|
| |
| |
| |
L'enfant prodigue
door Anna de Savornin Lohman.
Auteurs-recht voorbehouden.
In Monte Carlo was het.
De blauwe zee sloeg aan het strand met zacht golvenklotsen, - en kuste de purperbruine, met mosgroen doorweven rots, waartegen de casino-tuin bloeit in al zijn zinbekorende heerlijkheid van breedgetakte varens, die hoogstammige palmen omarmen, - van geurige zoet-bedwelmende bloemen, lachend opluikend uit welige gazons, - van rose-lila-goudschemerige licht-effecten, zooals alleen het Zuiden ze kent, spelend door de bladeren der heester-gewassen, die zich huwen aan eeuwig-groene sierplanten.
‘Weet gij het nog?’ zong zij, die blauwe, geheimzinnige, meedoogenlooze zee? ‘Weet gij het nog?’
- O, ja. Hij wist het nog. Hij had het immers nooit vergeten, nooit kunnen ophouden er aan te denken; - en nu had het hem hier teruggevoerd tot het tooneel van zijn schande, zooals de misdadiger teruggevoerd wordt door een onweerstaanbare behoefte, eenmaal nog de plek weer te zien, waar hij zondigde. - - - En het keerde alles in zijn geheugen terug, gemaald met de lieflijk volmaakte kleuren, die herinnering alleen bezit, heel die laatste avond van zijn thuis-zijn.
Hij ging naar Java - voor enkele maanden slechts. Een finantieele onderhandeling met een groote firma in Batavia was hem opgedragen door een Amsterdamsch bankiershuis; hij had die voordeelige en eervolle taak, ondanks zijn jonge jaren hem toevertrouwd, voor een groot deel aan de invloedrijke positie zijns vaders te danken gehad....
Zijn vader! Hij had hem nooit weergezien, sinds dien dag van hoopvol afscheid; - en in zijn herinnering zag hij hem nog altijd vóór zich, onveranderd, zooals hij hem had gekend, met zijn hoogopgerichte gestalte altijd gehuld in den deftigen zwart lakenschen jas, met zijn scherp dóórdringende ernstige oogen achter de gouden omrande brilleglazen, met zijn trotschen, ietwat zelfbewusten trek om den mond, daar geplooid door een achting-afdwingend leven. Helaas, hij wist het, zijdelings door anderen, hoe weinig de laatste levensjaren aan die voorstelling hadden beantwoord, hoe die gestalte zich diep had gebogen, en die oogen meest naar den grond staarden, en de lijnen om den mond week waren geworden, - - hij wist ook, wie daarvan de schuld droeg, - - - hij.
Dien laatsten avond was het geweest. Nog zag hij de ouderwetsch-deftig gemeubelde achterkamer met de familie-portretten langs de muren, wier strakernstige gezichten hem als kind zooveel angst plachten in te boezemen; nog zag hij de slanke blauw-geaderde hand zijner moeder beven, terwijl zij de por- | |
| |
seleinen kopjes vulde uit den zilveren trekpot, zag, hoe zij dien haastig moest neerzetten, om een traan weg te wisschen, die verraderlijk haar oogen verduisterde.
‘Een zoo verre reis,’ had zij gezucht. ‘Was je maar reeds terug!’
- Maar zijn vader had geglimlacht om die zwakheid, zoo trotsch op den zoon, van wien zijn ouderliefde een eervolle toekomst droomde.
‘Als je in deze zaak slaagt,’ had hij gezegd, ‘en je zult slagen, indien je je best doet, dan is je naam als advocaat voortaan gevestigd. Een beter entrée in de juristen-wereld had je niet kunnen wenschen. Je zult zien, dat je vanzelf dan méér praktijk krijgt, vooral onder de handelslui.’
O, hoe had die voorspelling zijn hart doen kloppen van zaligheid, een zaligheid, waarvan zijn ouders de oorzaak nog niet vermoedden.
Want, als dat waarheid mocht worden, als hij werkelijk over een klein jaar reeds genoeg kon verdienen om eigen thuis te grondvesten! Dan!...
In zijn verbeelding zag hij een lief, blond meisje, een vriendin zijner zuster, aan zijn arm hangen, zag haar in een wit kleed de heilige schreden naar het altaar afleggen, - met hem, - zag haar in het huwelijksnestje, dat hij voor haar bouwen zoude, zorgen en bloeien.
Want hij wist, dat zij ook wilde. O, hij had het haar nog niet met zoovele woorden gevraagd, teruggehouden door dien heiligen schroom, die vreest met het geluid der stem, een nog onuitgesproken geheim te ontwijden, - maar toch wist hij, dat zij hem liefhad. Hij had het gelezen in heur reine oogen van klaar-hemelblauw, die, onschuldig en onbewust, een duidelijk antwoord hadden gegeven op zijn onuitgesproken vragen. Nog eenige weinige maanden, en hij zou terugkomen, en tot haar gaan, en heur hand in de zijne nemen, en haar al de liefde zeggen, die voor haar was in zijn hart. Het zou zoet zijn, bij den arbeid daarginds, in den vreemde, te denken, dat het was om háár, om háár te verwerven; het maakte het scheiden zoo licht. Een paar maanden waren immers spoedig voorbij. - - -
- Maanden waren het geworden, en nogmaals maanden. Jaren, en nogmaals jaren...
Vandaag eindelijk had hij haar weergezien: de vrouw van een ander.
‘Zoo ga jij ook naar Parijs?’ had de Rhede, een zijner voormalige medestudenten uit Leiden, gezegd, toen zij op den ochtend van zijn vertrek elkander in den trein troffen. - ‘Wel, dat doet me plezier, dan reizen wij samen.’
- Hij ook was er blij om geweest, om dat ontmoeten, dat hem belette in treurige gedachten te verzinken. - Want het had hem naar gemaakt: dat afscheid van zijn ouders, zijn thuis: zijn land: het eerste groote afscheid van zijn leven. En in den klaren, stillen morgen, aan het ongezellig-leege station, lag het vooruitzicht van te moeten heengaan plotseling zwaar op hem, voelde hij een onbestemd bange vrees van scheiden, een plotseling ontwakende liefde voor dat vaderland, dat hij verliet, met zijn stille vlakke weiden van groen, en vreemde lichttinten in de altijd somber getinte lucht, waarvan hij de weemoedige schoonheid nooit zóó had begrepen, als nu.
| |
| |
- Het deed hem goed te moeten luisteren naar de vroolijke opgewekte stem van de Rhede, die hem inpakte, - als immer.
- Want de Rhede kon iedereen inpakken. Hij had er een bijzonder talent voor. - Met zijn welluidende zachte stem, zijn aristocratische fijne manieren, zijn geestig discours, zijn groote, onberedeneerde goedhartigheid, verwierf hij zich iedereen tot vriend.
- ‘Hij was zwak’, - zeiden zij, die hem liefhadden, van hem. ‘O het was jammer natuurlijk, maar...’
