Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 5

[p. 573]

Nederlandsche Verzen en Nederlandsch Proza.

V.

De liefde van een oude jongejuffrouw door Maarten Maartens. Uit het Engelsch vertaald door A.H.J. 2 deelen. Amsterdam, Jac. G. Robbers, 1895.

Niemand verwondere er zich over, dat we hier ter plaatse onze meening wenschen te zeggen over een vertaalden roman. Men heeft hier met eene zeldzame uitzondering te doen. Een volbloed Nederlander met een zeer Nederlandsch klinkenden naam, zich verschuilend achter den pseudoniem Maarten Maartens, heeft in het Engelsch verschillende romans geschreven, die in Engeland en Amerika met grooten bijval ontvangen zijn. En nu werd eene zijner novellen in het Nederlandsch - men zou haast zeggen - terugvertaald, want het kunstwerk brengt den lezer in Nederland, en schildert Nederlandsche karakters. In deze hoogst eigenaardige omstandigheden schijnt het der moeite waard de aandacht te vestigen op Maarten Maartens.

In Engeland is met lof gesproken van The sin of Joost Avelingh, zijn eersten roman, en nam de belangstelling steeds toe, toen hij An old maids love - nu in het Nederlandsch voor ons liggend - toen hij A question of taste, Gods Fool en The greater Glory deed verschijnen, op dit oogenblik zijn laatsten roman My Lady Nobody in Graphic en Harper's Weekly uitgevende. Het valt terstond in het oog, dat deze Engelsch schrijvende Nederlander in Engeland algemeen als een auteur van groote toekomst wordt beschouwd. ‘The literary reputation of Maarten Maartens is an established fact’- zegt the Saturday Review. Dit is voor Nederland van te meer beteekenis, omdat het personeel van Maarten Maartens uit Nederlanders bestaat, en dat zijne romans in den vreemde als gidsen voor de kennis der Nederlandsche samenleving zullen worden beschouwd.

Wat Engeland betreft, het is daar bij den tegenwoordigen toestand der Engelsche letteren lang niet onwelkom, zoo er een novellist van een algemeen erkend talent opstaat. In de twintig laatste jaren zijn in Engeland eene ontelbare menigte novellen en romans geschreven, die grootendeels tot het gebied der industrie behooren, en niet langer leven dan dagvlinders. In het tijdvak van 1840 tot 1870 was het geheel anders in Engeland. Een groot aantal novellisten en romanschrijvers, onder aanvoering van Lord Lytton, Dickens en Thackeray, wekte de aandacht van heel de beschaafde wereld. Schrijfsters als Charlotte Bronté (Currer Bell) en Mary Ann Evans (George Eliot) mochten zich met vertrouwen stellen aan de zijde der drie groote chefs. Onder de novellisten van den tweeden rang schitterde een staatsman als Benjamin Disraeli, werden algemeen gelezen: Charles Kingsley, Wilkie Collins, Mrs. Lynn Linton, Charles Reade en Antony Trollope.

Welk een heerlijke tijd was het, toen Dickens bijna jaarlijks een nieuwen roman aanbood. Toen werden Pickwick, Sam Weller, de Nicklebys, Kate en Nicholas, onze vrienden; toen verfoeiden we met grooten haat Squeers en Ralph Nickleby; toen gevoelden we eene onbegrensde bewondering voor den dapperen Martin en den innig braven Pinch; elke nieuwe schepping van Charles Dickens bracht ons nieuwe vrienden of nieuwe antipa-

[p. 574]

thieën. En daarbij deerden ons de kleine hebbelijkheden van den genialen man niet in het minst. We vermaakten ons met Dickens' al te duidelijk uitkomenden zin voor karikatuurteekening, zelfs met de eentonige herhaling van dezelfde aardigheid door denzelfden persoon. We werden de kwinkslagen van Sam Weller nimmer moe; we verwonderden ons niet, als de dikke groom van de Wardles het geheele boek door in slaap viel; we konden het best verdragen, dat Mrs. Nickleby onophoudelijk klaagde over haar bitter lot altijd miskend te worden, dat Mark Tapley voortdurend pochte op zijn goed humeur, dat Pecksniff zijne quasi-deugdzaamheid tot aan de wolken verhief, dat Captain Cuttle nooit vergat eenige zilveren theelepeltjes en oud zilver horloge mee te nemen, om zijne soliditeit te staven, dat Traddles altijd geraamten teekende, Sara Gamp hare afwezige vriendin nooit vergat, en Micawber altijd hoopte, dat hij er nog eens bovenop zou komen.

