Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 5

[p. 553]

Buitenlandsch overzicht.

Met enkele woorden moet ik nog terugkomen op het onderwerp dat mij aan het slot van mijn vorig overzicht bezighield: de viering der 20-September-feesten te Rome. En dat wel naar aanleiding, van een artikel, in de Revue des deux mondes van 15 dezer, getiteld: Le 20 Septembre à Rome - Impressions d'un témoin.

De ongenoemde schrijver van dit zeer bekwaam geschreven stuk heeft getracht zich op een onpartijdig standpunt te plaatsen. Niet altijd is het hem gelukt dat te behouden. Vooral waar zijn vrijmetselaarsvrees om den hoek komt kijken, verraadt hij den getrouwen - zij het ook verlichten - katholiek.

Hij begint met de verklaring voor de feestplannen te vinden in de begeerte der reduci, de mannen van 1870 om zich ter herdenking van hun heldenstrijd van vijf en twintig jaren geleden te vereenigen. Is deze verklaring juist, wat wel zoo lijkt, dan volgt daaruit tevens de waarheid der bewering dat het Huis van Savoye den 20^sten September door de democratie op sleeptouw is genomen. Dit behoeft niet te verbazen als men bedenkt, hoeveel dat Huis aan de democratie met Garibaldi aan de spits te danken heeft gehad.

Het Huis van Savoye heeft dan ook slechts onwillig feest gevierd op 20 September; het heeft gedaan, wat het doen moest en zoo gratieus als mogelijk was. Maar vergelijk de zilveren bruiloft van het Koningspaar eens met dit 25-jarig feest. Toen was er een keizer te gast en vierden de prinsen van het koninklijk Huis mede feest; toen vlagden de ambassades en wenschten de vorsten van Europa Humbert geluk. Nu niets daarvan: Italia farà da se.

Uit tal van gegevens, die hij aan zijn fijne opmerkingsgave dankt, toont nu de ongenoemde schrijver aan dat op den 20^sten September veel meer de ‘triomf der vrije gedachte’ dan de eenheid van Italië gevierd is. De tachtig vaandels der vrijmetselaars daargelaten, moet inderdaad gezegd worden dat vele teekenen de waarheid dier bewering staven. De pers in de eerste plaats, de veelbeteekenende afwezigheid van sommigen en de onthouding van anderen vervolgens, de aard der feestviering ten slotte. Bij de onthulling van Garibaldi's ruiterstandbeeld op den Janiculus heeft Crispi bijna niet over Garibaldi gesproken. Zijn geruchtmakende rede was een hulde aan.... den godsdienst, van alle wereldlijke macht ontdaan natuurlijk, en een bedreiging aan het pausdom. Crispi, de man wiens overwegende invloed hieraan te danken is dat hij altijd iets anders doet dan men van hem verwacht, heeft andermaal de wereld verbaasd. Maar hij heeft - kon het anders? - de kloof, die de beide helften van het ééne Italië scheidt, verbreed.

Leo XIII zal - zoo meent de schrijver - zijn onverzoenlijke houding handhaven. Want wat in 1870 de waardigheid van het pausdom voorschreef, dat is langzamerhand de verstandigste politiek gebleken, die het pausdom volgen kon. De onthouding der katholieken bij de openbare verkiezingen in Italië heeft dit uitgewerkt, dat het volk thans een partij voor zich ziet, die ‘maagdelijk gebleven is, onverdacht, onaantastbaar, omdat zij nooit een parlementaire fractie geweest is’ en dus onbevlekt van al het gekuip en ge-

[p. 554]

knoei, van heel de politieke oneerlijkheid, welke het openbare leven van het jonge koninkrijk in de laatste 25 jaren maar al te zeer hebben gekenmerkt.

De ongelukkigsten in dezen strijd, die na de feesten weer van even vinnigen aard is als in de eerste jaren na 1870, zijn zij die in hun hart een vrome en oprechte gehechtheid aan het Evangelie dragen mèt een vurige liefde voor het vrije Italië. Behooren tot deze misschien Umberto en Marguerita?

