Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 5

[p. 480]

‘Vlammetje’
door G.H. Priem.

Vlammetje! Gij hebt nooit van Vlammetje gehoord. Nu, van zooveel groote mannen, die voor eeuwen en eeuwen geleefd hebben, zoudt ge niets weten als niemand hun lotgevallen te boek had gesteld. En zoo wil ik de lotgevallen te boek stellen van Vlammetje. Vlammetje was zijn naam eigenlijk niet, hij heette Fritsje, maar men noemde hem met dien wonderlijken naam, omdat zijn geestje een reus was in vergelijk van zijn klein dwergachtig lichaampje, omdat hij dacht en handelde zonder tusschentijd, omdat hij in één woord een geheel ongewone verschijning was, een vreemde eend in de bijt van schoenmaker Jacobs. Vlammetje was zeven jaar geweest, maar het tobbertje had nog geen schoolbank gezien, veel minder er op gezeten. Niemand had gedacht dat hij nog zoo oud zou worden en men achtte het de moeite niet het gebrekkige kind voor eenige maanden

[p. 481]

te plagen met het leeren van lesjes en het maken van sommen, van welke wijsheid hij niet in 't minst zou kunnen profiteeren. Men liet het knaapje als 't zomer was ongestoord in het warme zand wroeten, bloemen planten, vlinders vangen en alles doen waar hij verder maar lust in had, zoolang die lust namelijk kon bevredigd worden binnen de perken van het knutterige tuintje dat achter vaders woning lag.

Vlammetje was een nakomertje, d.w.z. de jongste spruit van vader Jacobs telde (ons knaapje natuurlijk niet mede gerekend) vijftien jaar en verdiende den kost reeds buitenshuis; maar de ouderen namen niet veel notitie van den kleinen jongen, vader en moeder waren te druk om zich voortdurend met hem te kunnen bezighouden en zoodoende bemoeide hij zich enkel met zijn bloemen en insecten en de groote cypersche kat, die bij hem in het warme zand lag te rollen en die hij verzorgde met een teederheid en toewijding, welke aan zijn leeftijd in den regel vreemd zijn.

Vlammmetje was echt natuurwijs geworden, d.w.z. hij kende zijn kleine en toch nog zoo groote natuurwereld op zijn duimpje; hij wist precies hoeveel pooten een meikever had en hoe lang het in den regel duurde vóór ze na het z.g. ‘geld tellen’ de lucht invlogen; ook had hij de blaadjes geteld van alle wilde en gekweekte bloemen, welke in het tuintje stonden, wist hij van welke bloemen de bijen het meest hielden en welke bladeren de konijnen niet lusten. Zijn zucht naar wetenschap had wel eens over de aangeboren goedheid van zijn hart gezegepraald, zoo had hij een enkele maal een vliegje gevangen en in het web van een spin geworpen om te zien wàt de laatste met haar slachtoffer zou aanvangen; maar toch de meeste keeren was hij juist op het noodlottige oogenblik tusschenbeiden getreden en had het ongelukkige diertje van een wissen ondergang gered. Was een bij, een vlieg of een vlinder bij ongeluk in het slootje gevallen dat de achterste grens van het tuintje uitmaakte, dan wierp hij het dier takjes en strootjes of wel blaadjes toe, waaraan het zich kon vastklemmen of wel hij stak een stokje in het water en haalde 't daaraan op, om 't in 't warme gras te drogen te leggen. Dikwijls gunde hij zich geen tijd om te eten, daar hij bang was dat in die weinige oogenblikken een van zijn vrienden in de sloot zou verdrinken of wel op een andere wijze om het leven komen.