Naast Dickens kwam Thackeray ons fijner, maar minder aangrijpend genot bieden. Thackeray was beter menschenkenner, maar zwakker humorist dan Dickens. Thackeray's geeseling van laagheid is van onweerstaanbare kracht, die van Dickens blijft altijd lyrisch-humoristisch. Becky Sharp is een volledig verdorven schepsel, hare daden en woorden doen huiveren, nimmer lachen. Bij Dickens vertoonen de grootste schurken zich van tijd tot tijd in een komisch licht, als Quilp, wanneer hij in dolle vroolijkheid om den kettinghond danst, of als Pecksniff, wanneer hij in zijne dronkenschap op het portaal bij juffrouw Todgers allerlei onzin uitkraamt.

Doch de groote auteurs zijn heengegaan, en de letterkundige kunst heeft er onder geleden. De zoogenaamde aesthetische richting heeft enkele merkwaardige dichters kunnen vormen, als Swinburne, de beide Rosetti's, O'Shaughnessy, Morris en Oscar Wilde, de laatste later zoo dikwijls in den Punch bespot, en nu voor den strafrechter verschenen wegens de gruwelijkste overtredingen. In langen tijd had geen nieuwe novellist de aandacht getrokken. Voor Engeland kwam Maarten Maartens juist bij tijds.

Hij is een zoon van Dickens en Thackeray in de kunst. Hij houdt van karikatuurteekening, overdrijft met joligen, humoristischen spot, en toont zich zeer vinnig kastijder van alle Hollandsche bekrompenheden, die hij den oorlog heeft verklaard. Hij schrijft geheel in Engelschen zin, zijn hoofd en hart schijnen in een Engelsch hoofd en hart te zijn herschapen. Hij heeft daarboven zeer veel vernuft en meer verbeeldingskracht, dan met zijne Hollandsche afkomst is overeen te brengen. Hij bezit een Engelsch oog om komische kontrasten te zien, en is maar al te zeer geneigd zijne vroegere landgenooten komisch te vinden.

Zijne wijze van vertellen en schilderen is zoo lyrisch mogelijk. Hij helt meer naar Dickens dan naar Thackeray over. Naturalistische scherpheid van lijn en kleur moet men niet bij hem zoeken, maar echt Engelsche bezorgdheid voor de moreele zijde van alle gebeurtenissen verraadt hij op elke bladzijde.

In den roman An old maids love is eigenlijk maar ééne gebeurtenis, die met eene lange reeks van gevolgen wordt medegedeeld. In de provincie Utrecht ligt het dorp Wijk niet ver van de hoofdstad - in dit dorp is de kleine villa van juffrouw Suzanna Varelkamp, eene oude leelijke dame, die als de teederste moeder zorgt voor een jonkman, Arnout Oostrum, zoo genaamd een neef, maar in waarheid de zoon van den man, dien zij in hare jeugd lief had, die haar bedroog, en eene andere vrouw koos. Na den dood van deze, nam Suzanna Varelkamp de zorg voor Arnout Oostrum op zich. Het jongmensch kiest de theologische studie - en onderscheidt zich door flinkheid en eerbaarheid. Een toeval brengt eene groote verandering in zijn leven. Op den dorpsweg, niet ver van

[p. 575]

tante's villa, ontdekt hij bij gelegenheid van eene wandeling, dat een rijtuig is omgevallen, omdat het paard schrikte voor den voorbijvliegenden tram. Een dame zit schreiend aan den kant van den weg. Het is eene vreemdelinge - eene heele mooie vreemdelinge - la Vicomtesse de Mongelas. Ze heeft een voet verstuikt, kan niet opstaan, en Arnout besluit haar naar het huis van zijne tante te dragen.