Ik geloof wel dat de schrijver zijn ‘documenten’ goed gerangschikt heeft, al blijft het voor mij een groot raadsel, wat de katholieken als partij - niet het pausdom - voor gevolgen te wachten hebben van hun non-possumus-politiek. Herstel van de wereldlijke macht des pausen? Wie gelooft, dat Rome werkelijk weer aan Italië afhandig gemaakt zou kunnen worden? Wie ziet niet in dat, nu de groote kamp voor de idee: vrijheid, welke in het midden dezer eeuw heel Europa in beroering bracht, plaats gemaakt heeft voor een oeconomischen en socialen strijd, het denkbeeld van een pausdom op herovering belust, al meer en meer onmogelijk gaat worden. Waarop ‘wacht’ dan die partij van onthouding in Italië?

Maar - men zou mij de opmerking gaan maken dat een al te uitvoerige uitweiding over de 20-September-feesten niet thuis behoort in een October-overzicht. Laat mij dus over de inneming van Tananariwo spreken, al had die ook den 30^sten September plaats en al zeide ik in mijn vorig overzicht omtrent de expeditie reeds het mijne.

Uit het expeditionaire korps dat in een der eerste maanden van dit jaar den langen weg van Majoenga naar de hoofdstad aanvaardde, is in September door den opperbevelhebber een keurkolonne gevormd, voor wie de eer zou zijn weggelegd de Fransche vlag naar Tananariwo te brengen. Drie, vierduizend man van de vijftienduizend die den tocht begonnen, waren krachtig en gehard genoeg om die laatste zware taak te aanvaarden. En toen ging het zonder aarzeling. Bijna iederen dag werd een aanzienlijk eind gevorderd, werden sterkten genomen en schermutselingen geleverd. Bij dat alles had men het vooruitzicht dat de Howa's zich ten slotte rondom hun Koningin zouden verzamelen en een hardnekkigen tegenstand zouden bieden. Zoo liet het zich ook aanzien toen de witte huizen der tegen een heuvelenreeks gebouwde stad in de verte zichtbaar werden. Want hier, vlak bij het einddoel, schijnt voor het eerst gevochten te zijn. Niet te lang en niet te zwaar evenwel, want binnen het eerste uur van het bombardement, verscheen de witte vlag en daar de orders van generaal Duchesne geen overgave op genade of ongenade eischten, behoefden de onderhandelingen niet lang te duren.

Koningin Ranawalo zal blij geweest zijn dat zij er met het verlies van haar tyrannieken man en eerste-minister is afgekomen. Het is waar - men heeft zijn groote macht toegeschreven aan de passie welke hij de Koningin nog altijd wist in te boezemen, al was zij toch eigenlijk al te oud voor zulk een jeugdig vuur. Toch moet het haar, dunkt mij, meegevallen zijn dat de Fran-

[p. 555]

schen haar niet eenvoudig afgezet en naar een eiland verplaatst hebben.

Een portret in de Illustration vertoont Ranawalo als een vrouw van middelbaren leeftijd, lichtbruin van tint, grof van vormen en trekken en met dat eigenaardig armoedige voorkomen, dat kleurlingen meestal vertoonen wanneer zij zich in, zij het ook rijk of nieuwmodisch, Europeesch toilet hullen. Er is geen ziertje vorstelijkheid in het uiterlijk dezer gele verschijning: every inch een burgerjuffrouw. Maar nu ze toch door de Franschen ‘geprotegeerd’ gaat worden, is het veel beter zoo.