Door zijn intiemen omgang met de natuur had hij - hoe jong ook - zich bepaalde ideeën omtrent de natuur en de menschen gemaakt en de vergelijking was niet ten voordeele van de laatsten uitgevallen. Wel had hij weinig menschen leeren kennen, maar hij had van vader somwijlen dit en van moeder wat anders gehoord en hij was tot de conclusie gekomen dat men de menschen niet vertrouwen kon en dat kon hij de bijen en vliegen en vlinders wèl. Na een lange en ernstige overpeinzing waren vader en moeder Jacobs tot het besluit gekomen dat het tijd werd Vlammetje op school te doen. Hij was het laatste jaar redelijk gezond geweest en aan het vergroeide rugje viel toch niets meer te verhelpen, hoe oud hij ook werd. Toen men Vlammetje van het voornemen kennis gaf, toonde hij er zich lang niet mee

[p. 482]

ingenomen. Hij had nu eenmaal een onaangename voorstelling van meester Slijring gekregen, schoon hij den man maar eens gezien had, toen zijn moeder 'm op hem opmerkzaam had gemaakt als: ‘de meester, bij wien hij eens ter school zou gaan.’ Maar 't was nu eenmaal bepaald dat Vlammetje naar school moest en met een berusting en een gelatenheid, welke men bij grooteren vaak te vergeefs zoekt, schikte hij zich in zijn lot.

*_**

Toen Vlammetjes moeder hem dien eersten Maandagmorgen naar school bracht, stopte zij hem bij 't verlaten aan de deur een drietal boterhammen in de hand, welke zij zorgvuldig in een grauw papier gewikkeld onder haar boezelaar had verborgen gehouden.

Ze kuste hem daarna goedendag en vermaande hem voor de zooveelste maal toch vooral vlijtig te leeren en goed op te passen.

Toen zijn moeder hem verlaten en de kleine jongen de breede gang doorgeloopen was, die naar het schoollokaal leidde, opende hij de matglazen deur zoo voorzichtig mogelijk en stak het, door het grijze mutsje gedekte, hoofd naar binnen. Het ongeluk wilde dat meester Slijring juist bezig was de genade des hemels over de in gezelschap der lieve jeugd door te brengen uren af te smeeken. Door het piepen der deur werd de aandacht van het grootste deel der leerlingen op het grijze mutsje gevestigd en op het verwonderd vragend gezichtje dat er onder stak. Ook meester Slijring richtte de oogen op den kleinen jongen, die, zich ontdekt wanende, met stoute stappen naar voren trad, den muts van 't hoofd nam en met eenige aarzeling in de stem uitbracht: ‘Goeden morgen meester, goeden morgen kinderen, daar ben ik!’, waarop de gansche vergadering in een luid gelach uitbarstte. Meester Slijring wierp Vlammetje een vernietigenden blik toe, en zonder eenige notitie van den knaap te nemen, tikte hij met het leilijstje, dat vóor hem op de bank lag, eenige malen ten teeken van stilte en sprak: ‘Wij zullen verder gaan, zeg jij me eens, Piet Verwoerd, waar waren we gebleven?’ En Piet Verwoerd, de zoon van den dikken slager, die meester nu en dan een karbonade of eenige worsten ten geschenke bracht en daarom steeds een streepje vóór had, zei: ‘Dat de Heere Jezus in ons midden zou komen.’ Meester Slijring knikte en vervolgde: ‘Dat Gij in ons midden zult komen, want waar gebeden wordt, treedt Gij binnen. Amen.’

Ongetwijfeld speelde den schoolmonarch het ongepaste binnenkomen van Vlammetje nog door 't hoofd.

De laatste stond verlegen vóór zich te staren. Hij begreep dat hij een domheid begaan had en durfde, nu 't gebed ten einde was, de oogen bijna niet opslaan. Al de verschrikkingen van den schoolmeesterlijken plak, waarvan vader, die er blijkbaar dikwijls kennis mee gemaakt had, hem wel eens verteld had, rezen voor zijn verbeelding op. Hij zag de door een vuile manchette half bedekte hand van meester Slijring, waaraan een viertal gouden

[p. 483]

‘Toen zijn moeder hem op hem opmerkzaam maakte.’

[p. 484]

ringen blonken, reeds opgeheven om hem te straffen voor het vergrijp, waaraan hij zich had schuldig gemaakt, hij voelde diezelfde hand al met kracht op zijn rechterwang neerdalen, hij.... maar daar opende de gevreesde op eenmaal den mond en 't klonk hem tegen:

‘Hoe heet je?’

't Was of hij door den grond zou zinken. De stem stokte hem in de keel.

‘Ik heet....’

‘Nou, je weet je naam toch wel?’

