Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 6

[p. 193]

Uit de studeercel der redactie.

Een zeer ongewoon verschijnsel is het, dat zoo algemeen bekende uitgevers als Tresse & Stock uit de Galerie du Théâtre-français van het Palais-Royal te Parijs hebben besloten een Franschen roman van een Nederlander in het licht te zenden. In het midden van November 1895 verscheen bij genoemde uitgevers: M. Reepmaker, Purification.

Uit dit simpele feit ontstaat terstond een strijd.

Er zijn Nederlandsche chauvinisten, die niet kunnen dulden, dat iemand hunner landgenooten Fransch spreekt of Fransch schrijft. Hetzelfde geldt van Engelsch en Duitsch - zooals, wat het Engelsch betreft, uit de oppositie tegen Maarten Maartens is gebleken. Dit onderwerp voor ditmaal ter zijde schuivende, rest evenwel de vraag, of de Nederlandsche chauvinisten recht hebben uit te varen tegen den een of ander hunner landgenooten, die een kunstwerk in het Fransch schreef?

Het staat vast, dat men aan wetenschappelijke mannen nog nimmer het recht betwist heeft hunne werken in eene vreemde taal uit te geven. Had Grotius zijn De Jure Belli ac Pacis in het Hollandsch geschreven, had Spinoza zijne Ethica in het Hollandsch uitgegeven, zeker zouden hunne namen niet overal in de beschaafde wereld der beide halfronden zoo snel zijn doorgedrongen. Daarenboven het Latijn heeft van de 14^de tot de 18^de eeuw over Europa zijn vorstelijken scepter uitgestrekt. Latijn was toen de wereldtaal, waarin men zich verstaanbaar maakte voor heel Europa. Erasmus schreef in de eerste helft der 16^de eeuw zijn Laus Stultitiae en zijne Colloquia familiaria, twee boeken, die hun auteur tot den beroemdsten man van de destijds levende wereld hebben gemaakt. Erasmus' beide meesterwerken zijn niet wetenschappelijk. Ze houden louter ironisch-satirische vertoogen in tegen den geest der eeuw. En toch deed de geleerde Renaissancist zeer goed zijne bezwaren tegen den geest der eeuw in het Latijn te schrijven. Het ontwerp zijner beide wereldberoemde geschriften was aan de classieke Oudheid ontleend. Zijn Lof der Domheid volgde het voorbeeld van Lucianus, die Lof van de Mug, en Lof van Phalaris (een gehaat tyran) had geschreven. Zijne Colloquia familiaria sluiten zich evenzoo bij Lucianus' Gesprekken der Goden aan. Maar Erasmus deed nog in een ander opzicht eene weldaad aan zijn tijdgenooten, toen hij zijne beide boeken in het Latijn schreef. Door de pers van Frobenius te Bazel naar al de oorden der beschaafde wereld verspreid, was het mogelijk, dat zij in bijna alle Europeesche talen werden vertolkt, hetgeen zeker het geval niet zou geweest zijn, wanneer zij in het Hollandsch geschreven waren.

Het Latijn heeft in de 19^de eeuw veel van zijne oppermacht moeten afstaan aan het Fransch, Engelsch en Duitsch, zonder dat het kan uitgemaakt worden aan welke dezer trits van talen met het meeste recht den titel van wereldtaal kan geschonken worden. De millioenen bewoners van Zuid- en Midden-Amerika spreken en schrijven uitsluitend Spaansch of Portugeesch. Duizenden van dagbladen en tijdschriften verschijnen daar in het Spaansch. Toch doet zich de behoefte aan eene wereldtaal zoo dringend gevoelen, dat

[p. 194]

men er eene - het Volapük - op kunstmatige wijze heeft saamgesteld, mocht ook zulk eene onderneming op een noodzakelijk bankroet uitloopen.

Het spreekt uit den aard der zaak, dat er voor volken, die maar enkele miljoenen tellen, voor Denen, Portugeezen, Serviërs, Roemeniërs of Nederlanders groote nadeelen verbonden zijn aan hun zeer beperkt taalgebied. Hunne Letterkunde en hunne letterkundige kunstenaars zijn tegenover de Litteratuur en de litteraire artisten van groote landen, als Frankrijk, Engeland, Duitschland, Rusland, Zweden en Noorwegen, in eene zeer weinig benijdbare positie. Een Fransch auteur van een middelmatig talent is in alle opzichten een onafhankelijk man. Een Fransch schrijver van groot talent wordt door geheel Europa en Amerika bekend, en heeft in weinige jaren een aanzienlijk fortuin gewonnen.