- In dat ‘maar’ - lag zijn absolutie opgesloten. De Rhede behoorde tot die menschen, die zondigen kunnen op maatschappelijk gebied, zonder veroordeeld te worden niet alleen, maar die er zelfs hooger door stijgen, in zekeren zin. - Als hij goed geweest was, zoude hij meer onopgemerkt, minder interessant geweest zijn, dan nu iedereen wist, dat ‘er wat op hem te zeggen viel.’ Vooral de jonge meisjes voelden zich daardoor tot hem aangetrokken, vonden het piquant, als hij met zijn zacht, blond uiterlijk, en mooie dwepende oogen, zoo heel comme il faut met hen zat te babbelen, - zich voor te stellen, hoe hij wezen moest in die andere oogenblikken, en op die andere plaatsen, waarvan zij doen moesten, alsof zij er het bestaan niet eenmaal van vermoedden. - Oudere dames soms, wier verklaarde lieveling hij was, maakten er een liefverwijtende toespeling op, beknorden hem goedmoedig. Dat liet hij zich zoo aardig welgevallen. Het stond hem onwederstaanbaar, dat air van arme zondaar, dat hij dan aannam.
Hij zou in het leven met geen ernstiger rol zooveel succes hebben gehad, als met deze van lichtzinnig zijn; - dat wist hij zelf, en in zijn betere oogenblikken gaf het hem een gevoel van walg tegen de menschen, die hem naar omlaag trokken, in plaats van omhoog te helpen.
- ‘Nu jij liever, dan ik!’ zei hij, over de reis naar Java pratend. ‘Ik zou het vreeselijk vinden, maar jij bent voor werken in de wieg gelegd. Ik geloof, 't zou een straf voor je wezen, zooals ik te moeten leven, - een heelen winter in 't Zuiden te verluieren.’
- ‘Het is mij niet aan de keuze gelaten,’ was zijn lachend antwoord geweest. ‘Misschien zou het mij beter bevallen, dan jij denkt. Ik zou op dit oogenblik tenminste, liever naar de Riviera gaan, dan naar Indië.’
- Nu doe het dan! - Je zei immers daareven, dat je nog een dag of wat te Parijs had willen blijven. Geef die er aan, en reis inplaats daarvan met mij door naar Nice.’
- En, zich voor zijn plotseling plan interesseerend, - met de zucht zijn zin door te drijven, eigen aan door het fortuin bedorven menschen: ‘Heusch 't zou een magnifique aanleiding zijn. Je zult nooit weer iemand vinden, die zoo goed de honneurs van de Riviera weet waar te nemen, als ik. Monte Carlo ken ik beter nog dan den Haag. - Toe, doe je het?’
- ‘Maar ik moet in Parijs ook nog inkoopen doen voor mijn uitrusting,’ bracht hij, al haast overgehaald, nog in het midden.
‘Ach wat! Parijs! - Je kent de stad immers al. En die inkoopen doe
| |
| |
je in één dag; ik weet heele goede adressen voor alles. - Zie je, als je midden in den zomer terugkomt is het seizoen in Nice voorbij; dan heb je er niets meer aan. Misschien kom je er dan wel nooit meer toe in de gelegenheid. En mij doe je er nu een vriendschapsdienst mede. Komaan, wees nu verstandig, en doe het, voor je zelf, en voor mij!’
Hij glimlachte om den vleienden toon. Als de Rhede het een of ander wou gedaan krijgen van iemand, kon hij onwederstaanbaar vleien.
- Maar het plan lachte hem toe. 't Was waar, hij kende Parijs; en Nice en Monte Carlo zou hij wellicht nooit te zien krijgen, als hij nu niet ging. Hij had er zooveel van gehoord, van die goddelijke Riviera. Waarom ook niet? En, tusschen het levendig vertellen van de Rhede door, die, met zijn zenuwachtig temperament, nooit lang kon zwijgen, overlegde hij het telkens weer bij zich: ‘Waarom ook niet?’
- Toen zij in Parijs aankwamen bood de Rhede hem een soupeetje aan in een restaurant op den Boulevard des Capucines. En, terwijl hij na het dessert de chartreuse inschonk in de fijne liqueur-glaasjes: ‘Heb je je nu gedécideerd? Willen we morgen je boodschappen rijden, en dan 's avonds doorgaan naar Nice?’
- Hij kon de verzoeking niet weerstaan.
‘Ja ik doe het,’ had hij gezegd.
En zonder dat hij het wist, had hij in dat antwoord, op den schitterenden boulevard, terwijl hij de vurige chartreuse door de keel joeg, over heel zijn volgend leven een vloek gebracht.
Hij was nog zoo jong, zoo naief-onschuldig, zoo rein van hart toen, dat hij de tranen in de oogen voelde opwellen van een groote dankbaarheid, omdat het hem gegeven werd zoo iets heerlijks te aanschouwen, toen hij stond op de ‘promenade des Anglais’, en die zee zag, als een groot blauw meer, spelend aan de in het zuider zonlicht badende kusten, die wegglooien in lijnen van rozig-gouden schemer, terwijl links, voorbij het mosbegroeide sombere ‘chateau’, witte zeilen schilderachtig opdoemen uit de haven in de verte, - en witte huizen, omrankt door gaarden van cypressen, als lichtvlakken uitkomen in het rotsig fonds van grijs-bruin - lila waas, dat over de helling ligt; - en toen hij zich omkeerde, om zijn aandoening niet te laten bemerken door de Rhede, zag hij achter zich al die bloemenweelde, die Nice kwistig rondstrooit op fluweel-groene gazons, opbloeiend in de stralen van een zon, krachtig en vurig, mild en zacht, zooals alleen de zon van het zuiden is.-
Dat was de laatste dag geweest, van zijn onschuld, zijn vrede.
- Later, toen hij weer kalm kon nadenken over het verloren verleden, had hij zich dat gezegd met onbeschrijflijke bitterheid, zich weer iedere bijzonderheid van dien laatsten dag, waarop hij de menschen vrijmoedig onder de oogen had kunnen zien, in het geheugen terug geroepen.
Van de herinnering daarvan had hij geleefd in menig moeilijk uur, en het had
| |
| |
hem altijd als een troostende belofte der toekomst tegengelachen, eenmaal Nice weer te zullen zien, als hij zijn schuld had geboet, - eenmaal nog op die ‘promenade des Anglais’ te mogen staan, en terug te zien dan op het verleden, als op een afgedaan overwonnen tijdperk; - met een nieuwe toekomst voor zich.
- Nu hàd hij er gestaan zoo, - maar slechts om te begrijpen, dat het verleden niet kan sterven, dat zijn toekomst dood was.
- De blauwe zee had hem dat gezongen in haar wreed lied: ‘Weet gij het nog?’-
Den volgenden dag, in Monto Carlo, woonden zij er een namiddagconcert in de Casino-zaal bij.
- Reeds toen hij binnentrad was hij onder een zinbegoochelenden indruk. Die warme, van bedwelmende bloemengeuren doorademde lucht, die weelderige aanleg van den Casino-tuin met zijn berekenende heerlijkheid van wellustig tropenschoon, dat vreemde, denkkracht insluimerende lied der golven, die, als alleen voor genot geboren menschenmassa, die om hem dwarrelde, menschenmassa van fijne-aristocratische mannen, van mooie vrouwen, woekerend met hunne natuurlijke gaven van schoonheid, en ze volmakend door de kunst, dat alles had zijn energie, zijn macht over zich zelf, verlamd, te niet gedaan. En de aangrijpende, wonderbare, met volkomen meesterhand uitgevoerde muziek deed het overige.
