Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 5

[p. 445]

Nederlandsche Verzen en Nederlandsch Proza.

X.

Zomer door Cornelie Huygens. Amsterdam, P.N. van Kampen & Zoon (zonder jaartal, 1895).

Freule Cornelie Huygens heeft in de republiek onzer letteren zich eene geëerbiedigde eereplaats veroverd. Door verschillende scheppingen, niet het minst door haar Helena van Bentinck, heeft zij aanspraak op de dankbaarheid der lezerswereld. Haar laatste kunstwerk Zomer is geschreven in een smaakvollen, aangenamen stijl, munt uit door vernuft, poogt door nieuwe, frissche denkbeelden den lezer te boeien, en toont, dat de auteur werk maakt van psychologie

Er wordt in deze novelle zeer veel over muziek geredeneerd. Op sommige bladzijden vindt de auteur zeer heldere termen, om eene treffende gedachte over muziek uit te spreken. Zij heeft haar held, Max Kennerdam, eene groote vaardigheid op het klavier gegeven - en beschrijft zijn talent op de volgende wijze:

‘Muziek sprak tot hem eene ernstige, schoone, gevoelvolle taal, maar hij bleef op den beganen grond. Geen breede Arielswieken beurden hem hoog boven de werkelijkheid, geen ontastbare droomgestalten omzweefden hem in het rijk der tonen, geene Muze fluisterde tot hem van onzienlijke dingen, van nooit te stillen begeerten en verlangens. Muziek was voor hem geene openbaring, maar een visioen van deze aarde. En zoo tee kende hij nu (in zijn klavierspel) een vredig landschap op een laten zomeravond badend in purperen stralenbundels, even voordat de rosse vuurbal achter een wolkenbank wegzinkt, waarna hier en daar een lichtje in een afgelegen hoeve opduikt als een vriendelijk wenkend oog in de nachtelijke grauwheid, die langzaam als een spookachtige schaduw over de velden kruipt.’

Verschillende dergelijke goed geschreven bladzijden zijn in Zomer te waardeeren. Vooral de toon van den dialoog is zeer geestig en onderhoudend. Het geheele werk boeit van het begin tot het einde. Wat de vinding van handeling en karakters betreft, zou men kunnen zeggen, dat er hier eene variatie gegeven wordt op het thema, dat Mevrouw Bosboom-Toussant Langs een omweg noemde. Zomer zou even goed Langs een omweg kunnen genoemd worden. De heldin van Freule Cornelie Huygens, Kitty Armstrong, is evenwel veel moderner dan Regina van Berchem. Ik geloof niet, dat Kitty daarom beminnelijker is. Kitty heeft verschillende eigenaardigheden. Zij speelt dagelijks viool; zij beweegt zich op rijwielen en tandems; zij houdt niet van orchideën en chrysanthemums, omdat het kunstmatig gekweekte bloemen zijn, die door de menigte bewonderd worden. Ze houdt van het leelijke, ook in het voorkomen der menschen, omdat ze leelijke wezens met zeker mededoogen kan bejegenen; ze leest in Johannes Viator, ofschoon er enkele dingen in voorkomen, waarvan de symbolische beteekenis haar niet volkomen duidelijk is, maar zij dweept met den auteur, die in ‘goddelijken dichters hoogmoed’ zich verheugt, dat zoo weinigen zijn boek kunnen begrijpen.

Er is geen twijfel aan - Kitty krijgt een acte de civisme van de club der modernistische symbolisten, en het borstbeeld van Freule Cornelie Huygens zal in een nisje van hun Pantheonnetje geplaatst worden. De heldin Kitty is daarbij lang niet aangenaam in den omgang, zeer met zich zelve ingenomen, denkende, dat niemand haar begrijpen kan. Ter

[p. 446]

verklaring van dezen gemoedstoestand der heldin heeft de schrijfster haar onder uitzonderingsomstandigheden doen leven. Ze heeft hare moeder vroeg verloren - haar vader hertrouwde snel, waarna de familie zich even snel uitbreidde met een aantal telgen. Kitty voelt zich geheel overbodig in het huis van haar vader. Zij lijdt aan chronische ontevredenheid. Alleen, als zij weken aan weken logeert op villa Mignon bij hare tante Kennerdam komen opgewektheid en geest terug.