Er zijn maar zeer weinig voorbeelden van Fransche schrijvers, die talent bezaten, en in den strijd om het bestaan bezweken. Men zou kunnen wijzen op een paar vergeten auteurs uit den tijd der Romantiek: Gérard de Nerval, die uit wanhoop en armoede een eind aan zijn leven maakte, daar hij leed aan chronische krankzinnigheid, en zijn klein vermogen verkwistte - Petrus Borel, le lycanthrope, die doodarm in Algiers stierf - Philotée O'Neddy, die eigenlijk Théophile Dondey heette, en op raadselachtige wijze verdween, nadat hij met een bundel verzen onder den titel: Feu et Flammes, groot opzien had verwekt. In lateren tijd komt het voorbeeld van Honoré de Balzac, die door zonderlinge speculatiën zich in schulden dompelde, evenals Alphonse de Lamartine, maar daartegenover staat het reusachtig fortuin gewonnen door Eugène Sue, Victor Hugo, Emile Zola, Arsène Houssaye, zelfs door..... Paul de Kock. Uit den allerlaatsten tijd is nog een voorvan een hoogst talentvol auteur, die in armoede stierf: Villiers de l'Isle-Adam, maar ook deze verstond de kunst niet om van zijn genie partij te trekken, evenals Jean Lombard, de auteur van Agonie en Byzance, die jong stierf, en de zijnen in behoeftige omstandigheden achterliet.

In het gemeen zal een Engelsch, Fransch of Duitsch auteur van meer dan gewoon talent oogenblikkelijk geheel onafhankelijk kunnen leven voor zijne kunst. Dickens ontving voor zijn Pickwick terstond 30,000 gulden - en zoo ging het crescendo. Deensche, Portugeesche en Nederlandsche schrijvers hebben in de eerste plaats het ongeluk, dat hun arbeid buiten hun vaderland bijna nooit bekend wordt. In doorsnede genomen kent men buiten Denemarken alleen Andersen, - buiten Portugal alleen Camoens, buiten Nederland alleen Cats en Vondel. Men neme tot voorbeeld de Portugeezen. Hunne litteratuur bevindt zich op dit oogenblik in een staat van hernieuwden bloei. Is het algemeen bekend, dat onder den titel van Scenas da vida devota een beroemde Portugeesche roman geschreven werd in 1880 door Eça de Queiroz, met den tweeden titel: O crime do Padre Amaro? Het boek beleefde verschillende drukken in Portugal, maar kwam niet over de grenzen, zoodat de auteur terecht mocht uitroepen aan het slot van zijn boek: ‘Patria para sempre passada, memoria quasi perdida!’

Is het algemeen bekend, dat in 1887 een groot epos in verzen van den

[p. 195]

dichter Guerra Junqueiro onder den titel: A Morte de D. Joāo voor de vierde reis werd uitgegeven te Lissabon? De heldin van dit epos zegt in een duo-d'amour tot haar dichter:

‘Tu és como a rosa gentil, purpurina!’

en dit mag van dit fijn gedicht, dit hoog gevoeld kunstwerk, ten volle gezegd worden. Is het algemeen bekend, dat Bernardo Pinheiro-Pindella, - broeder van den Vicomte de Pindella, voor eenige jaren Gezant van Portugal in Den Haag - een bundel zeer idealistische novellen uitgaf, met den algemeenen titel: Azulejos. Com um prefacio de Eça de Queiroz? Het boek verscheen in 1886 te Porto, en trok zeer de aandacht door de voorrede van den beroemden dichter Eça de Queiroz, die het Naturalisme en Emile Zola hevig aanvalt, en van zijne richting spreekt als van ‘uma litteratura expressamente libertina, filha de Boccaccio, de Brantôme e de Piron.’ De Vicomte de Pindella zelf had zich in 1884 verdienstelijk gemaakt door eene studie over de Portugeesche eilanden S. Thomé en Principe, in de golf van Guinea, onder den titel: As ilhas de S. Thomé e Principe. Notas de uma administraçāo colonial. Kent men in Europa den derden druk van den bundel verzen door Gonçalves Crespo uitgegeven in 1884 met eene voorrede door Teixeira de Queiroz, door den dichter Miniaturas genoemd? De dichter Gonçalves Crespo wordt voor een der voornaamste lyrische poëten van zijn vaderland gehouden, of zooals zijn voorredenaar zegt ‘entre os poetas portuguezes de todos os tempos um logar e lhe garantiu entre os primeiros.’

Is het aan de geletterde wereld ter ooren gekomen, dat de beroemdste roman, die in de laatste jaren in Portugal het licht zag, geschreven is door Camillo Castello Branco, getiteld: Amor de Perdiçāo - Memorias d'uma familia, waarvan de zesde druk in 1887 te Porto verscheen? Is het in Europa bekend geworden, weet met het ten minste in Nederland, dat Ramalho Ortigāo in 1885 eene zeer interessante reisbeschrijving van Nederland uitgaf, onder den titel: A Hollanda. Er zijn werkelijk heel aardige bijzonderheden in voor onze landgenooten. Het paleis op den Dam is gebouwd door den ‘engenheiro’ ‘Jacobson’ van Campen. Iederen dag te drie uur komen alle kooplieden van Amsterdam om curaçao te drinken bij Wijnand en Focking, (‘ás tres horas, ou n'um intervallo de negocios todo o negociante de Amsterdam passa por casa de Focking, e toma um calix de curaçáo e um biscoïto.’) Te Leiden komen de studenten in een prachtig paleis te zamen, om verfrisschende dranken te gebruiken ‘em companhia dos seus professores.’