- Het was doodstil in de overvolle zaal, met de zwaar neerhangende lucht, bezwangerd door fijne parfums, uit kanten zakdoekjes uitstroomend, - door bloemengeuren van in het knoopsgat gedragen viooltjes, en rozenknoppen, geklemd tusschen fijne vrouwenvingeren. - Het bewegelijke gelaat van de Rhede naast hem, leefde iedere episode mede van die aandoenlijke symphonie op Bürgers ‘Leonore,’ die het orkest roerend-schoon voordroeg, - met hare telkens terugkeerende, huivering-wekkende spotkreet: ‘Hurrah! die toten reiten schnell’; - hij zat roerloos, als in een droom. Hij voelde, dat hij niet meer zich zelf was, dat zijn ziel wegdreef op de tonen der muziek, naar een onbekend land van onbekende zaligheden. - Aan zijn andere zijde zat een schoone jonge demi-mondaine, wier al te opzichtige elegantie van toilet, wier al te coquet gedragen hoedje, haar twijfelachtige verhouding verrieden tot den vieux-beau naast haar. - Zij haalde nu en dan diep adem, - een heete adem, die liefkoozend langs zijn slapen streek; uit het met Brusselsche kanten omzoomd zakdoekje, dat in haar schoot lag, steeg een zoete mengeling van violen en heliotrope-essence op; nu en dan sloeg zij op hem een enkelen blik uit hare kwijnende smachtende oogen, een blik, dien hij meer voelde, dan zag......
Nog streed hij, nog trachtte hij als een laatsten steun, een laatste herinnering uit het steeds verder wegvloeiend verleden, het beeld op te roepen van het blonde onschuldige kind zijner jonge reine min.
- Maar zij ook had hier geen macht over hem; zij scheen hem ver af, onwerkelijk. Zij behoorde niet thuis in deze omgeving van ongekend zingenot. - O! genieten; genieten! - - -
| |
| |
Dat wilde hij, tot elken prijs. Dat alleen was de moeite van het leven waard. Genieten, met wegruimen van alles, wat dat verhinderen kan, op zij zetten van alle banden, alle plichten.
Hij bemerkte niet, dat een korte pauze was gevolgd op het einde der symphonie, dat om hem heen, de menschen gingen en kwamen, en praatten, en lachten; hij zat stil, onbewegelijk, altijd verder wegdrijvend uit het verleden, - tusschen de Rhede, die, zelf fijnbewerktuigd voor kunstgenot, zwijgend nog de muziek navoelde, en de schoone vrouw aan zijn andere zijde, wier adem steeds heeter langs hem streek, en wier arm en schouder de zijne beroerden in de enge plaatsruimte.
O God! Daar vingen ze weer aan, die wegsleepende klanken! Ademloos dronk hij de goddelijke tonen in. Had hij ooit meer zóó hooren spelen? Het was anders, zoo anders, dan daareven. Het was een muziek, die als uit zijn eigen hart geschreven was, die ieder fijnste nuance van zijn eigen zielsstemming overweldigend weergaf, die ook juichte: Genieten, genieten, onbekommerd van plichten of banden, - een muziek, die het riep in de zoetste, verlokkendste, onweerstaanbaarste tonen, en het jubelend bevestigde in een harmonie van donderende triomfkreten, - een muziek, die het verstand het zwijgen oplegde, en de rede deed insluimeren, die het gevoel ontketende tot een machtigen bruischenden stroom van hartstocht; het was Tannhäuser, Tannhäuser in den Venusberg, Tannhäusers liefde.
Hij streed niet meer; hij was overwonnen.
Met gesloten oogen dronk hij begeerig den adem in der schoone vrouw nevens hem, leunde zich dichter aan haren schouder, ving den blik op, dien zij hem weder toezond met brutalen overmoed.
Heel dien verderen avond had hij geleefd in één roes van zich bedwelmen. Als dronken van muziek, van begeerte, had hij, na het concert, de zaal verlaten, zich in het groote restaurant van den Casinotuin gelaafd met champagne, o, veel stroomende champagne, die het bloed zoo snel en zoo vurig door de aderen doet vloeien, en den blik op het leven zoo licht maakt. En later, in de speelzalen, had hij ‘haar’ weergezien, aan een der groene tafels, waar zij het geld verjubelde van den ouden afgeleefden genotzoeker met wien zij leefde. Hij had achter haar gestaan, en liet op zijn beurt zijn adem spelen in de krulletjes in haren blanken hals; en zij had zich omgedraaid, en hem glimlachend, veelzeggend aangezien met een vollen straal uit hare mooie, schijnbaar onschuldige oogen. En toen een plaats aan haar zijde eindelijk vrij werd, had hij zich nevens haar gedrongen en gespeeld, en als hij inzette of geld gewonnen had, kwamen zijne handen telkens in beroering met hare fijne vingeren. Hij verloor, maar hij bekommerde zich er niet om; hij won, en het liet hem onverschillig. Hij speelde door, lang nadat zij was heengegaan, onbekommerd om de zachte vermaning van de Rhede, die hem wilde overreden mede naar het hotel terug te keeren. Hij wist niet meer wat hij deed; verlies en winst beide gingen over hem heen; de hartstocht van het spel had hem gegrepen.-
Hij betaalde met het geld, dat de Amsterdamsche firma hem had toever- | |
| |
trouwd; het verleden bestond niet meer voor hem; het was gestorven. Alleen het heden, de wereld van genieten, leefde.
Acht dagen duurde het.
Zij had hem openlijk verwisseld voor den ouden jeune - homme, die de koorden van zijn beurs te stevig naar haren zin vasthield; en liet hem leven in een roes van zingenot, - en haar luxe, haar dobbelen betalen.
- Hij had al het geld verbruikt, dat de Amsterdamsche firma hem had toevertrouwd, dat bestemd was geweest voor de verblijfkosten in Indië, en het afbetalen van een aanzienlijken koop, dien hij daar was te sluiten. - Toen had de Rhede hem voorgeschoten met beminnelijke loszinnigheid.
‘Je wint het wel weer terug’, zei hij bemoedigend. ‘Op den duur wint ieder. Ik kom er ten slotte altijd heel goed af.’
- Hij haalde de schouders op met een moedeloozen, onverschilligen glimlach; - het kon hem niets schelen; hij dacht er niet aan, wat het einde moest zijn, hij leefde slechts voor het oogenblik, - van zijn liefde voor het spel, van het spel zelf. - Zijn andere liefde was hem reeds onverschillig geworden; hij kibbelde met haar om kleinigheden, lette er niet op, dat zij met anderen begon te coquetteeren, reeds naar een plaatsvervanger omzag.
Hij speelde, hij leefde alleen nog om te spelen, om het goud voor zijn oogen te zien glanzen, naar zich toe te halen met begeerig schitterende oogen, als hij had gewonnen.