‘Vlammetje, meester.’

En weer schaterlachten de kleine jongens en keek meester hem aan alsof hij een moord begaan had en het slachtoffer in een der schoolbanken had verstopt. ‘Vlammetje, ben je gek?’

Dat was al de tweede domheid, die hij beging. Hij voelde 't: hij was voor de menschenmaatschappij niet geschikt en dat deed hem de tranen in de oogen springen. Hij voelde zich alleen, gansch alleen en nameloos ongelukkig.

‘Zeg,’ en meester Slijring trok hem aan 't oor, zóó geweldig dat hij 't wel uit had kunnen schreeuwen van den pijn, ‘zeg, kom jij hier om ons voor den gek te houden? Dat heet Vlammetje. Neen, ezel, stommerik, bengel moest je heeten.’

‘Ik heet Fritsje Jacobs, meester,’ bracht hij er eindelijk snikkende uit.

‘Hoe oud ben je?’

‘Zeven jaar, meester.’

Zijn moeder had hem geleerd altijd met twee woorden te spreken, en dat vergat hij ook nu niet in zijn hevigste droefheid.

‘Zeven jaar. Zoo. Ken je al wat!’

Hij wist niet of hij ja of neen moest zeggen. De vraag was zoo vreeselijk onbepaald. Hij zou maar zeggen dat hij niets kende, want hij was doodsbang een derde domheid te begaan.

‘Neen, meester.’

‘Nou, dan moet je maar naar den ondermeester.’

En bij den ondermeester beviel 't den kleinen jongen al niet beter. Eerst werd hem een soortgelijk examen afgenomen als 't welk hij zooeven reeds afgelegd had. Daarna kreeg hij een lei en mocht hij beginnen streepjes te zetten, twintig kanten vol. Toen hij daarmeê een paar uren had zoek gebracht mocht hij teekenen wat hij wilde of de figuurtjes, streepjes en hokjes, die dik met krijt op het zwarte bord stonden, namaken. Tusschen twaalf en tweeën at Vlammetje, als de meeste kinderen die wel wat ver weg woonden, in de school zijn boterhammen op en na tweeën begon het leventje weer een paar uur op dezelfde wijze.

Toen hij 's avonds thuis kwam had hij de koorts en ging aanstonds naar bed, en den volgenden morgen was hij niet in staat de verre wandeling naar de school te ondernemen. De dokter, die tegen den middag gehaald werd, schudde hoogst bedenkelijk het hoofd. Wat Vlammetje scheelde wist hij

[p. 485]

niet. Maar Vlammetje-zelf wist het wèl: de kennismaking met de menschenmaatschappij had àl te ontnuchterend op hem gewerkt. De ontgoocheling was te sterk geweest. Hij durfde er vader en moeder niet over spreken; alleen dorst hij 't heel zachtjes aan de groote cypersche kat vertellen, die zich aan 't voeteneinde van 't bedje behaaglijk had neergevlijd. De koortsen werden heviger en een week later had de kleine jongen opgehouden deel uit te maken van de menschenmaatschappij, waartoe hij zich nimmer aangetrokken had gevoeld.

Meester Slijring nam in zooverre notitie van 's knaapjes dood, dat hij zijn

‘Die zich behaaglijk aan 't voeteneinde had neergevlijd.’

naam op de lijst doorhaalde, maar geen geheimzinnig stemmetje fluisterde hem toe dat hij 't Vlammetje had uitgeblazen.

De buren en broertjes en zusjes, ja zelfs vader en moeder vonden 't toch ook eigenlijk maar beter zóó dan dat Vlammetje zijn ongelukkig leven nog langer had moeten rekken en in niemands hoofd kwam 't op dat dit Vlammetje een vlam had kunnen worden, wier licht de grenzen van het nederige dorp, waarin hij geboren werd, had kunnen overschrijden.

Alleen de cypersche kat stond nu en dan treurig aan den slootkant te kijken, waar zij, naast de lijkjes van zoovele kevers een bij in den vreeselijken doodsstrijd zag stuiptrekken. Zij kon het werk, dat haar kleine meester begonnen was, niet voortzetten.

't Vlammetje was voor altijd gebluscht.