Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 5

[p. 117]

Nederlandsche Verzen en Nederlandsch Proza.

I.

Mr. L.H.J. Lamberts Hurrelbrinck. In Limburg en daarbuiten. Amsterdam, Uitgevers-Maatschappij ‘Elsevier’, 1894.

De meeste der in dit nieuwe boek van den Limburgschen novellist, Mr. L.H.J. Lamberts Hurrelbrinck, voorkomende verhalen brengen ons op Limburgschen bodem. Er wordt veel in het Limburgsch dialekt gesproken - zelfs meer dan in de uitstekende schetsen van Emile Seipgens. Er is in dezen terugkeer tot Limburg in het Limburgsche idioom iets zeer eigenaardigs, omdat de geschiedenis onzer Letteren in de middeleeuwen met een Limburger, Heer Hendrik van Veldeke, begint. Zijn er in den loop der historie tijden geweest, gedurende welke Limburg weinig in ons nationaal leven scheen te deden, sedert de laatste kwarteeuw is de belangstelling voor Nederland in Limburg, en voor Limburg in Nederland voortdurend toegenomen. De Limburgsche novellisten hebben tot dit goede doel het hunne gedaan - en vooral in dit opzicht bezitten de novellen van Mr. Lamberts Hurrelbrinck hare eigenaardige belangrijkheid. Zijne eerste schets: De oude tamboer van Waterloo is onzen lezers bekend. De tweede: Een genie, door den auteur als historisch aangeduid, verklaart de aanwezigheid van zeer opmerkelijk beeldhouwwerk in de mergelgroeven bij Valkenburg. De auteur schetst hiertoe den levensloop van een doodarm Duitsch artist, die ondanks zijn talent door eene zee van rampen heeft te waden, totdat hij bedelend naar Nederland uitwijkt, en zijne stervende vrouw in de mergelgroeven van Valkenburg binnendraagt. Dit alles is uit het werkelijke leven gegrepen, schoon de opeenhooping van rampen en tegenspoeden eer aan de vruchtbare fantazie van den auteur schijnt ontleend.

De Carnavalsbeelden uit het Maastrichtsche volksleven bezoemen belangstelling in door het onderwerp - maar schilderen te weinig het hoogst eigenaardig plaatselijke carnavalsleven, te veel de rampen en ellenden van eene Hollandsche modiste, die door een Maastrichtschen schoenmakersgezel tot verduistering van aan haar toevertrouwde goederen, en zoo tot gevangenis en zelfmoord wordt gebracht. In eene tweede carnavalsschets - weder van zeer rampspoedigen inhoud - is eene welgeslaagde bladzijde over het Carnaval te Maastricht, die vermeldingswaard is:

‘Het anders in de wintermaanden zoo verlaten, doodsche Vrijthof, omgeven door de kale, ontbladerde boomenrijen, waarboven de grijsgrauwe muren van den St. Servaas en St. Jan hoog uitsteken, is op het oogenblik het vereenigingspunt van eene juichende, joelende menschenmassa, in de meest verscheiden, menigmaal tevens in de meest onoogelijke en walgelijke kleeding gestoken.

Hier een lange rij mannen en vrouwen arm in arm; de mannen met vrouwenrokken boven de hooge laarzen, met gebreide mutsen op het hoofd en afschuwelijke maskers voor het gelaat, waaronder de lange, ruwe baarden te voorschijn komen; de vrouwen met lange jassen, die in tallooze vouwen en kreukels om hunne tengere schouders bengelen, eveneens het gezicht verbergend achter afzichtelijke mombakkessen.