Eindelijk, na duizend tegenvallers en vergissingen, heeft de Republiek nu eens geluk gehad. Want als werkelijk de Koningin bij de nadering der Franschen de vlucht eens had genomen en zich verstoken had in de wouden der Betsileo's, dan waren de moeilijkheden niet te overzien geweest. Nadat het eerste te voorbarige telegram betreffende de verovering van Tananariwo Europa bereikt had en uit dit bericht scheen te moeten worden opgemaakt dat Ranawalo ver van haar hoofdstad een schuilplaats had gezocht, heeft de Times met een zuurzoeten glimlach het Fransche volk gelukgewenscht met het resultaat eener onderneming, ‘waarvan de groote bezwaren nu eerst begonnen.’ Ditmaal was het blad dat alles weet, te vlug geweest. De aanwezigheid der Koningin nam een berg van bezwaren weg. Niet alleen was het nu niet noodig dat men haar ging opsporen bij de Betsileo's en dat men de districten ging veroveren, een voor een, waarin het haar gelieven zou zich terug te trekken - maar men kon haar direct haar handteekening laten zetten onder een vredestractaat en zoo in de oogen van den vijand van een uur tevoren den nieuwen toestand van onderwerping legaliseeren, waarin het eiland zich voortaan zou bevinden. De Koningin bleef heerschen over haar eigen volk en de Koningin wilde dat de Franschen haar eiland ‘in bescherming namen.’ De Howa die zich tegen de Franschen bleef verzetten, was dus een weerspanneling tegen zijn souverein.

Beschouwt men de quaestie aldus, dan kan de vraag protectoraat of annexatie? niet veel zorgen baren. Ondanks het verzet van enkelen, schijnt men te Parijs dan ook wel van stonde aan en met bijna algemeen goedvinden de eerste oplossing te hebben gekozen. Het is waar, de Kamer die gisteren weer bijeengekomen is, moet nog van haar oordeel in dezen doen blijken, maar de pers zal, als meestal, wel een goede thermometer geweest zijn. In den strijd dien de meeste gezaghebbende bladen voor het potectoraat - d.w.z. handhaving der Howa-regeering op het bij tractaat aan Frankrijk onderworpen eiland - gestreden hebben, bleef de overwinning ongetwijfeld aan hunne zijde. Frankrijk heeft in Tunis te gunstige en in Oost-Azië te ongunstige ervaringen opgedaan om lang in twijfel te blijven omtrent de keus. Terecht werd door de Fransche bladen herhaaldelijk het voorbeeld van Nederland aangehaald dat meer dan een inlandschen vorst op Java gehandhaafd heeft, zonder dat iemand eraan twijfelt of ons land op dat eiland ‘tehuis’ en of dat eiland aan ons land onderworpen is.

In een Fransch tijdschrift zag ik een spotprentje, een officier verbeeldende

[p. 556]

die zijn vermoeiden manschappen bij het bestormen der sterkten in de nabijheid van Tananariwo toeriep: ‘Moed, kinderen; het ministerie moet gered worden!’ En het ministerie werd gered. De hoofdstad werd den 30^sten September bereikt; den 10^den October wist men het te Parijs en eerst den 22^sten dezer maand is de Kamer bijeengekomen, wier roeping het is de ministerieele asch van het Kabinet Ribot tot die van zijn legio voorgangers te vergaderen.

Dat de Kamer zich van die vaderlandslievende taak naar behooren zal kwijten, is wel waarschijnlijk. Maar Madagaskar zal het struikelblok niet zijn, waarover het ministerie tuimelen zal. Het ligt in den aard der luimige Kamer alle tekortkomingen te vergeten om een succes. En een succes is de aankomst van generaal Duchesne in de hoofdstad der Howa's voor het ministerie geweest, ook al heeft het er nog zoo weinig aan gedaan. Het zal nu de toejuichingen in ontvangst nemen voor een wapenfeit, waaraan het even onschuldig is als wellicht - laten wij het hopen! - aan de vele fouten welke de expeditie gekenmerkt hebben. Zoo himmelhoch jauchzend - zoo zum Tode betrübt, ziedaar de publieke opinie en haar organen te Parijs. ‘Indien wij buiten Frankrijk, en eenmaal in het veld,’ - zoo schrijft de hoofdredacteur van het Journal des Débats - ‘den moed, de wilskracht, de volharding bezitten, welke het welslagen onzer ondernemingen verzekeren, in het land zelf missen wij de koelbloedigheid en het geduld, welke het mogelijk maken de resultaten daarvan af te wachten.’