Die groenbekleede tafel, die telkens wisselende troep mannen en vrouwen, die, dicht saamgeperst, met blinden ijver hun winst en verlies vervolgden, dat eentonig, gevoelloos roepen der croupiers: ‘Messieurs faites votre jeu’, die koud-prachtige zaal met zijn onaangename stiklucht van steeds gevuld zijn: dat was zijn wereld geworden.
Toen hij het laatste, het allerlaatste verspeeld had, was hij naar buiten gegaan.
Heel kalm. - Hij had zijn hoed en jas uit de garderobe gehaald, - en zich neergezet op een bank in den tuin. Nu nog, na zooveel jaren, na zooveel veranderingen, stond die bank op dezelfde plaats, - vis à vis het groote kolossale gebouw. - En hij had zich afgevraagd, of nu niet het oogenblik dáár was, om er een einde aan te maken, zich dood te schieten.-
Hij zou het ook gedaan hebben, toen, dadelijk, als het maar niet licht-dag ware geweest, als er maar niet zooveel menschen om hem heen gedwarreld hadden, menschen die hem van aanzien kenden als hij hen, die met hem aan dezelfde speeltafel gezeten hadden, sommigen onder hen, die zich hier nu koesterden in den zonneschijn, met elkaar praatten en lachten, terwijl hij - -
- Hij stokte telkens dáár. - Wezenloos zag hij het gewriemel aan, beproevend te denken, zich van den toestand rekenschap te geven; - en niet kunnend. Een paar malen schoot het als een heldere straal door zijn gepijnigde hersenen, dat hij moest opstaan, een plekje opzoeken, waar hij dat akelige
| |
| |
gegons van al die menschen niet meer zou hooren, waar hij vrij zou zijn, om ‘dat’ te doen.
Maar hij kon niet. Hij was als verlamd, gebroken; hij zat stil op diezelfde plaats, en keek met groote, vreemde oogen naar het casino, naar de wandedelende menschen. Dat alles kwam hem zoo vreemd voor in eens, zoo ver af, - hij stond er buiten al, hij had er zijn klein rolletje in uitgespeeld; hij voelde zich een moede toeschouwer nu, - -
- O doodmoede.-
Uit het casino kwam de Rhede hem zoeken.
- ‘Mijn God wat zit je in gedachten’, riep hij: ‘Zie je mij dan niet; ik wist niet, waar je waart; ik moet je even spreken.’
- Hij zelf was bleek en zenuwachtig. Hij had erg veel verloren daareven, maar hij had de zelfbeheersching gehad nu op te houden.
‘Ik ga weg’, zei hij. ‘Ik heb er mij dezen keer erg ingewerkt. - Eerst moet ik nieuwen toevoer van huis laten komen; - een wisseltje op den ouden heer, weet je. Maar dat trek ik liever van uit Nice. Dat staat beter. - En ik wou je vragen, of jij nu ook maar niet meegaan zoudt. Je tijd schiet toch ook zeker op......’
- Hij begon te lachen. Het was een akelig, onwezenlijk lachen, dat hem zelf snijdend in de ooren klonk; - erger veel erger, dan wanneer hij had geweend.
‘Ik blijf hier; ik heb alles verspeeld; mijn eer ook’, zei hij strak-bedaard.
- Het was de Rhede niet dadelijk duidelijk. Hij, het rijkelui's kind, dat altijd maar wissels trok op den vader, had geen oogenblik vermoed, van welk geld zijn vriend zich deze luxe had veroorloofd.
‘Wat heb je dan uitgevoerd’, vroeg hij, nog denkend, dat het wel zoo erg niet zijn zou. ‘Je weet, ik wil je graag helpen, later, als ik zelf weer bij kas ben. Maar je moet een dag of wat geduld hebben. Nu kan ik niet.’
Maar toen hij hem alles gezegd had, zich zoo over zich zelf schamend nu, was hij er zelf goedhartig - ontsteld van.
‘Mijn God, waarom heb je mij dat niet bijtijds gezegd, dat het geld niet van jou was’, zei hij meewarig. ‘Als ik dát geweten had, zou ik je waarachtig niet overgehaald hebben -’
- ‘Er is maar één ding, dat mij overblijft’, begon hij opstaand. De Rhedes tegenwoordigheid had de betoovering van machteloosheid verbroken. ‘Denk, als het kan, nog met vriendschap aan me, later, wanneer,....’
Maar de Rhede hield hem terug.
- ‘Neen’ zei hij. ‘Dat zou verachtelijk zijn, als je “dat” deed. Wanneer je nog een greintje eergevoel hebt, dan moet je probeeren het weêr goed te maken. Je kunt het immers misschien weer terug verdienen. Zou je dan zoo lafhartig willen zijn, je vader je schulden te laten betalen; - en zelf die te ontvluchten.’
- Dat maakte indruk. Hij zag in eens, dat de Rhede gelijk had, dat er geen andere weg was, dan zijn vader alles bekennen: de geheele verschrikkelijke
| |
| |
waarheid. Daarin lag boete, verzoening, in werken, werken om goed te maken.
- Het was een boete, een straf, oneindig erger dan zich dooden. Dat scheen hem zoo gemakkelijk een uitweg, zoo zalig een oplossing toe. Zoo'n klein vingerdrukje, en dan was alles uit, alle zelfverwijt, alle gewetenswroeging, alle pijnigende gedachten. Met die woelende menschenmassa, die hij niet zag, om hem heen, had hij zich zoo heel kalm ingedacht, hoe dat zijn zou,... daarna, - hoe zij hem hier vinden zouden,... met verbrijzelde hersenen,... achter in dezen tuin;... en hoe zij er over spreken, en elkander zijn geschiedenis vertellen, en een hard, heel hard oordeel vellen zouden, over zijn onverantwoordelijke handelwijze.
En daarbij was het zoo rustig te weten, dat hij dan van dat alles niets meer zou hooren, dat het over, maar buiten hem om zijn zou, en hij rustig en stil zou liggen, onbewogen erom, uitrustend van dat dood-moe gevoel, voor eeuwig......
In zijn toestand van overspannen zenuwen, van opgeteerd levensvuur kwam zoo'n dood hem heerlijk voor; het natuurlijk, van zelf sprekend slot van dien begoochelenden geluksdroom van genieten van oogenblik, waarvan hij immers altijd geweten had, dat er zoo'n plotseling ontwaken op volgen moest.... Het leven is immers geen stroom van zaligheden, maar een keten van plichten.
Maar nu begreep hij, dat die mooie dood méér was, dan hij verdiende. Hij moest leven blijven, en de gevolgen van zijn eerloosheid onder de oogen zien, leven, zichzelf aanklagend, wetend, dat de maatschappij hem er om uitwierp, leven, zonder eenige romantische aureool, zonder eenigen nasmaak van genot, leven, alleen om te werken, goed te maken......
Het was goed van de Rhede, dat hij hem dien dag niet alleen liet. Misschien ware hij anders toch nog zwak geworden. Die mooie dood wenkte hem zoo verleidelijk toe, - en het leven stond er zoo wreed-afwijzend naast.
