Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 6

[p. 481]

Uit de studeercel.

In de maand Maart van 1896 stierven twee Nederlandsche dichters, de auteur van Waarheid en Droomen, Johannes Petrus Hasebroek, op vier-en-tachtigjarigen leeftijd, en de dichter van Mijne Lente, Cornelis Honigh, oud een-en-vijftig jaren. Groot verschil is in beider persoonlijkheid te bespeuren. Hasebroek behoort tot het jonge Holland van 1830, Honigh tot een jonger jong-Holland, dat zich na 1860 doet gelden. Hasebroek maakte classieke studiën, Honigh werd voor het lager onderwijs opgeleid. Hasebroek's naam drong door tot het geheele Nederlandsche volk, Honigh werd gewaardeerd in de letterkundige wereld. Hasebroek heeft tot in zijn hoogen ouderdom genoten van de liefde en de waardeering, die hij in 1840 won met een klein bundeltje schetsen onder den naam Jonathan.

In 1887 verscheen de zevende druk van Waarheid en Droomen. In 1890 gaf hij nog een belangwekkend geschrift uit: Een dichteralbum van vóór honderd jaren. De gedachtenis aan Bellamy en zijne Kunstvrienden nog eens hernieuwd. (Amsterdam H. Höveker & Zn.). Heel zijn werkzaam en vruchtbaar leven bleef hij deelnemen in het letterkundig streven van zijn vaderland, tot op zijn jongsten dag genoot hij algemeene hoogachting.

Het boek over Bellamy, dat hij op zijn acht-en-zeventigste jaar schreef, stond in verband met de herinneringen zijner jeugd. Hasebroek's moeder heette Anna Maria Theresia Kleyn; hare ouders waren zeer ingenomen met Bellamy, haar Vader, Mr. J.P. Kleyn was een groot vriend van Bellamy. De jonge Hasebroek kwam te Leiden - zijne geboortestad - veel aan huis van zijne grootmoeder, de weduwe Kleyn geb. Ockerse, die met haar broeder, Willem Antony Ockerse, den bekenden patriot van 1796 en 1798 in 1822 een Gedenkzuil op het graf van Jacobus Bellamy had uitgegeven.

Hasebroek had van deze zijne bloedverwanten een dichter-album geërfd, waarin door Bellamy en zijne vrienden geschreven was. Eerst in zijn hoogen ouderdom, misschien aangespoord door vernieuwde studie van Bellamy door anderen, kwam hij met zijn Dichter-Album. Juist in de dagen, voorafgaande aan 1890, toen dit boek verscheen, viel mij het voorrecht te beurt, met den in alle opzichten achtenswaardigen en beminnelijken grijsaard herhaaldelijk van gedachten te wisselen. Wij spraken meestal over zijn verleden. Ik hoorde allerlei belangwekkende bijzonderheden. Het liefst vertelde Hasebroek van de jaren 1830 en 1831. Hij was toen student in de theologie te Leiden. Hij beleefde de groote gebeurtenissen dier jaren: de revolutie te Parijs, den opstand te Brussel.

Geene latere feiten, van welken aard ook, hebben zulk een indruk op Hasebroek's aandoenlijk gemoed gemaakt als de Belgische revolutie, vooral de tiendaagsche veldtocht. In het algemeen zullen akademische herinneringen bij menig oud-student jaren en jaren zeer levendig blijven - de herinneringen van 1830 en 1831 hadden voor de studenten van die jaren eene dubbele bekoorlijkheid. Het is niet te ontkennen, dat in de jaren, die van 1815 tot 1830 verliepen, in Noord-Nederland vooral, eene al te rustige tevredenheid

[p. 482]

heerschte. Na de staatkundige stormen van 1795, 1797, 1802, 1804, 1810 en 1813 was het eene heerlijke verademing, dat er eene periode van verzoening, van restauratie, en hernieuwden bloei aanbrak, onder de vaderlijke en verstandige regeering van koning Willem I.

De tevredenheid leidde evenwel tot te groote voldoening. Onze Nederlandsche leeuw scheen geheel weg te dommelen in chronische sluimering. De dichter Jan Pieter Heije - ook student te Leiden in 1830, en vriend van Hasebroek - had volkomen gelijk in zijn gedicht van dat jaar te zeggen:

‘Waak op, waak uit den sluimer op,
Gij lang getergde Leeuw!’

De opstand te Brussel (25 Augustus 1830), de mislukte poging van den Prins van Oranje, de vergeefsche aanval op Brussel door Prins Frederik (21-27 September 1830), deden de Noord-Nederlanders uit hunne diepe dommeling ontwaken. Willem I riep zijn volk te wapen (5 October 1830), en overal vond die stem weerklank:

‘Der König ruft - und alle, alle kommen!’

Aan de drie rijksuniversiteiten heerschte groote opgewondenheid. Ieder wilde soldaat worden en den Koning steunen. De studenten-sociëteit Minerva te Leiden weêrgalmde van het Wien Neêrland's bloed, het Wilhelmus, het Iö-vivat. Twee honderd dertig Leidsche studenten teekenden, om als eenvoudig jager dienst te nemen tegen ‘het ontzinde muiterenrot’. Hasebroek was een van de eerst ingeschrevenen. Er was gloed en warmte bij deze jonge mannen. De Koning vergunde ze de wapenen te dragen, verklaarde ze mobiel, en reeds den 13 November 1830 stonden ze op de Ruïne gereed te vertrekken, met het kostbare Oranje-vaandel door Leidsche jonkvrouwen geborduurd, begroet door luidklinkend afscheidsgejuich, terwijl moeders, zusters, geliefden hare tranen moesten verbergen uit geestdrift voor hunne kloeke houding.

Nog geen vol jaar later deden de dappere jagers-studenten hun zegevierenden intocht binnen Leiden. Een van hen was voor Vaderland en Koning gesneuveld, vier waren gekwetst. Aanstonds hervatten de jongelui hunne studiën met grooter ijver, dan ooit te voren, daar de gebeurtenissen, die ze beleefden, hun karakter hadden gevormd. Hasebroek volbracht zijne studiën in het gewone tijdsverloop - en werd in Mei 1836 tot predikant te Heiloo beroepen. Letterkundig had hij zich in zijne studentenjaren door den omgang met litterarisch gezinde jonge mannen ontwikkeld. Hij oefende zich in gezelschap van L.R. Beijnen, Bernard Gewin en Nicolaas Beets door het bijwonen der vergaderingen eener Studenten-Rederijkerskamer voor uiterlijke welsprekendheid.

Al deze studenten waren bewonderaars der in Engeland en Frankrijk welig opbloeiende Romantiek. Beets dweepte aanvankelijk met Lord Byron en Victor Hugo, Hasebroek voelde zich aangetrokken door de schitterende Oriëntaalsche vertellingen van Thomas Moore. In 1836 gaf hij eenige vertalingen van Moore uit, terwijl bijna al de anderen: Van Lennep, Potgieter, Ten Kate, Beets en Ledeganck, Byron vertolkten.

Prozaschrijver is Hasebroek geworden door den invloed van Potgieter, die

[p. 483]

evenzoo veel heeft bijgedragen tot ontwikkeling van het dichterlijke in Cornelis Honigh. In de jaren 1836 tot 1843 was de pastorie te Heiloo het vereenigingspunt van een grooten letterkundigen kring, die door den herlevingsgeest van 1830 aangegrepen, aan Nederland eene nieuwe letterkunde wilde schenken. Men zag er mejuffrouw Toussaint, mejuffrouw Betsy Hasebroek, Potgieter, Beets, Beeloo, Brill, Hofdijk, Van Lennep, Bakhuizen van den Brink en Kneppelhout. In 1839 logeerde Potgieter te Heiloo, terwijl hij zich bezighield bijdragen voor zijn pracht-almanak Tesselschade te verzamelen. Hij was er op gesteld van Hasebroek een opstel in proza te ontvangen, daar deze in zijne brieven aan hem het talent van een echt humorist had ontwikkeld. De auteur zou beproeven eenige geestige fragmenten uit zijne brieven aaneen te hechten, en deed dit, toen hij een oud vrijer onder den naam van Jonathan deed optreden. bezig de Haarlemsche Courant te lezen.

Met dat opstel begon in 1840 Waarheid en Droomen, eene verzameling van zacht weemoedige of vriendelijk luimige bespiegelingen, waarin de lieflijkste bescheidenheid en de meest hartveroverende welsprekendheid de volle vereering van den lezer winnen. Waarheid en Droomen door Jonathan is een standaard-boek geworden voor de Nederlandsche huisbibliotheek naast Camera Obscura, naast Ferdinand Huyck, naast Lauernesse, naast De Schaapherder en de Studententypen. Door dit boek bleef Hasebroek jong voor alle volgende geslachten - blijft zijn naam leven ook in de toekomst.

Hasebroek heeft later nog vele geschriften uitgegeven, vooral Leerredenen, maar deze zijn spoedig uit de heugenis verdwenen, met uitzondering alleen van zijne uitgaaf der Kompleete Dichtwerken van Da Costa (1861-62), die in 1876 een derden druk beleefden. Hasebroek had als predikant zich nauw aangesloten bij Da Costa en diens vrienden, Willem de Clercq en Groen van Prinsterer. Hij behoorde dus tot de partij van den Reveil, zooals het destijds heette, en verheugde zich er over, dat het tijdschrift der partij: Ernst en Vrede het voorstelde, alsof de mannen van den Reveil het er enkel op toelegden om eene ethisch-irenische richting in wetenschap en kerk te vormen. Dagelijks ging Hasebroek met den dichter Da Costa om, en volgde hem in alles, zooals dertig jaren vroeger Willem de Clercq in zijn Dagboek deed. De vertrouwelijke omgang met Da Costa duurde tot aan den dood van dezen (1852-1860). Onmiddellijk na zijn overlijden nam Hasebroek de taak op zich, om zijne Gedichten met Inleiding en doorloopende toelichtingen uit te geven.

In deze zeer volledige uitgaaf is ééne schitterende bladzijde de schildering, hoe Izaäk Da Costa, den 14 Januari 1859, in het Wapen van Amsterdam op het Rusland voor eene breede schaar zijner vrienden en vereerders zijn laatste en heerlijkste schepping: De slag bij Nieuwpoort voordroeg. Aandoenlijk weemoedig heeft Hasebroek het beeld geteekend van den triomfeerenden dichter in al zijne geestdrift - na al het gejuich der hoorders, het hoofd diep gebogen, stamelende: ‘En thans de verdeeling van dezen avond gemaakt! Ons de beschaamdheid des aangezichts, Gode de eer! Soli Deo gloria!’

Te Amsterdam vond Hasebroek zijn ouden vriend Potgieter terug, maar

[p. 484]

hunne wegen liep nu meer uiteen. Het letterkundig enthousiasme van 1839 had voor geheel andere idealen plaats gemaakt. Evenwel Potgieter bleef letterkundig een grooten invloed uitoefenen, zooals uit het voorbeeld van Cornelis Honigh bleek. Deze was een Zaankanter, een selfmade-man, die aanvankelijk begon in Zaandam lager onderwijs te geven. Persoonlijk heb ik eene zeer levendige herinnering aan de eenigszins schuwe wijze, waarmee hij placht op te treden. Destijds - 1868-1869 - was ik belast met de redactie van het tijdschrift Nederland, en ontving ik geregeld groote verzamelingen schrifturen en schrijfboeken, volschreven door dames en heeren novellisten, dichters, geschiedkundigen, wijsgeeren, moralisten en essjayissten. Mij viel dientengevolge het voorrecht te beurt, om menige bladzijde met min of meer schrift in mij op te nemen, en te oordeelen, of deze kunstwerken om goede redenen zouden kunnen opgenomen worden in eene aflevering van het tijdschrif Netderland.

Zoo had ik ook een cahier ontvangen vol verzen, van den mij onbekenden schoolleeraar C. Honigh te Zaandam. Bij het lezen werd ik verrast door eene zekere frischheid, die mij aangenaam trof. De dichter worstelde evenwel nog met twee gebreken - hij was te lang, hij herhaalde zich zelven, hij drukte zich in iedere strophe niet met dezelfde smaakvolle eenvoudigheid uit. Ik besloot overal aan te teekenen, waar regels, disticha of geheele coupletten zouden moeten geschrapt worden. Zoo werd het cahier met verzen tot op de helft teruggebracht. Ik zond hem de verzen terug met den raad ze in dezen geest te herzien en te herschrijven. Korten tijd daarna zond hij mij de verkorte verzen terug, met nog een paar schriften vol nieuwe verzen, om ook deze aan eene schifting te onderwerpen. Ik voldeed aan zijn verlangen, zoodat er eindelijk eene verzameling verzen ontstond, die een gunstig getuigenis konden afleggen omtrent den aanleg van den jongen, nieuwen dichter.

Maar Honigh achtte zijn doel nog niet bereikt, en zond de collectie zijner verzen aan Potgieter. Hij vroeg dezen of het de moeite waard zou zijn de gedichten het licht te doen zien. Potgieter nam het verzoek zeer gunstig op, en trad met den jongen Zaankanter in relatie. Nu werden zijne erotische zangen nogmaals aan een vuurproef onderworpen, met het gevolg, dat nog vrij wat herzien en gewijzigd werd. Ten slotte verscheen in 1871: Mijne Lente, Liederen van C. Honigh. Het schijnt mij, dat in dezen bundel het beste deel van des dichters poëtischen arbeid is opgenomen. Zijn tweede bundel: Geen Zomer ademt troosteloosheid en melancholie. De auteur ging diep gebukt onder het verlies van een geliefd kind, en van deze smart gaf Geen Zomer de echo.

Potgieter wijdde Honigh eene bijzondere belangstelling, zoodat deze later onder de redacteuren van den Gids werd opgenomen. Hij schreef in dit tijdschrift eene studie over Dietsche gedichten aan Maria de moeder Gods, en de door haar gewrochte mirakelen, gewijd. Voor het overige heeft hij weinig meer van zich laten hooren. Zeer betreurenswaardig is het zeker, dat een noodlottig ongeluk den nog veelbelovenden man in de kracht zijner jaren wegrukte.

T.B.