Dit is en blijft de hoofdgebeurtenis van dezen roman. Al het andere is er uit afgeleid. Men zal terstond erkennen, dat er geen in het oog vallender contrast kon worden aangeboden, dan tusschen die twee, door werelden gescheiden, wezens - Tante Varelkamp en Madame de Mongelas. Maar ook valt het in het oog, dat alleen de rijke fantazie van den auteur zulk eene gebeurtenis als iets zeer gewoons beschouwt. Het spreekt van zelf, dat er eene Fransche vicomtesse te Utrecht kan logeeren, dat zij een uitstapje met een ellendig huurrijtuig in de omstreken kan doen, dat door het voorbijrijden van den tram het rijtuig kan omvallen door het schrikken van het paard - maar al is dit alles niet onmogelijk, zeer waarschijnlijk is het niet. Men moet echter den kunstenaar op zijn weg volgen, en niet al te halsstarrig op eigen kritische wijsheid blijven rekenen. Maarten Maartens weet uit deze gegevens uitstekend goed geslaagde tooneelen af te leiden.

Arnout, de held, heeft de bekoorlijke patiënte met inspanning van al zijne krachten naar tante's villa gedragen. Tante houdt niet van vreemdelingen, vooral wanneer ze zoo bekoorlijk zijn als Madame de Mongelas - en daarenboven Roomsch. Daar de patiënte langzaam geneest, moet tante haar in huis houden. Ze rekent zich als Christelijke vrouw daartoe verplicht. Maar ze ziet, dat de Française een ontzaglijken indruk maakt op haar neef Arnout. Dagelijks begint ze meer te vreezen, dat hij betooverd zal worden door deze papiste. Men beschuldige den auteur niet van overdrijving - dergelijke onverdraagzaamheid is een echt Nederlandsch verschijnsel.

Zeer hevig is de strijd tusschen beide contrasteerende vrouwen. Tante ziet, dat Madame de Mongelas Arnouts hart in vlammen zet; zij ziet daarin zijn verderf voor de eeuwigheid; zij wil hem op alle mogelijke wijzen redden, en door de omstandigheden geholpen, poogt tante de Française te vergiftigen door haar eene te sterke dosis morphine-druppels in te geven. Nu komt Arnout tusschen beiden, redt het leven der Vicomtesse door een braakmiddel - en brengt haar op haar verzoek uit de villa zijner tante naar de dorpsherberg. Des anderen daags vertrekken beiden naar Duitschland.

Tante Varelkamp is diep verslagen over hare eigen boosheid, en weet niets beter te doen, dan den jongen, bedeesden, gebrekkig loopenden predikant van het dorp, Jacob te Bakel, naar Keulen te zenden, om den verloren zoon terug te brengen, of liever om dezen, naar hare eigenaardige ideeën, te bewegen met Madame de Mongelas te trouwen. Het tooneel tusschen den dominé en de Française is het best geslaagde in het geheele boek.

In eene kamer van het Hotel du Nord te Keulen grijpt een gesprek plaats tusschen den predikant en de Vicomtesse. De auteur schildert haar op de volgende wijze:

‘Zij lag in eene gemakkelijke, bevallige houding: de gekwetste voet, in een fijn, goudlederen schoentje gestoken, bezaaid met glinsterende kraaltjes, rustte coquet op een blauw satijnen dekentje, dat met zwanendons omzoomd was; de zachte plooien van haar neteldoeksch négligé verborgen den fijnen enkel niet; de losse, wijde mouw viel terug, tot bijna aan den schouder toe, toen zij hare hand met eene bevallige, achtelooze beweging aan heur haar bracht, en de zware armband van massief goud gleed halverwege tot haren elleboog, op de albasten rondheid van haar arm een vluchtig rose achterlatend. In haar

[p. 576]

schoot lagen tal van schitterend gekleurde kasbloemen, en naast haar op een bord van het hotel lagen een paar perzikken, half verscholen onder groene bladeren. Zij koos zich een bloedrooden cactus uit, uit de bloemen in heur schoot, en begon de stampers ervan aan stukjes te plukken. ‘Ik ben mooi,’ dacht zij bij zich zelve, ‘en ik ben eene vrouw. Laat ik hem een paar minuten tijd geven. Wij vrouwen zijn in den regel het welsprekendst voor wij beginnen te spreken.’