Zoo is het. Gisteren scheelde het weinig of wij waren te hoop geloopen op de boulevards en hadden een zondebok gezocht voor de misrekeningen, waarvan onze landskinderen in het verre Zuiden de slachtoffers waren geworden. Maar vandaag vernemen wij dat Tananariwo ons is en wij slaan de handen tegen elkaar om het ministerie toe te juichen, dat er geen zier aan gedaan heeft. Ja toch, het heeft een telegram gezonden, waarin de overwinning in zoo snorkende termen verheerlijkt wordt dat men zich moet afvragen hoe de gelukwensch van een ministerie wel zou moeten luiden, als de Republiek nog eens, de Hemel verhoede het! een Austerlitz of Wagram beleefde.

Maar laat ik niet onbillijk zijn. Men mag nooit uit het oog verliezen dat elke overwinning, neen elk wapenfeit van hoe geringe beteekenis ook, voor de Republiek een kleine vergoeding is voor 1870. En het is misschien wel goed dat de beteekenis der koloniale glorie een weinig overdreven wordt, omdat die er immers toe kan meewerken den wrok te stillen en den onbevredigden drang om de wereld van zich te doen spreken een zijweg te banen.

Het is een algemeen heerschende overtuiging hier te lande dat het in een oorlog tusschen Frankrijk en Duitschland heden ten dage ongeveer evenzoo zou gaan als in 1870; dat de afloop althans dezelfde zijn zou. Ik durf dat niet tegenspreken; het Duitsche leger heeft zeer zeker altijd een grooten voorsprong op het Fransche, wijl dit laatste ‘de koelbloedigheid en het geduld’ mist, die den Germanen in zoo sterke mate eigen zijn. Het verschil

[p. 557]

in legersterkte maakt niet veel uit; de bewapening zal niet veel verschillen; de spionnendienst van beide natiën is even goed of slecht geregeld. Blijft dus, globaal genomen, in het voordeel van Duitschland de voorsprong wegens koelbloedigheid, taaiheid, geduld, volharding enz. Niet geringe eigenschappen voorwaar.

Maar de Republiek heeft daar wel wat tegenover te stellen. Men is na 1870 verbaasd geweest over de vlugheid en de betrekkelijke gemakkelijkheid, waarmede de vijf milliard zijn opgebracht. Men heeft toen goed begrepen dat de nationale hulpbronnen, de rijkdom van den bodem, de ondernemingsgeest, de werkkracht van den Franschen boer en van den Franschen middenstand buitengewoon groot zijn. Maar dat is zoo gebleven sinds 1870 en wat de Republiek aan bloei en welvaart op het Duitsche Rijk voor heeft, biedt misschien een aequivalent voor Duitschland's superioriteit op ander terrein. Weet men wel hoever de Fransche Republiek haar geduchten mededinger in dat opzicht vooruit is?

Ik heb misschien al te veel over Italië gesproken en aarzel daarom de aandacht nu weer te vestigen op Mancini's studiën over den oeconomischen toestand van dat rijk. Maar ik wil die geschriften dan ook slechts aanhalen omdat zij zoo bijzonder leerrijk zijn voor een vergelijking van de oeconomische toestanden van Frankrijk en Duitschland. Bijna overal op oeconomisch gebied is de Republiek haar mededingster vooruit. Haar nationale rijkdom overtreft dien van Duitschland met 54 milliard of 34 pct. De handelsrijkdom van Frankrijk beloopt 80 milliard francs tegen die van Duitschland 60 milliard; de bruto-opbrengst van den bodem 8 milliard francs tegen 4 milliard; het aantal bebouwde hectaren is 24 millioen tegen 23 millioen; de bruto-opbrengst per hectare 300 francs tegen 100; de graanproductie per hoofd 462 tegen 365 liter. Slechts onbeduidende voordeelen van Duitschland staan hiertegen over. Cijfers zijn niet op hun plaats in een overzicht als dit en daarom laat ik het bij de hier meegedeelde. Zij zijn voldoende om te doen zien dat in het algemeen van superioriteit van een der beide rijken eigenlijk geen sprake is.