Daar tante nu een fermen zoon heeft, een meester in de rechten cum laude gepromoveerd, en deze neef een hart heeft te verliezen, komt hij al spoedig tot de overtuiging, dat de mooie en rijke Kitty de vrouw zijner idealen zal zijn. Maar nu wil Kitty niet aan de liefde van haar neef gelooven, omdat ze hem voor een enfant chéri des dames houdt. Zij denkt, dat hij het niet ernstig meent, dat hij haar uit medelijden ten huwelijk vraagt, om haar alles te vergoeden, wat zij thuis heeft moeten missen. Ze gaat zelfs zoo ver tegen haar eigen betere overtuiging in te beweren, dat ze niet van haar neef houdt. Er moet nu een heel knap logeetje komen, die zeer behendig den jongen man aanlokt en afstoot, waardoor Kitty zich zelve beter leert kennen, hare dwaze wantrouwende buien overwint, en ontdekt, dat zij haar neef lief heeft.

Om deze reden zou de novelle Langs een omweg kunnen heeten. Er is zeer veel treffends en liefelijks in de samenstelling, ondanks de zonderlinge grillen en modernistische sympathieën der heldin. Het kan aan mijn slechten smaak liggen, maar ik vind het heel leelijk, dat een der dames uit de novelle, die Jenny heet, met den allerzonderlingsten naam Nen wordt aangesproken - het is maar eene kleinigheid, maar misschien sta ik met deze meening niet alleen.

In het algemeen schijnt het mij toe, dat Freule Cornelie Huygens niet heel gelukkig is in het kiezen van familienamen. Dat de held Max Kennerdam heet, zou duldbaar zijn, maar de heldin heet Kitty Armstrong, schoon zij een volbloed Hollandsche heldin is. En een groot muziekleeraar te Amsterdam heet Mennarc - een naam, die geheel en al onmogelijk is, als men den indruk wil maken wezens van vleesch en bloed uit onze tegenwoordige samenleving te doen optreden. Het geven van een naam aan de schepselen onzer fantazie is lang geene onverschillige zaak. Ook in den naam moet men den reëelen, levenden mensch herkennen. Alphonse Daudet loopt soms uren door Parijs, om op de uithangborden een passenden naam voor zijne helden te vinden. Namen met eene beteekenis: Burgerhart, Leevend, de Harde, Edeling, Slijmering, Droogstoppel zijn lang verouderd. Een naam als Armstrong of als Mennarc hoort thuis in de novellen der Romantiek, zou in een roman vän Lord Lytton of George Sand niet zonder effekt gebruikt zijn. Maar onze fin-de-siècle-helden en heldinnen moeten namen uit de werkelijkheid dragen als Klaartje Donze, Gerrit Witse, Regina van Berchem, Ferdinand Huyck of Klaasje Zevenster.

George Moore. IJdel geld, vertaald door Mevrouw Louis Couperus. Met eene Voorrede van Louis Couperus. L.J. Veen. Amsterdam. (Zonder jaartal, 1895.)

Vertaalde romans schijnen niet geeigend om behandeld te worden in deze kolommen, waar over oorspronkelijke Nederlandsche verzen en Nederlandsch proza gesproken wordt. Doch de eene vertaling is de andere niet. Prof. P. van Limburg Brouwer heeft Alessandro Mandoni's Promessi Sposi uit het Italiaansch vertaald. Prof. C.W. Opzoomer Shakspere's Caesar uit het Engelsch, A.S. C. Wallis Madach's Tragedie van den

[p. 447]

mensch uit het Hongaarsch, en deze drie vertalingen hebben de waarde van een oorspronkelijk kunstgewrocht, omdat ze in een oorspronkelijken, geheel persoonlijken stijl zijn geschreven. George Moore's Vain Fortune is zoo meesterlijk door Mevrouw Couperus in onberispelijken stijl vertolkt, dat men hier met eene vertaling te doen heeft, die gelijk staat met een oorspronkelijk werk.