Verder een in een berenhuid gestoken jongen, die grommend en brommend de

[p. 118]

kunstjes verricht, welke slordig, vies nagebootste zigeuners met lange haren en aangeplakte knevels, hem bevelen te doen, nu eens log over een stok springend, dan weer zwaar dansend op de tonen van een valsche harmonica, om eindelijk met een bakje in den bek te kruipen langs den kring der toeschouwers, welke zich langzamerhand om deze groep gevormd heeft, telkenmale snorkend, ten teeken van dank, als er een uit den hoop het een of ander muntstuk in den bak heeft geworpen; elders een troepje pseudo-boeren en boerinnetjes, de voeten in met stroo gevulde klompen, die met veel lawaai en getier de waren, in hunne breede manden geborgen, aan deftige heeren en eerbiedwaardige matronen te koop bieden; ginds een paar fijn gehandschoende, in blauwe of zwarte dominos gedoste ‘lions de la ville, die eenige banale complimentjes der schoone, ongemaskerde meisjes, aan wier zijde zij loopen, in het oor fluisteren met gemaakt piepende stemmen, schijnbaar om hunne persoonlijkheid niet te verraden, in werkelijkheid echter alle mogelijke pogingen aanwendende om zich maar kenbaar te maken.’

Tot de minst geslaagde novellen van dezen bundel schijnt de niet-Limburgsche schets: Een mooie jongen te behooren, die wederom - als het eerste Carnavalsbeeld - met een zelfmoord eindigt. In het opstel: Twee naamsveranderingen deelt de auteur twee grepen uit de Limburgsche werkelijkheid mee, waarvan de eerste even onbelangrijk als de laatste uitmuntend geslaagd mag heeten. Het is in deze laatste schets, dat de Limburgsche aristocratie optreedt, vertegenwoordigd door de baronnen de Grand Recourt, vader en zoon. De vader is generaal, de zoon officier der cavalerie. De vader heeft de familie van een fatsoenlijk onderofficier beschermd, inzonderheid eene dochter uit dat gezin, die door zijne zorg uitnemende studiën maakt, schitterende examens aflegt, en eindelijk gouvernante wordt der veertienjarige dochter van den ouden Baron. Het lag in den aard der dingen, dat de jonge Baron het hof begint te maken aan de mooie gouvernante, maar ditmaal pour le bon motif. Eveneens lag liet in den loop der wereldsche zaken, dat de oude Baron zich op de krachtigste wijze verzet tegen het voornemen van den jonge, om met de gouvernante, Agnes Dommers, te huwen. De jonge Baron onderwerpt zich - Agnes verlaat het kasteel.

Dit alles is juist niet ongemeen belangrijk. Maar uitstekend is het slot der kleine vertelling. De jonge Baron trouwt eene rijke bruid uit zijne wereld, en verliest zijne vrouw, toen zijn eenig dochtertje twaalf jaar oud werd. Hij brengt het freuletje naar een Ursulinnenklooster in Limburg. Als de zuster van het onderwijs verschijnt, herkent hij Agnes - nu zuster Innocentia. Deze ontmoeting verdient hoogen lof. De auteur heeft op gelukkige wijze de aandoeningen zijner figuren beschreven, en eene zeer goede bladzijde voltooid.

Minder weldadigen indruk maakt de vertelling Gewroken, waarin een vrij onmogelijk huwelijk van een misvormden rijkaard, burgemeester van een Limburgsch dorp, en de dochter van een zijner kleine pachters is behandeld. Daarentegen is de vertelling van den gevangenis-directeur Hermans, onder den titel ‘Een spiegel’, zeer lezenswaard. Het is de alweer droeve geschiedenis van een jong mensch, dat om speelschuld te betalen heeft gestolen - en twee jaren in de gevangenis moet doorbrengen. De directeur heeft hem, om zijn goed gedrag en vlijt belast met eenig schrijfwerk in zijn bureel. De arme drommel vraagt evenwel vooraf, of de directeur een spiegel zou willen afnemen, die boven zijne schrijftafel hangt. Hij is voor zichzelven geschrikt, toen bij zich den eersten dag in gevangenispak, met afgeschoren hair en knevel, op klompen in den spiegel gezien had bij zijne verschijning in het kabinet van den directeur. Dit psycholo-

[p. 119]

gisch motief is met soberen eenvoud en in den juisten toon door den schrijver uiteengezet - zoodat dit ernstig en keurig schetsje in dezen bundel uitmunt.