Daarna verbreekt zij de stilte, en brengt den predikant geheel in de war, door te zeggen:

- ‘Erken, Monsieur le Pasteur! dat ik er niet kwaad uitzie, en dat uw vriend, door mij tot het voorwerp zijner hulde te maken, bewijs geleverd heeft een uitstekenden smaak te bezitten!’

Daarna verzocht zij den onthutsten dominé aan tante Varelkamp te zeggen, dat zij alles wat tusschen hen gebeurd is, vergeten heeft - zij bedoelt de aanslag op haar leven; dat zij Arnout volstrekt niet in het verderf zal storten - zooals de heer te Bakel heeft gezegd; - dat zij tante nooit om geld zal lastig vallen, daar zij zelve genoeg geld bezit, en Arnout met haar kan deelen. Ze vraagt hem op den man af, of hij haar niet voor een avonturierster houdt? En als te Bakel uit verlegenheid niet kan antwoorden, zegt ze bedaard: ‘Ge hebt u vergist! Ge breekt op dit oogenblik een der geboden, Monsieur le Reverend! Ik weet niet het hoeveelste, maar het zegt, dat men geen leelijke dingen moet denken van zijn naaste, noch van zijns naasten vrouw, noch zelfs van een der dieren in zijns naasten stal of bassecour. Maar ik vergeef het u, omdat het slechts menschelijk van u is, en wij mogen niet eischen, dat ge zoo braaf zijt, als gij u inbeeldt.’

Als het gesprek op Arnout komt, zegt de Française: - ‘Mijne complimenten - de complimenten van Madame la vicomtesse de Mongelas - aan de goede vrienden te Wijk, en ik kan van mijn preux chevalier geen afstand doen. Ik ben van plan hem een beetje bij mij te houden, een heel klein beetje maar, totdat we elkaar beginnen te vervelen, en dan zal ik hem aan u terugzenden en kunt gij het gemeste kalf slachten!’

Een oogenblik later voegt ze er aan toe:

- ‘Hij zal zich uitstekend amuseeren, en ik zal goed voor hem zorgen. En als er een eind aan gekomen is, zal ik hem guéri terugzenden, en zal hij juffrouw Dorothea (Arnouts eerste liefde) trouwen, en een half dozijn kinderen hebben. Dat is de finale. Ik voorspel die. En zij zullen veel gelukkiger zijn - let op mijne woorden - veel gelukkiger, dan het geval geweest zou zijn, wanneer zij getrouwd waren, vóór ik tusschenbeiden kwam.’

Te vergeefs poogt de dominé van Wijk haar te betoogen, dat zij de toekomst van Arnout bederft. - Zij zegt hem alleen, dat zij niet slecht is. - ‘Neen, in waarheid, in zuivere waarheid, slecht ben ik niet. Maar gij zijt veel te braaf voor mij, gij zoudt er mij haast toebrengen. Vous m'agacez. Vous êtes un empêcheur de danser en rond!’

Er is in dit meesterlijk gesprek tusschen twee totaal van elkander gescheiden wezens de hand van een zeer voortreffelijk kunstenaar te ontdekken. In dit tooneel geeft Maarten Maartens zijn talent in volle kracht. Wat later volgt, is niet zoo goed geslaagd. De Amerikaansche vader van Arnout komt voor korten tijd op het tooneel, en doet hem scheiden van Madame de Mongelas, die tot op het laatst de best gelukte figuur dezer novelle is. Het slot is zwakker dan de aanhef van den roman - mocht ook de reis van tan te Varelkamp naar Parijs, om den nog in leven zijnde Vicomte de Mongelas voor geld te bewegen zich van zijne vrouw te laten scheiden, eene zeer vernuftige greep zijn. Had Maarten Maartens in zijne moedertaal geschreven, onze letterkunde zou er bij gewonnen hebben, wat wij nu aan Engeland moeten afstaan.

T.B.