‘Ik wensch, dat je hier nooit weerom komt, had zijn vader geschreven;... Ik zal je de schande, die je over mijn hoofd gebracht hebt, nooit vergeven, nooit.’
Ja, wél schande had hij gebracht over dat eerwaardige hoofd, dat zich tot hiertoe fier onder de menschen had durven opheffen! De geschiedenis van zijn diefstal was ruchtbaar geworden. Het kon geen geheim blijven, dat de Amsterdamsche firma genoodzaakt was, een ander advocaat met hare zending te belasten, al had zij ook getracht, om den wille van de eerlijkheid des vaders, die de ontvreemde som met groote opofferingen vergoedde, de zaak zooveel mogelijk te sussen.
- Ook de schuld aan de Rhede werd afbetaald; - maar de familie betrok, in plaats van het deftige ouderwetsche huis aan den Singel, een nieuw gebouwde woning in de buurten bij het Vondelpark; de jaarlijksche zomerreisjes bleven achterwege, een meid werd afgeschaft.-
- Ach! dat alles was het ergste niet; niet dáárom boog de rechte gestalte van zijn vader zich als een gebroken veer; niet dáárom sloot zijn moeder zich zoo angstvallig op in haar sombere woonkamer; - het was de schande; het
| |
| |
was de bedrogen hoop, de teleurgestelde verwachting, die zoo vast gebouwd hadden op den zoon, wiens naam niet meer werd genoemd, wiens portretten weggenomen waren, - die hun zedelijk had vermoord.
Hij ging naar Indië,... met een Engelsche mail, in alle stilte,... dadelijk zonder zich in Batavia op te houden, dóór naar de binnenlanden. Want hij wilde niet, dat iemand zijn aankomst wist, hij, die daar in een zoo andere positie had behooren te wezen.
- Nu was hij niet anders dan een fortuin-zoeker, die gelijk stond met de velen, waarvoor Indië een laatste reddingsplank is. Geld om mee te beginnen had hij ook niet. Zijn vader had hem slechts het noodigste voor een paar maanden onderhoud gezonden. Het had hem reeds zoo beschaamd, dat te moeten aannemen,.. ook nog, na alles wat hij had verkwist, - en terwijl hij wist, hoe zij daar ginds om hem bezuinigen moesten. En te beslister had hij zich voorgenomen, voor geen arbeid terug te schrikken, van onder op te beginnen, zoo hij slechts vooruitzicht had, zijn schuld éénmaal te kunnen aflossen.
Bij een suikeronderneming in Midden-Java vond hij een plaats als opzichter. Jaren en jaren gingen over hem heen, dáár in dat eentonig, somber binnenland van Java. Als een droom kwam het hem voor, nu hij er op terug zag. Iederen morgen moest hij de velden in, het werk van de koelies nagaan in de brandende, moordende zon, door de eindelooze suikerrietvelden. En 's avonds, in het primitief houten gebouwtje, dat zijn woning heette, bij het licht van een armzalig olielampje, gezelschap gehouden door muskieten en kakkerlakken, om hem heen de doodsche, akelige stilte van Indische avonden ‘boven’, had hij geen andere afleiding, dan zijn gedachten, die hem voorvoerden wat had kunnen zijn: het bevredigende, boeiende leven in een groote stad, met een aangenamen werkkring, een lieve vrouw aan zijn zijde, die hem een vertrouwlijke huiselijkheid zou hebben geschapen, - en daarneven de harde werkelijkheid die was: zijn troosteloos dor bestaan van boete, - het ouderlijk huis ginds in Amsterdam, voor altijd emfloersd met een zwarte schaduw door zijn schuld.
Het was altijd hetzelfde, dag in, dag uit. Altijd ging die gloeiende, vurige zon om zes uur op over de eindelooze velden, altijd dwaalde hij ze door te voet of te paard, in zijn wit pak zonder boord of manchetten, een grooten planters-hoed op het hoofd, verrichtend zijn eentonig werk van koelies aansporen tot arbeid, terechtwijzen, tuchtigen, aanteekeningen makend over den staat van het riet, de noodzakelijkste verbeteringen, - en altijd ging diezelfde zon om zes uur onder, plotseling en weemoedig, en liet hem die lange, verschrikkelijke, pijnigende avonden, met niets te doen dan denken, zich afmatten met vruchteloos willen terugroepen van een ontvlucht verleden.
Want afleiding had hij niet. De eenige afleiding, die jongelui op eenzame ondernemingen in Java's binnenlanden overblijft: onderlinge drinkgelagen met woeste, walgelijke tooneelen van ruwheid, - kampong-bezoeken aan Chineezen en inlanders, stootte hem terug in zijn verfijnd gevoel van Europeaan, die wat beters kende. De meeste zijner lotgenooten komen onder andere omstandig- | |
| |
heden, heel jong al, naar Indië: jongens nog bijna, die het leven niet kennen, die, pas van de schoolbanken ontslagen, zich begeerig werpen op zinnelijke genietingen als het tropenklimaat hun ze haast opdringt, ruw, onomwonden. Maar hij had zijn jeugd genoten al; hij had afgedaan er mee, na de overstelpende dagen van zaligheid aan de Riviera, waarin hij had opgeteerd in enkele dagen, het kapitaal van zingenot, waaraan voorzichtigeren voor jaren genoeg hebben.
En het denkbeeld er een eind aan te maken lachte hem, tusschen al die ellende door, zoo verlokkend toe. Het doel, het groote doel, waarvoor hij alleen leefde, bleef zoo ver, zoo eindeloos ver: afbetaling, boete, verzoening, wederzien. Zou hij het niet opgeven dan, niet liever heengaan uit die wereld, die hem zijn deel immers reeds had afbetaald, - in enkele dagen van liefdeweelde en spelhartstocht? - Maar dan zag hij vóór zich: het bleeke gelaat zijner moeder, de gekromde gestalte zijns vaders. Moesten die lieve oogen dan zich nog doffer weenen, zou dat grijze hoofd zich nog dieper buigen moeten ter aarde, - om zijnentwille?
- En hij bleef leven.
Hij werd van opzichter, administrateur. Zijn chef ging tijdelijk naar Europa, en liet het bestuur over alles in zijn handen. In die twee jaren toonde hij, hoe hij zelfstandig kon werken, en was te vertrouwen. Zijn betaling was gedeeltelijk geschied in aandeelen op de onderneming. Zoo werd hij langzamerhand mede-eigenaar, eindelijk compagnon in de steeds vooruitgaande zaken.
Van zijn chef had hij bij diens terugkomst gehoord, hoe zijn vader was verouderd en gebroken, hoe zijn moeder sukkelde, en haast menschenschuw was geworden. Indische menschen nemen het zoo nauw niet met het verleden hunner ondergeschikten, als men dat in Nederland doet. Zij weten wel, dat zij het timmerhout, dat zij krijgen kunnen, voor lief moeten nemen, en stellen hun eischen minder hoog. Met een goed bedoelde, maar dikwijls wat onkiesche openhartigheid praten zij vrij uit over teere, beter begraven gebleven onderwerpen.