Niobe. Gedicht van Edward B. Koster. Doetinchem, C. Misset. 1893.

Moeilijk was de taak van dezen dichter.

De verheven mythe van Tantalos en Niobe in een modern Nederlandsch episch gedicht op nieuw te verhalen, is eene zeer stoute greep. Daarom reeds verdient de Niobe van Edward B. Koster met sympathie en waardeering te worden gelezen, Groote voorgangers hadden hem den weg gewezen. Robert Hamerling had het Rome van Nero's dagen verbonden met de sage van Ahasverus, en beide in rijmlooze versregels van vijf jamben met weergalooze kleurenpracht geschilderd. Onze Vosmaer had in zijn Nanno het model eener Grieksche idylle in vlekkelooze hexameters aangeboden.

Het schijnt, dat de dichter van Niobe zich naar deze talentrijke voorgangers heeft gevormd. Zijne landschapschilderingen - Lydië met den hoogen Sipulos, de vlakte van Thebe - zijne voorstelling van het Grieksche leven - de bruidstocht van Niobe naar Amphion's paleis - het huwelijk van Amphion en Niobe in den tempel van Aphrodite - zijn uitstekend geslaagd en getuigen van een dichterlijken, lyrisch gestemden geest. Wat de saamstelling betreft, heeft Edward B. Koster zich de taak opgelegd heel Niobe's leven tot aan het vreeselijk tragisch einde te verhalen, terwijl hij zorg draagt den langzaam groeienden overmoed in haar karakter te verklaren. Aesthetisch is deze greep volkomen gewettigd, hoewel nu zijne grootste kracht meer aan haar huwelijk met Amphion, hare bruidsmis, en de intocht binnen Thebe wordt gewijd, terwijl de eigenlijke katastrophé - haar trotsche opstand tegen Latona en de wraak van Apollo en Artemis - eenigszins gehaast en beknopt worden afgewerkt.

Zeer goed werd door hem den toon getroffen der episch-mythische vertelling. Zijn personeel staat buiten de werkelijkheid - en mag alleen in algemeene trekken met de Grieksche realiteit overeenstemmen. Hij zorgt er voor, dat Niobe met een soort van bovenaardschen glans wordt bestraald, dat de poezie van haren trots zich terugkaatst in haar ronddwalen op de toppen van den Sipulos, door den orkaan en het bliksemvuur van Zeus op zijne grondvesten geschud. Dit zelfde doel bereikt hij door den storm op zee, als Niobe naar Thebe stevent, en over de verbolgen zee haar twee vrouwengestalten schijnen te wenken - symbolen van den overmoed, en van den deemoed.

De auteur slaagt er herhaaldelijk in menschen en natuur in een dichterlijk licht te zien. Zóó: Niobe als maagd dwalend door het woud:

‘En dikwijls zocht ze een houtrijk plekjen op,
Waar 't zonlicht duizend-stralig drong door 't dak
Van dicht-gevlochten lovers boven 't hoofd;
Waar geelgestreepte bijen vlogen rond
Met sluimerwekkend gonzen, bloem na bloem,
En vuur'ge vliegen dansten in de zon
Als vonken schietend door de lichte lucht,
En lager, strompel-vliegend over 't gras
Wesp-vormigslanke insekten - zwart en rood -’

Zóó Niobe, trotsch op hare schoonheid:

‘En als zij met haar speelgenooten schreed,
Van schoonheid en verhevenheid bewust,
Dan ruischte in haar muziek van hoogen trots....
Gelijk bij 't wild-verward Kubebisch feest
De schelle klank van 't Phrygisch fluitgeblaas
Den trom en 't priesterjuublen overstemt.’

