zijner mededeelingen. Zola is sober en kalm, hij geeft de feiten, en de meeste lezers moeten erkennen, dat hij waarheid spreekt.

Al de conservatieve partijen, nu versterkt door het vliegend legertje der Symbolisten, der Decadentisten, der Instrumentisten, der Intellectualisten, en tal van andere Isten, zijn ten felste gekant tegen het Naturalisme van Zola. Hij heeft niet alleen de lieflijke Kraftsprache in de organen der Nieuwlichters aan te hooren, maar ook de koele minachting te verduren, die René Doumic, geestverwant van Brunetière, hem onlangs in de Revue des deux mondes toonde. Daarenboven komt nog eene geweldige macht zich tegen hem verzetten - de geestelijkheid.

De geestelijkheid is in de eerste plaats verbolgen over zijn Conquête de Plassans, waarin met een grooter talent dan dat van Ferdinand Fabre de Fransche geestelijkheid van alle rangen wordt ten tooneele gebracht. In de tweede plaats moest zijn Faute de l'abbé Mouret op nieuw mishagen, daar de jonge, al te devote, abbé tot waanzin dreigt over te slaan, en later zijne tonsuur vergeet in het Paradou. Vooral Lourdes en Rome hebben het getal zijner vijanden vermeerderd, daar hij zijn held, den abbé Pierre Froment, voorstelt als een geestelijke, die zijn geloof heeft verloren, en die zonderlinge droomen droomt van une réligion nouvelle, une Rome nouvelle.

Het geheele Fransche leger heeft hem zijn Débacle zeer euvel opgenomen, daar dit boek geen spoor van nationaal chauvinisme, geen zweem van nationaal

[p. 91]

zelfbehagen verraadt. Men kan dus verklaren, dat Zola in bijna alle kringen zijne tegenstanders vindt, daar ook de talrijke aanhangers van den Senator Bérenger hem zijne Nana en zijn Pot-Bouille nooit zullen vergeven. Hierbij komt, dat honderdduizenden lezers ieder volgenden roman met stijgende belangstelling verslinden, en dat hij ten spijt van al zijne vijanden de populairste auteur van Frankrijk is.

Toch is het te verwonderen, dat de overigens zoo scherpzinnige Zola niet begrijpt, dat zijne illuzie - lid te worden der Académie - nooit in vervulling zal gaan. Het ware voor hem beter op den imaginairen een-en-veertigsten fauteuil der Académie te gaan zitten; hij zou zich dan in zeer goed gezelschap bevinden. Meer auteurs van den eersten rang werden nimmer onder de groengepalmden toegelaten, en daaronder: Molière, Lesage, Rousseau, André Chenier, Beaumarchais, Honoré de Balzac, Béranger, Alexander Dumas, Théophile Gautier, Quinet et Michelet. Het is bijna eene eer met deze geniale mannen buiten de deuren van het Institut te staan, en het wordt bijna belachelijk te blijven volhouden tegen alle waarschijnlijkheid in.

Want juist in deze laatste dagen komen zekere feiten op nieuw staven, dat Zola zijn streven niet opgeeft. Twee jonge auteurs, die groote vereering koesteren voor ‘le maitre’, hebben een zijner verdienstelijkste romans: Au bonheur des Dames tot een drama in zes tafereelen omgewerkt. Deze roman is van 1883, toen Zola nog niet dacht over de Académie. Niemand kan beweren, dat dit boek niet behoort tot de littérature très honorable. De heldin, Denise Baudu, is een voorbeeld van kloekheid en nobele zedigheid. Zij is sympathiek als Nelly van Dickens, als Desirée Délobelle van Daudet.