Ten einde eenigszins te staven wat hier beweerd wordt, heb ik niets anders te doen dan enkele volzinnen te citeeren, waaruit de verdiensten van de vertaling en van het oorspronkelijke duidelijk blijken kan. De held en de heldin rijden in een dogcart naar huis bij vallende schemering:

‘Zij reden door een langzame wegwissching van dingen; zij zagen de lichtjes der boerderijen in de verre wijdte opschieten tot bestaan, en dan stil blijven, als gouden kevers geprikt op een blauw gordijn. De kille avond drong haar tegen hem aan, tot zij één schenen, en vol van zaligheid der zinnen door een langen dag in de open lucht babbelde zij over allerlei dingen. Hij dacht hoe prettig de rit zou geweest zijn, ware hij met Mrs. Bentley, of met ieder ander geweest, met wie hij had kunnen spreken over den roman, die hem interesseerde. Zij reden langs den vlakken breeden weg, zagen het streepje licht versmallen tot een sluier van lichtgrijze wolk, die trok over de lucht. Overmachtigd door haar liefde, bemerkte zij nauwlijks zijn zwijgen, en toen zij gingen door den nacht van een overschaduwend woud, trilde haar vleesch en een duizeling kwam over haar, want de bladeren, die haar gezicht aanzweefden, waren haar geweest als de zoen van hem, dien ze lief had.’

In dezen stijl is de vertaling van Mevrouw Couperus gehouden van het begin tot het slot. Indien de auteur, George Moore, onze taal kon verstaan, zou hij verwonderd zijn over den fraaien toon van zijn boek.

Daarenboven, Mevrouw Couperus heeft niet alleen vertaald - zij heeft twee verschillende redacties van den Engelschen roman tot een geheel bearbeid. Dat blijkt uit de brieven van George Moore, die Louis Couperus in eene korte inleiding mededeelt.

George Moore gaf zijn Vain Fortune eerst te Londen uit, maar toen de roman in Amerika zou verschijnen, wijzigde hij zijne vertelling - en schrapte een deel van het begin. Mevrouw Couperus opperde het denkbeeld beide lezingen te combineeren - een plan, 'twelk door den auteur met hoffelijke en loffelijke loyauteit werd aanvaard, in volkomen vertrouwen op ‘the artistic discretion and taste’ van zijne vertaalster. George Moore deed zeer verstandig aldus te handelen - zijn onder den titel IJdel Geld in het Nederlandsch verschenen roman maakt een allervoortreffelijksten indruk.

George Moore is ten onzent geen onbekende naam. In 1886 heeft Frans Netscher in de(n) Gids een uitmuntend artikel aan hem gewijd. Daarin werden de eerste werken van dezen krachtigen en gezonden artist: A modern Lover en A Mummer's Wife zeer verdienstelijk geanalyseerd. Terecht werd Moore als hoofdman der Engelsche naturalisten gekenschetst. Moore heeft meer dan vijf jaren te Parijs doorgebracht, toen hij als leerling der Ecole de beaux-arts schilder trachtte te worden. Hij kwam toen onder de bekoring der kunst van Alphonse Daudet en Emile Zola - en beproefde het, nadat hij penseel en palet had afgedankt, nadat hij te vergeefs bundels met verzen en dramaas geschreven had, om een Engelschen naturalistischen roman te schrijven. Zijn ‘Mummér's Wife’ schijnt mij een meesterstuk. Het is de Engelsche Gervaise uit den Franschen Assommoir - een zeer fijne, zeer ge-

[p. 448]

duldige studie van drankzucht en alcoholisme bij eene ongelukkige vrouw.