Doch genoeg, doch te over!

In Portugal beleeft de letterkunde een nieuwen bloei. Aanleiding daartoe gaven drie leiders: Alexandre Herculano, Almeida Garret en Castilho, wier namen buiten Portugal nauwelijks bekend zijn. En wat van Portugal geldt, geldt voor Denemarken en voor Nederland - de litteratuur dezer drie volken blijft binnen hunne grenzen besloten.

Nog een ander nadeel volgt uit deze begrensdheid van het taalgebied. Engelsche, Fransche, Duitsche, Russische, Italiaansche letterkundige artisten worden door heel Europa bekend en vermaard. Het meesterstuk van Edmondo

[p. 196]

de Amicis, Cuore, is bijna in alle Europeesche talen vertolkt. Dit verhoogt in ruime mate het aanzien en de beteekenis van den kunstenaar voor zijn landgenooten. Bij onze Zuid-Nederlandsche broeders doet zich het geval voor dat een of twee hunner, een Gentenaar: Maeterlinck en een Bruggeling: Georges Rodenbach, zeer opmerkelijke kunstwerken in het Fransch schrijven, zoodat hun naam op dit oogenblik over de grenzen van België beter bekend is dan die van Jan van Beers en Virginie Loveling. Uit dit betoog volgt nu geenszins, dat het Nederlandschen auteurs geraden is liever in het Fransch, het Engelsch of het Duitsch te schrijven. Aanhankelijkheid aan het vaderland, aan zijn verleden, aan zijn taal- en letterkunde is eene nobele deugd, maar deze mag niet op bekrompen wijze worden begrensd. Een Fransch dichter Henri de Bornier zei eenmaal: ‘Tout homme a deux pays: le sien et puis la France!’ Het is zeer waar, dat Frankrijk in menig opzicht groote diensten aan de menschheid gedaan heeft, maar de geestdrift van Henri de Bornier is evenmin vrij van chauvinisme. Ieder mensch heeft twee groote plichten: zijn Vaderland lief te hebben en de Menschheid te dienen. Er behoort solidariteit te bestaan tusschen alle beschaafde volken - rassenhaat wortelt alleen in den bodem der barbaarschheid.

Wat er echter met dit betoog wel bedoeld werd, is aan te toonen, dat het uiterst bekrompen schijnt een Nederlander te beschimpen, omdat hij een kunstwerk in het Fransch schreef. Indien dit zóó gemakkelijk ware, dat binnen korten tijd meerdere Nederlandsche auteurs het voorbeeld van den heer M. Reepmaker zouden kunnen volgen, zou het schrijven van Fransche romans misschien eene bedenkelijke zaak worden. Maar dit is waarlijk niet te verwachten. Dat de heer Reepmaker zijn roman ‘dans un français très pur’ heeft gesteld, wordt te Parijs erkend, maar niet velen zullen hem evenaren.

We hebben in onze geschiedenis der letteren daar een sprekend voorbeeld van. Toen Klikspaan nog geen Klikspaan was, maar als jong mensch er naar streefde een Fransch auteur te worden, leefde hij geruimen tijd te Parijs en schreef kleine schetsen, later door hem vereenigd onder den titel Opuscules de jeunesse. Hij had er zich veel van voorgesteld eene uitgebreide studie over het een of ander gewichtig onderwerp voor de Revue des deux Mondes te schrijven. En dit deed hij ook - maar de redactie der Revue liet hem lang wachten, en zond hem eindelijk zijn handschrift terug. Men was niet geheel voldaan over zijn Franschen zinbouw en zijn Franschen stijl. Geheel ontmoedigd hervatte Johannes Kneppelhout zijne studiën te Leiden - en besloot hij als Klikspaan het Leidsche studentenleven in al zijne woelige bontheid te teekenen.

De heer Reepmaker volgde een tegenovergestelden weg. Hij gaf voor eenige jaren een Nederlandschen roman onder den titel: Twee slachtoffers, waarin sporen van groote begaafdheid, maar tevens van jonge overvloedige kracht te ontdekken waren. Zijne tweede poging was een Fransche roman te Parijs te doen verschijnen. En dit gelukte hem naar wensch. Wat mij betreft, ik kan er geen den minsten schijn van landverraad in ontdekken.

T.B.