Zóó Amphion Niobe afhalend te midden van zijn juichend volk:

[p. 120]

 

‘Wanneer de jonge Bacchus van zijn tocht

 

Terugkeert na veel zwervens over de aard,

 

En pralend op zijn panterwagen troont

 

Met lokken druipend van ambrosisch vocht,

 

Dan is er om hem 't luide vreugdgejoel

 

En 't dwarlend dringen der Bacchantentros,

 

En 't schaterlachend Faun- en Satyrvolk

 

Danst wild dooreen in wervelenden drom;

 

Zóó juichte en joelde 't volk van Thebe toen,

 

Ampbion vierend als een jongen god,

 

Die triomfeerend over de akkers trekt.’

Ook op vele andere plaatsen bewijst Edward B. Koster, dat hij niet al te stout was, toen hij zijn moeilijk werk ondernam. Het ontbreekt hem niet aan poëtische geestdrift, zijne verzen reien zich met rustigen, kalmen tred naast elkaar. Zijn maatklank zwelt harmonisch aan - en houdt den lezer in ernstige aandacht bezig.

Jammer evenwel, dat sommige verzen metrisch te wenschen overlaten. In het distichon (bl. 10):

‘De mooiste rieten, die zij met de was

Van Sipulos' bijen voegen aan elkaar,..’

is de tweede versregel geheel in de war. Er zijn hier elf sylben in plaats van tien. Het vers is niet te scandeeren - en zou alleen gered kunnen worden als de dichter geschreven had

‘Van Syp'los' bijen voegen aan elkaar’ -

schoon ook dit niet fraai zou hebben geklonken.

Elders leest men een regel (bl. 61):

‘Zoodat schuimsneeuw warrelde om haar hoofd’ -

waarin ditmaal ééne sylbe ontbreekt, en niet veel verbetering zou worden aangebracht, als men las:

‘Zoodat de schuimsneeuw warrelde om haar hoofd.’

Een eigenaardig verschijnsel is het tevens, dat de dichter eenige zeer vreemde adjectieven vormt van verleden deelwoorden met substantieven, als: ‘haatdoorvlamd’ (bl. 19); ‘vreugd-gevoeden’ (bl. 21); ‘zon-omkranst’ (bl. 29); ‘zon-beschenen’ (bl. 33); ‘blad-bekroond’ (bl. 35); ‘spijs-beladen’ (bl. 40); ‘lier-beroemden’ (bl. 43); ‘zon-gekust’ (bl. 43); ‘zon-geboren’ (bl. 46); ‘glans-doortinteld’ (bl. 50); ‘leed-bezwaard’ (bl. 54); ‘wind-gewiegeld’, ‘roos-doorgloeide’ (bl. 69); ‘roos-doorgeurde’ (bl. 74); en ‘glans-omstroomd’ (bl. 81). Het schijnt mij gevaarlijk deze zonderlinge samenstellingen in bescherming te nemen. Bij de compositie van zelfstandige naamwoorden met tegenwoordige deelwoorden, als: hoofdschuddend, hartroerend, hartveroverend en dergelijke komt het substantief als voorwerp der handeling tot zijn recht, maar in ‘spijs-beladen’ staat het substantief als bepaling van een tot twee woorden saamgetrokken onvolledigen volzin. Wel zouden deze saamgetrokken volzinnen tot meerdere beknoptheid leiden, maar de logica en de goede smaak zouden er onder lijden, als men bij de schildering van een bal zich veroorloofde te schrijven: ‘De rokbekleede heeren steken hunne boord-beknelde halzen vooruit, om de bloemgekapte dames ten dans te noodigen, terwijl zij hare blos-bedekte wangen en boezem-ontbloote blankheid bewonderen, hunkerend naar het begin van den wals, bij voorbaat hunne handschoenbekleede hand leggend om het ceintuurgeprangde middel.’

Ondanks deze bezwaren echter komt het mij voor, dat op de Niobe van Edward B. Koster van toepassing is, wat de classieke dichter Horatius eenmaal beweerde:

‘Verum ubi plura nitent in carmine, non ego paucis offendar maculis.’