In de eerste dagen van Juni 1896 is het drama Au bonheur des Dames, saamgesteld door de heeren Ch. Hugot en Raoul de Saint-Arroman, in het Théâtre du Gymnase voor een uitgelezen publiek gespeeld. Eene groote aantrekkingskracht ging uit van de décors en de requisiten. Het groote modemagazijn met al zijn rijkdom van zijde, fluweel, kanten, linten, linnen, katoen en wol verrijst op het tooneel. Als tegenstelling gaf het eerste tafereel den kleinen lakenwinkel van Denise's oom Baudu, die verpletterd wordt door het monster magazijn: Au Bonheur des Dames. Denise komt daar eene betrekking vragen, maar haar oom kan om den achteruitgang van zijne zaken geen personeel meer plaatsen. En zoo komt zij in het groote magazijn van Octave Mouret. In het tweede tafereel zag men het groote magazijn in al zijn luister. Overal stapels doozen van wit karton, stroomen van gekleurde zijde, blouses en jupes in alle kleuren, bonte hoedjes en duizenden andere kleurige fraaiigheden, te midden van welke schatten een bonte stoet van koopsters en verkoopsters zich verdringt. Dan verschijnt de eenvoudige, rustige Denise, die door Octave Mouret onder de winkelbedienden wordt geplaatst. Een geheel tafereel wordt gewijd aan de voorstelling van het déjeuner der winkelbedienden, door Zola met zoo indrukwekkende realiteit geschilderd. En vooral het laatste tafereel verwierf algemeene goedkeuring - het groote magazijn met eene exposition de blanc - zooals Zola het noemde. Ook vond het drama hier zijne ontknoo-

[p. 92]

ping - de liefde van Denise voor Octave Mouret gekroond door een huwelijk.

Door de vertooning van deze tafereelen, avond aan avond, wordt aan tal van toeschouwers herinnerd, dat ze zich moeten haasten Au Bonheur des Dames te lezen, of te herlezen, om zich beter op de hoogte van het drama te stellen. En op deze wijze worden tal van Parijzenaars van nieuws aangemoedigd een der beste werken te lezen van den meester, die door le parti des Ducs en door le parti conservateur in de Académie Française nog altijd niet wordt toegelaten tot een der leeg staande fauteuils.

Een ander teeken des tijds is Zola's laatste roman Rome. Is de veronderstelling niet al te gewaagd, dan zou ik meenen in dit boek opnieuw een livre académique te moeten herkennen. Zeer zeker is het, dat Rome afwijkt van de meesten zijner vroegere kunstwerken. Het schijnt, dat de auteur zich voornam, om bij uitstek serieus en degelijk te zijn. Zijn onderwerp Rome bracht hem tot de poging de eeuwige stad te schilderen uit een historisch, een archaeologisch en een topographisch oogpunt. Hij heeft honderden van bladzijden aan dit doel gewijd - en eene zekere hoeveelheid van nieuw aangeleerde geleerdheid meegedeeld. Het komt mij voor, dat hij daarmee den indruk van hoogen ernst wil maken bij de geleerde leden van het Instituut. Maar Zola is geen geleerde, die in het leven van het antieke Rome, van de antieke Romeinsche kunst en letteren, is doorgedrongen.

Men vergelijke zijn Rome bij Amazone en Inwijding van onzen onvergetelijken, door en door classiek ontwikkelden, Mr. Carel Vosmaer. Bij Vosmaer hoegenaamd geene geleerde uitweidingen, maar een leven in Rome, geheel aan kunstwaardeering gewijd. Het feest in het atelier van den beeldhouwer Askol is een meesterstuk, dat niet licht zal vergeten worden. Daartegenover staat bij Zola een schitterend feest ten paleize van den Prins Buongiovanni bij gelegenheid eener verloving. Hier schittert le Maitre in de volheid van zijn rijp talent. Heel aanzienlijk Rome verschijnt op dit feest, zelfs Koning Umberto, en de beminnelijke Koningin Margherita.

Bij Vosmaer is alles met rijpe kennis en fijnen smaak medegedeeld. Zola verdiept zich in détails, die vrijwat zweemen naar informaties uit Baedeker. En juist waar Vosmaer over zwijgt, het kerkelijk leven te Rome, de inrichting der Congregatie van de Propaganda en den Index, het inwendige van het Vatikaan en het dagelijksch leven van Paus Leo XIII, boezemt Zola het meeste belang in. Wat Vosmaer niet aanroert, het leven der moderne Romeinsche aristocratie, is bij Zola hoofdonderwerp. Drie adellijke familiën, de Boccanera's, de Buongiovanni's en de Prada's - de laatste nieuwbakken adel - spelen de hoofdrollen, en hier toont Zola zich in den vollen omvang van zijne mannelijke scheppingskracht. Maar zijne lange didactische uitweidingen over het antieke Rome, over Italiaansche schilderkunst, over de toekomst van de Curie, getuigen, dat zij uit zeer onlangs aangeleerde kennis spruiten, en den indruk moeten maken van eerbiedwekkende geleerdheid en groote belezenheid. En dit alles om indruk te maken op les Immortels! Zijne landgenooten zouden zeggen: ‘Il se bat les flancs!

t. B.