Hij schreef. - Zijn moeder had nu en dan met hem gecorrespondeerd. Zij had hem vergeven van den begin af, want zij was vrouw; zij kon niet om hem toornen, alleen maar lijden, - tot in den dood. Want heur zwak lichaam kwijnde heen, - maar in haar brieven aan hem klaagde zij daarover nooit, om hem niet te ontmoedigen. Terwijl hij op het weerzien bouwde, wist zij dat het nimmer zijn zou.
Hij schreef; - een wanhopenden, smeekenden brief. O, het kón niet waar zijn, zij mocht niet ziek wezen, zij moest wachten, nog een weinig, een klein weinig. Hij kwam spoedig nu. Hij zou weldra zijn schuld kunnen aflossen. - Hij wilde zelfs dadelijk komen, indien het noodig was; hij moest het verlossend woord van vergiffenis van hare lippen hooren.-
.... Het antwoord was een enveloppe in rouwrand. Zijn moeder lag in heur graf. Daar had hij haar gebracht, schreef zijn vader. Zij was nooit meer dezelfde geweest na zijn schande. Zij, die frissche lucht zoo noodig had, had zich opgesloten van toen-af in het kille, vochtige huis in het moerassig
| |
| |
stadsgedeelte, waarheen ze genoodzaakt waren geweest te verhuizen; de schaamte had haar gedood: schaamte en verdriet.
Het was een wreede brief; de smart had den ouden man bitter, meedogenloos gemaakt. - -
- Dien avond, terwijl hij in den rotan-stoel van zijn voorgalerij lag te droomen, kwam weder, verlokkend, de vraag in hem op, of het nog niet genoeg was nu, of hij er niet een einde aan maken mocht, nu hare, op hem wachtende liefde hem niet meer terugtrok naar het vaderland.
Maar zijn vader immers wachtte ook! O! al die hardheid van thans, kon hem de toewijding niet doen vergeten van een geheel leven van hem geschonken ouderliefde. Het leven was toch nog de moeite van het dóor te strijden waard, als het hem maar schenken wilde, eenmaal nog die handen zegenend te voelen rusten op zijn schuldig hoofd.
Geregeld, sinds eenige jaren, had hij iets van de som kunnen afbetalen, die hij had verkwist. Zijn vader nam het aan, met zakelijke, geen enkel ander onderwerp beroerende brieven.-
- Nu kwam er een bijzonder voordeelige oogst; nog een, nog een;... hij kon afrekenen... eindelijk... eindelijk... Goddank.
En voor het eerst was er iets als een groote, mooie blijdschap in zijn hart.
- ‘Mocht hij komen?’ - schreef hij.
Maar het antwoord was een onverbiddelijk: ‘Neen.’
O God! Het leven is zoo ontzaggelijk wreed, de werkelijkheid zoo anders, dan die mooie boekentooneeltjes, waarin zij, die gezondigd hebben, zoo gemakkelijk vergiffenis erlangen.
- Zijn vader schreef, dat het koude geld de schande niet kon uitwisschen, die hij gebracht had over hun naam, dat het zijn moeder niet kon opwekken uit het graf, waarin zij rustte door zijn schuld, dat daarom een wederzien slechts een marteling worden moest voor hen beiden. Neen; hij deed beter ver te blijven, heel ver.
- Die brief wachtte op hem in Marseille; want in zijn onstuimig verlangen was hij dadelijk naar Europa gereisd, zonder tijd te willen verliezen. En zijn eerste impulsie was een groote, alles overweldigende bitterheid geweest, om dien vader, die het offer, waarvoor hij zooveel jaren had geleden, niet aannemen wou, die onverzoenlijk bleef en wreed...
Goed dan, hij zou leven en gelukkig zijn, ook zonder hem en zijn zegen. Was hij niet vrij nu, eindelijk weer eerlijk man? Kon hij niet de oogen onbeschroomd opslaan tot de kennissen van weleer! O hij zou naar Holland wederkeeren, onbekommerd om dat vaderlijk verbod, hij zou hem dwingen, hem de achting te hergeven, die hem toekwam; zijn trots zou nog sterker, nog onbuigzamer zijn, dan dien van zijn vader. Maar eerst... Een onoverwinnelijke begeerte dreef hem, eerst Nice en Monte Carlo weer te zien, eerst de plaatsen, die hem hadden zien vallen, tot getuigen te maken van zijn wederopstanding. Het scheen hem toe, als zoude hij dan eerst waarlijk vrij zijn, waarlijk verlost; als zoude hij daardoor met het verleden volkomen afrekenen.
| |
| |
De dwaasheid, die den moordenaar terug drijft naar de plek van zijn misdaad, die ons allen met heimwee terugdenken doet aan de tooneelen, waar wij het intiemst leden.
Alles was er onveranderd gebleven.
- De zon lachte even gloeiend over de blauwe zee; de bloemen bloeiden even heerlijk, de rotsen schemerden met dezelfde wonderbare lichteffecten, de witte villa's in de groene cypressen-lijsten, spiegelden zich met dezelfde coquetterie in de golfjes, - en dezelfde menschenmassa ook krioelde dooreen: zij bestond uit andere gezichten, maar zij was dezelfde in dien éénen, haar omvattenden geest van kleinzieligheid, van zelfbedrog, van willen vergeten, - dat op het leven volgt: de dood.
- De tranen kwamen hem in de oogen, met een groot medelijden om hen. Hij vroeg zich af, hoevelen hier voor de eerste maal waren, als hij toen, onschuldig nog, het leven ingaand vol hoop; - en hoevelen, als hij, over enkele jaren gebroken zijn zouden: levensmoede.-
Hij was gaan zitten, werktuigelijk, op dezelfde bank, waar de Rhede hem in dat vreeselijk uur had teruggehouden van zelfmoord. En toen, als een visioen, zag hij haar, die hij had liefgehad, en verzaakt voor een roes van zinbedwelming, langzaam hem naderen, regelrecht op hem af: uit het Casino.
Neen het was geen visioen. Koude harde werkelijkheid was het. Zij ging rakelings langs hem heen: jong nog, mooi, stralend van geluk: de vrouw van een ander, - van een ander, op wiens arm zij leunde, in wiens oogen zij liefdevol opblikte.
O, het was geen plotselinge ontdekking, die ontrouw aan hem. Lang sinds had hij het geweten, dat zij niet beter, niet sterker was geweest, dan hare zusteren, - dat ook hàre liefde was gevlucht voor: lijden... Eerst had zij om hem geweend, gemeend, dat haar leven uit was; toen hadden haar ouders, haar kennissen haar opnieuw meegesleept in den maalstroom, die wereld heet, - en eindelijk had zij hem vergeten: een ander genomen. De gewone banale geschiedenis van veel, veel levens.
- En hij had erin berust zonder opstand tegen het lot. Want zijn eigen gevoel voor haar was verstompt, langzaam: de reinheid ervan was ontwijd in Monte Carlos zaligen speelhel, de kracht verflenst door Indiës moordende zonnestralen.
- Maar wat hem pijn deed nu, een onbeschrijfelijke pijn, dat was haar achteloos langs hem henengaan, haar blik, die, nietszeggend, onherkennend, over zijn gelaat gleed.