Het Rijksland zal Duitschland behouden, zoowaar helpe ons God en ons Duitsch zwaard - heeft keizer Wilhelm gezegd bij de onthulling van het standbeeld te Wörth ter eere van zijn vader, Friedrich der Gerechte. Dat kunnen de plannenmakers voor een vrijwilligen afstand van Elzas en Lotharingen aan de Republiek zich voor gezegd houden. Hoever moet de fantasie wel gaan van hen die in trouwe konden meenen, dat de jonge Keizer aan zulk een wijze van bevestiging van den Europeeschen vrede denken kon? De vrede boven het vaderland! - is al moeilijk genoeg om te zeggen voor een eenvoudigen patriot. Het klinkt bijna onoprecht in den mond van een monarch.

Een monarch, dien de omstandigheden dwingen den vrede althans tijdelijk boven het vaderland te stellen, is de Sultan Abdoel Hamid. Och wat heeft het lang geduurd, eer de Verheven Porte er toe kon besluiten haar Armenischen onderdanen de zegeningen deelachtig te doen worden, welke Engeland, Frankrijk en Rusland, met het Drievoudig Verbond op den achtergrond, voor hen eischten. Dit heeft zij bereikt, dat de sympathie van Europa voor

[p. 558]

de Armeniërs tegen dat dralen niet bestand geweest is. Er is teveel aan het licht gekomen en de Porte zelve heeft handig medegewerkt om door de verspreiding van communiqué's en geïnspireerde artikelen in dagbladen het medelijden met haar mishandelde Cristenburgers te doen afnemen. Dat heeft, en terecht, niet tengevolge gehad dat de mogendheden hun eischen lieten vallen. Deze waren trouwens gegrond op de toezeggingen der Porte op het Congres van Berlijn in 1878 en zoodra er zich opnieuw een aanleiding voordeed om den Sultan aan die beloften te herinneren, was het geen wonder dat de mogendheden door ‘welwillenden drang’ uitvoering trachtten te verkrijgen van wat nog altijd achterwege was gebleven.

De Armeniërs zullen voortaan waarborgen bezitten dat zij geen weerlooze slachtoffers zijn in de handen der Turken, dat zij niet de eenige Christenen zijn die omdat zij nu toevallig onder Turkije behooren, de bescherming hunner geloofsgenooten moeten missen, Dat is billijk en er bestond reden voor hen om die waarborgen te begeeren, want er was hardhandig met hen omgesprongen. Maar zij zijn zelf ook niet als lammeren opgetreden. Geeft het pas, tot de tanden toe gewapend smeekschriften te gaven aanbieden en vervolgens een waar schrikbewind te gaan instellen in zekere wijken van Konstantinopel? En hoeveel moet er geloofd worden van de gruwelverhalen omtrent de handelingen der Turksche soldaten in Sassoen?

Het is in elk geval gelukkig dat de Sultan eindelijk heeft toegegeven. Een ernstiger botsing tusschen de Christelijke en Mahommedaansche elementen van het Turksche rijk zou gevaarlijke gevolgen kunnen hebben voor de rust van Europa. Men bedenke maar even dat nú al Rusland aan het terugkrabbelen scheen te gaan, zoodra er gevaar begon te ontstaan dat wel eens een onafhankelijk Armenië de vrucht zou kunnen zijn van de gezamelijke actie der mogendheden. Raak niet aan den status quo van Oost-Europa, is de leus. Daarom is iedere bewegelijkheid, ook al beperkt zij zich tot binnen de Turksche grenzen, zoo bij uitnemendheid gevaarlijk. Daarom ook is het den Sultan mogelijk geweest van den 1^sten Mei, toen de eischen der mogendheden tot invoering van hervormingen in Armenië werden overhandigd, tot half October, toen zij werden ingewilligd, te wachten. De stemming was intusschen wat gunstiger geworden, de schijn van het gezag was gered - waarom zou Abdoel Hamid nog langer weigeren wat zijn Europeesche broeders begeerden? Temeer wijl het Engelsche eskader in de Middellandsche en het Russische in de Zwarte Zee bedenkelijk onrustig begonnen te worden.

Maar de belangrijkste gebeurtenis van deze maand blijft toch de dood van Louis Pasteur. Welk een glorie voor Frankrijk: zulk een man, zulk een leven en zulk een begrafenis.

23 October.

P.v.D.