Moore heeft sedert als novellist een zeer geachten naam verworven met A Drama in Muslin, The Strike at Arlingford en Esther Waters. Zijn in 1893 verschenen Vain Fortune werd in het Fransch vertaald door een zeer bekend jong artist J.H. Rosny - en trok in Parijs zeer de aandacht. Inderdaad is Vain Fortune een voortreffelijk, schoon niet geheel onberispelijk werk. De held, Hubert Price, vertegenwoordigt in zeker opzicht den auteur als schrijver van niet gelukte dramaas. Het eerste gedeelte van den roman vertoont het zwoegen en tobben van een jong auteur, die dramaas wil schrijven, maar talent mist. De worsteling van den ‘Armen Dichter’, om aan zijn dagelijksch brood te komen, is voortreffelijk geschilderd - tevens zijn artistieke onmacht - daar hij telkens weer schrapt, wat hij eenmaal heeft voltooid. Hij lijdt honger, en werkt soms in de dokken. Daar een zijner stukken vertoond wordt, krijgt hij middelen, om eenigszins meer als een gentleman te leven. Plotseling krijgt hij de tijding, dat zijn oom Mr. Burnett hem bij testament erfgenaam gemaakt heeft van een mooi landgoed en een vorstelijk vermogen, hetgeen nog te onverwachter komt, wijl Mr. Burnett zijn nichtje, Emily Watson, die hij tot dochter aangenomen had, tot zijne erfgename had bestemd. Hubert wist niet, dat zijn oom het achttienjarige nichtje ten huwelijk gevraagd en een blauwtje geloopen had. Uit boosheid over dit feit had hij het meisje onterfd, en Hubert alles nagelaten.

Ik vind in dezen loop van zaken iets banaals en tevens iets onwaarschijnlijks. Tallooze keeren hebben de Engelsche novellisten van het motief der onterving gebruik gemaakt, waarbij als tweede motief een plotseling rijk geworden arme stumper optreedt. In romans en tooneelstukken zijn dergelijke plotseling rijk geworden personen herhaaldelijk opgetreden - ten onzent nog niet lang geleden als Janus Tulp. De roman IJdel geld verandert na Hubert' erfenis geheel van toon. Er treden twee vrouwen op - Emily Watson, de onterfde, en Mrs. Bentley, hare vriendin, de huishoudster op Ashwood. Hubert is een zeer koel jonkman, die van litteratuur, tabak en gesprekken met vrienden houdt en niet schijnt te weten, dat er een Eroos in de wereld is. Hij leeft nu op zijn buiten met de beide dames, die alle bei smoorlijk op hem verliefd worden. De zeer melankolieke Emily Watson laat dit duidelijk doorschemeren in al haar doen en laten, zoodat ze Hubert ontzettend begint te vervelen, te meer, daar zij wel veel van bloemen, huisdieren en vogels houdt, maar niet over litteratuur kan meespreken. Mrs. Bentley is eene mooie jonge weduwe, die veel takt en veel smaak heeft. Hubert vraagt haar ten huwelijk en Emily Watson volgt het voorbeeld van Ophelia.

Ook hierin ligt iets zwaks, Ophelia's dood is tragisch, omdat zij door den geweldigen strijd van Hamlet wordt meegesleept. Zij sterft schuldeloos en tragisch tevens. Maar Emily Watson sterft alleen aan wat vroeger ‘een gebroken hart’ heette. Het is zeer rampzalig, dat de erfenis haar ontgaat, en dat Hubert Price in haar al te duidelijk uitgesproken liefde niet kan deelen, maar daarom is er geen zelfmoord als ontknoping noodig. Emily Watson is niet tragisch, maar eenvoudig een zeer ongelukkig jong meisje, wie alles tegenloopt, en wie zelfbeheersching mist, om er zich overheen te zetten.

T.B.