O God, o God, was hij dan zoo veranderd? Had het leven hem dan in ieder opzicht vermoord: innerlijk, en uiterlijk? En was er niets, niets in haar, geen enkele, onverklaarbare, fijne ziels-stemming, die haar waarschuwde, dat hare eerste, onschuldige, reine liefde in haar nabijheid was: bezoedeld, onwaardig, maar toch, - hare éérste liefde!
- Neen, zij was reeds voorbij: schooner, volkomener als getrouwde vrouw, dan hij haar ooit gekend had: jong meisje. Hare gestalte gezonder, gevulder,
| |
| |
de, vroeger ietwat matte wangen, gekleurd met een zachten blos, heur gouden haar gloeiend in het zonlicht, onder den zwart tulle-capote, waaromheen een paar dartele krullen dansten; - en hij hoorde hare lieve stem vroolijk-gelukkig zeggen: ‘Wat is het hier toch heerlijk, verrukkelijk! O, man, ik ben je zoo innig dankbaar, dat je mij dit reisje hierheen hebt gegund. Het was al zoo lang een wensch van mij, de Riviera te zien, die goddelijke Riviera...’
- Met iets, dat half een vloek, half een zucht was, stond hij op. - Zelfs de herinnering was dus in haar gedood. - -
Monte Carlo's schoonheid kon haar doen genieten, zonder bitteren nasmaak van het verleden, had haar niets verteld van de geschiedenis, die hier was afgespeeld, die toch ook in háár leven toen had ingegrepen...!
O, wèl was hij vergeten!
Hij liep de speelzalen in, en keek naar het spel; hij zag zichzelf daar zitten, zoo veel jaren geleden, en vroeg zich met smartelijke verwondering af, hoe hij ooit door dien hartstocht zoo was meegesleept, dat zijn wilskracht, zijn verstand als dood er onder waren.
Want het liet hem alles koud nu, onverschillig: al die luxe, al die mooie vrouwen, heel dat kunstig samenstel van zinnen-prikkeling, dat hem eenmaal had bedwelmd. In zijn wanhoop vloekte hij dat; benijdde de anderen, om hun zinneloos naar het verderf hollen. O, met hen medegenieten, vergeten, - tot iederen prijs, vergeten...!
- Maar die verschrikkelijke zee liet het niet toe; zij wilde niet zwijgen met haar wreed: ‘Weet gij het nog, weet gij het nog!’
- Hij kon haar ontvluchten, zoo ver, dat hare stem hem niet meer bereiken kon. Maar het zou niet helpen. De herinnering had andere boden. Had zij hem dat zelfde lied niet doen hooren in het palmen-ruischen van Java's verre binnenlanden, had de zucht van de avondkoelte het hem niet klagend overgebracht? En als de sterren fonkelden in helle tropennachten, als de maan haar weemoedig-wit licht goot over de vlakke velden, vroegen zij hem niet in stomme aanklacht: ‘Weet gij het nog, weet gij het nog?’
- - Het was avond geworden. Smachtende smeltende tinten van stervend zonnelicht hingen weemoedig over de groote, kalme zee; het goud-purper gloeien op de rotsen week voor een waas van somber - grijs-grauw; het groen der cypressen schitterde niet langer, vloeide ineen tot dof-zwart, tot doodskleur.
De menschen haastten zich er van weg, - zonder gevoel voor een natuurschoonheid, die niet prikkelt of bedwelmt, die weemoed - heengaan predikt; weg naar licht, leven, vroolijkheid, - naar ‘l'enfant prodigue’, het nieuwe stuk, dat in de casino-theater-zaal werd gegeven.
En hij ook volgde den stroom; bevreesd alleen te blijven met dien geheimzinnigen avond, die, hij voelde het, hem begoochelde, omstrikte met onzichtbare banden, verleiden wilde, zich eindelijk over te geven.
- Weer was de zaal overvol, en de lucht zwaar van parfums en rozengeur; weer coquetteerden verleidelijke vrouwen met vreemde smachtende oogen, -
| |
| |
als toen, toen hij bezweken was, jaren geleden. - Maar de bekoring ging nu onbemerkt aan hem voorbij; de begeerte was in hem gestorven. Zijn oogen richtten zich strak op het tooneel, vragend alleen, in de goddelijke kunst, voor een kort uur de ellende van het mensch-zijn te mogen vergeten.
- Het begin van de pantomine boeide hem ook werkelijk. De jongensachtige verliefdheid van den zoon Pierrot op Phrynette, het waschmeisje, en hare coquetterieën met hem, wien zij door een verleidelijk gebarenspel te kennen geeft, zich alleen voor geld aan hem te willen verkoopen, werden zoo meesterlijk gespeeld, dat hij, een oogenblik meegesleept, zijn bittere stemming voelde wegdrijven, flauw glimlachen kon, om wat hij zag.
Dan volgde dat vreeselijke oogenblik, waarin de jonge man, terwijl zijn ouders slapen, den sleutel der geldlade uit zijn vaders zak steelt, om zich met den inhoud daarvan toegang te verschaffen tot Phrynettes hart. Zacht, - zacht, - de brandende kaars in de hand, komt hij uit zijn slaapkamer, sluipt over het tooneel; de vader, bij de tafel is ingesluimerd over de courant, de moeder, aan de andere zijde, over haar breikous. En, terwijl de lamp haar getemperd schijnsel werpt over die oude, van de dagtaak vermoeide hoofden, die niets kwaads vermoeden, benadert hen het ongeluk, steeds dreigender, in de gedaante van hun eigen kind. Nu heeft hij, tastend en voelend, den broekzak gevonden. Zie, zijn hand woelt erin; hij heeft den sleutel. - Hij is bij de secretaire nu. - Zal hij het doen Een aarzeling, een oogenblik van laatsten strijd met zijn beter ik! - O God, de muziek barst uit in een snijdenden jammerkreet, een hartverscheurenden wanklank! - Want het is geschied, het vreeselijke: Hij is een dief. - -
- De glimlach op zijn gelaat was weggestorven. Als in een droom ging het geheele tweede bedrijf voor hem voorbij. Hij zag de prachtige hotelkamer, waar Phrynette, nu een elegante mondaine, met haar slachtoffer woont; hij zag ook de grappige, ellenlange rekening, die men Pierrot brengt, en dien hij niet kan betalen.
O, het was zoo grappig; publiek lachte er zoo luide om, om dat papier, dat steeds maar weer openvouwde, zich als een slang kronkelde tot over den grond.
Maar hij, de bleeke eenzame toeschouwer, lachte niet.
En hij zag ook den ouden baron binnenkomen, die Pierrots opvolger wenscht te worden, en, in afwezigheid van hem, Phrynette met geschenken en goud overhaalt met hem te vluchten. Publiek had weer zoo'n pret, om die grappige jacht om de tafel van den ouden stijven baron achter de vlugge coquette, die, ook nu, weer zich niet geeft, eer zij behoorlijk wordt betaald.
En weder lachte hij niet.
Met zijn geestesoogen zag hij heel een gestorven verleden, oprijzend uit het graf; zag zijn eigen verleiding, zijn eigen val; zijn eigen tot dief worden. En het werd hem, als had die wilde wanhoopsklacht der muziek, die nog in zijn ooren ruischte, hem zelven gegolden, ook een ‘enfant prodigue’.
Waarom ging hij niet heen in de pauze, die volgde? Waarom bleef hij, als
| |
| |
aan deze plek gebonden, stil, roerloos, zitten? Waarom ontvluchtte hij niet, wat hij voelde, dat nog komen ging, zeker komen, en dat hem verpletteren zou, - dat ook voelde hij. Hij wist het zelf niet; het was als een macht van noodlot, waaronder hij verkeerde, een van die geheimzinnige onbekende drijfveeren, die ons beheerschen, en over ons beschikken, zonder dat wij het weten. Hij kón niet opstaan; het was een pijniging voor hem, waaraan hij toch de kracht niet had zich te onttrekken.
Het gordijn ging weer op. De oude Pierrot en zijn vrouw zitten aan het middagmaal, evenals in het eerste bedrijf. En toch zoo anders. Want zijn levenslust is verdwenen en heur haar wit geworden, en de lust tot spreken ontbreekt, en als de een niet op den ander acht geeft, wisschen zij zich snel een verstolen traan uit het oog, - want een plaats is ledig, en een naam wordt niet meer genoemd: de plaats, de naam van hun kind.
- Kon hij ook maar weenen, zooals publiek nu weent. Het zou hem verlichting hebben gegeven; - maar hij kon niet; hij zat even onbewogen, uiterlijk, als daarstraks, toen publiek zoo'n pret had. O God, waren dat niet zijn eigen lieve ouders; hebben zij niet om hèm zoo geleden, zulke oogenblikken van jammervol herdenken doorleefd; is het niet hun leven, dat vermoord is, omdat hun zoon: dief heet? - -
Maar wat nu! - Pierrot komt terug. Niet meer de fijn-opgesierde verkwister, die leefde van Phrynettes bezit, maar in lompen omhuld, gebroken, verslagen, berouw hebbend. - Zie, de moeder aarzelt niet; voor haar is het verleden dood nu, de misdadiger verdwenen. Zij heeft haar kind immers terug.-
En zij omarmt, kust, vergeeft hem, met aandoenlijke tranen. O, zij is weer rijk, want zij mag weer liefhebben. Als een echte vrouw, omvat hare liefde een eindeloos begrip van vergeven kunnen.
- Maar anders de vader! Hij blijft hard. - Hij wendt zich af. - Hij kan de schande niet van zich schudden. - En hij wil de oorzaak daarvan terug stooten. In een oogenblik van alles opbruischende, meedoogenlooze woede slingert hij hem van zich, ruw ter aarde; - hartverscheurend klaagt de muziek.
Daar werpt de zoon zich smeekend voor hem op de knieën. Een nieuw denkbeeld is in zijn ziel ontwaakt, een denkbeeld, dat het orchest vertolkt door een heerlijke, militaire marsch, die, plotseling, uit de verte begint te klinken. Hij zal goedmaken, verzoenen. Hij zal dienstnemen in het vreemdenlegioen, en zich een eervollen naam verwerven door leven of dood, die de smet van het verleden uitwischt. Met opgeheven, gevouwen handen vraagt hij de vaderlijke toestemming, noodig voor minderjarigen. En dat trotsche hart van man breekt; bevend schrijft hij de noodzakelijke regelen; dan legt hij zegenend de handen op het schuldig hoofd van zijn knielend kind.
- Het oogenblik van verzoening is daar; de schuld geboet. Men ziet den jongen man wegijlen, het verlossend papier in de hand, een laatst vaarwel toewuivend aan de ouders, die, aan het raam, hem nastaren met oogen vol vergeving. - Zacht jubelt de muziek: vrede, vrede. - -
| |
| |
- Het is een donderend handgeklap. Publiek, een oogenblik stil van aandoening, barst nu los in toejuiching. Er gaat een gevoel van verademing door de zaal. Het is weldadig, na zulke emoties, naar huis te gaan met dit bevredigend slot, dat zenuwbedarend werkt.
En men staat op, dringt zich naar de uitgangen; de frissche, naar binnen stroomende avondlucht verdrijft de laatste beklemming. Andere gedachten krijgen weer plaats. Hoe zal men den verderen avond doorbrengen? Waar soupeeren gaan?....
- Hij staat ook op, dringt mede naar den uitgang, alles werktuigelijk. Eén enkel folterend denkbeeld is in hem, verdrijft alle andere, een grenzenlooze verbittering om die werkelijkheid, die zoo anders is, dan kunst. Neen, neen, kunst is leugen! Verzoening, vergiffenis, zij bestaan niet in werkelijkheid! Weet hij het niet uit wreede ondervinding? Heeft hij niet een geheel leven gewijd aan herstel, boete, berouw? O! dat is het onderscheid tusschen tooneel en leven! Hier mag de zoon eenmaal nog den moederkus op zijn schuldig voorhoofd voelen, den zegen van den vader meenemen in de nieuwe toekomst. Maar hij! Zijn moeder is gestorven van verdriet over, met heimwee náár hem in de ziel; zijn vader weigert dat verlossend woord van vergeven te spreken, ondanks zijn door daden gestaafd berouw. - Hij slaat de handen voor de oogen, als om het verschiet, dat zich opdoet vóór hem, niet te zien. O! hoe benijdt hij dien Pierrot, die in de eenzaamheid nog weten zal, dat ginder ouderliefde hem draagt. Zulk een ster verlicht de duisternis. De zijne is zonder sterren, hopeloos zwart!
- Ja waarom doet hij het dan niet? Waarom al die komende, vreeselijke jaren van troosteloosheid onder de oogen zien? Nu immers is het geen lafheid meer, zooals toen, jaren geleden, toen de Rhede het zoo noemde. Want zijn leven behoort nu weer hem zelven; hij heeft zijn schuld betaald, zijn zonde geboet. Niemand, die er recht op heeft, die er op prijs stelt ook, op dat armzalige, gebroken leven! Zijn moeder ligt in haar graf, zijn vader kent hem niet meer; de vrouw, die hij liefhad, heeft hem vergeten. Dood en leven beide zijn tegen hem geweest; hij geeft den strijd op.-
En hoor; zijn overspannen zenuwen vernemen een nieuwe melodie in de geheimzinnige ruischende diepte daarbeneden om de rots. Niet meer dat wreede: ‘Weet gij het nog,’ zingt zij, maar een verlokkend-zoet: ‘Kom tot mij, kom tot mij.’ ‘Bij mij is rust, is vergetelheid, eindelijk rust. Ik heb mijn blauwe golven reeds gesloten over zoovele moede hoofden; ik zing u hier beneden een sluimerlied, waarbij gij nimmermeer zult ontwaken.’-
- En nogmaals wordt in dien stillen avond in Monte Carlo het slot gespeeld van: ‘l'enfant prodigue.’ De toeschouwers zijn de zwijgende sterren, die zijn wanhoops-daad stom beschijnen; - en ook het orchest ontbreekt niet; - zacht jubelen de golven.
Bad Nauheim.
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd