Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 4

[p. 545]

Uit de studeercel der redactie.

In het voorbijgaan werd eene vorige reis gewezen op een ongemeen belangrijk geschrift van Jules Bois, onder den titel: Les Petites Religions de Paris (1894). De auteur verheugt zich er in, dat te Parijs talrijke nieuwe sekten opkomen, meestal herhalingen van uitheemsche godsdienstige stelsels. Hij vindt het heilzaam, dat deze opnieuw te voorschijn gebrachte theorieën ‘apportent dans notre société vraiment trop sceptique un regain de mysticisme.’

Heilzaam of niet heilzaam, het is een feit, dat de neo-mystiek juist bij het einde dezer aan gebeurtenissen zoo rijke eeuw met snelle schreden vooruitgaat in Frankrijk. Wat de heer Jules Bois meedeelt, is wel geschikt, om deze laatste verzekering te staven. Hij wijst op elf nieuwe sekten, die in dit oogenblik te Parijs langzaam beginnen te bloeien. Hij noemt deze elf sekten met de volgende namen:

I. Les derniers Païens. Enkele personen: Louis Ménard (place de la Sorbonne), François de Nion, Madame Edmond Adam, M^lle Holmes, belijden een soort van neo-paganisme. Zij versieren hunne vertrekken met beelden van Zeus, Hermes, Athene en Aphrodite. Zij zien in de Grieksche Goden eene aesthetische natuursymboliek. Artemis is de halve maan in den vorm van een boog, Apollo is de zon - de rest is bekend. Voor hen is Jahveh de stormwind der woestijnen, le Simoun, en Christus de God van het zieleleven.

II. De Swedenborgianen. Te Parijs leven er maar eenige honderden, maar, Amerika meegerekend, wordt hun aantal op een miljoen geschat. Te Parijs zijn twee sekten van Swedenborgianen: de orthodoxen en de ‘vrijen’, welke laatsten tevens de leer van het spiritisme belijden. De eerste sekte vergadert in eene kleine kerk, Rue Thouin, 12 - het Nieuw Jeruzalem. Er wordt gepreekt door een voorganger, en er worden gezangen gezongen als in eene Protestantsche kerk. De predikant heet M. Décembre. Hij neemt de vizioenen van Swedenborg niet zonder ernstige critiek aan. Wat hij aanneemt, verklaart hij symbolisch.

De vrije Swedenborgianen vergaderen in de rue d'Amsterdam bij den beeldhouwer Allar. Zij beoefenen het spiritistisch magnetisme. Zij zijn maar een kleine 40 in aantal. De in magnetischen slaap gebrachte geloovigen houden gesprekken met de geesten der overleden oud-leiders hunner vergadering.

III. De Boeddhisten. Er zijn te Parijs meer dan 100000 Boeddhisten. Ook dezen splitsen zich in twee sekten: de gewone orthodoxe Boeddhisten en de eclectische Boeddhisten. Na het Congres van Chicago is een groot-priester van Boeddha, Horiou-Toki, te Parijs gekomen, om in het Indo Chineesche Museum Guimet aan eene talrijke schaar de 400 bewegingen te verklaren, die de Boeddha-priester tijdens zijn altaardienst in zijn offermantel maakt. Gedurende dezen dienst daalt Boeddha zelf in hem af, en zien de geloovigen uit zijn voorhoofd vijf vlammen van verschillende kleuren, die zijne bevrijde ziel voorstellen.

De eclectische Boeddhisten scharen zich rondom een geleerde, een professor aan de Sorbonne, de Rosny, die een afschuw heeft van ‘logomachie’; die het geheel onverschillig, is of hij zijne ideeën ontleent aan Boeddha, aan Voltaire, aan Rousseau, of aan Hegel, en met groote beslistheid verklaart: ‘Je fais autant de cas de l'histoire que d'un cancan de portiers’, en daar bijvoegt: ‘Il peut arriver qu'un cocher de fiacre en sache beaucoup plus sur

[p. 546]

le bouddhisme que M. Max Muller, lequel n'ignore rien du Sanscrit.’ Het is zeer licht te begrijpen, dat de tegenwoordige Fransche studenten zulk een meester deels uitlachen, deels op de handen dragen.

IV. De Theosophen. Deze secte werd gesticht in Europa en Amerika door eene beruchte Russische vrouw, la Blawatsky, die beweerde, dat er een Engel en een Daemon in haar geest woonden, en uit wier hoofd men dampen zag stijgen, die half en half eene daemonische gestalte vertoonden. Zij knipte vlokken van haar lichtbruin hair, die, wanneer ze deze aan anderen ter hand stelde, plotseling roetzwart en ruw werden. De gekrulde Russische hairvlok werd dan eene stugge Hindoehairvlok. Zij was in staat verschillende gestalten aan te nemen. Zij deed onzichtbare klokken luiden, bloemen sproten plotseling uit hare vingeren. Er zijn te Parijs 300 théosophen onder leiding van den romanschrijver Arthur Arnould. Zij beweren, dat de theosophie zoo oud als de wereld is, maar, dat zij alleen openlijk optreedt in de 25 laatste jaren eener eeuw. Zij voorspellen, dat le mouvement mystique, thans elken dag aangroeiend, eindigen zal op 31 December 1899, en weer beginnen den 1 januari 1975. Wie zou niet met onzen Potgieter genegen zijn uit te roepen: ‘Geloof het maar, Jan Salie!’

V. De dienst van het Licht. Deze sekte is ontstaan tegenover de aanhangers van la Messe Noire, zooals Huysmans ze in Là-Bas heeft beschreven, en die te Parijs moeten schuilen in de buurt van het Panthéon. Zij wordt bestuurd door eene vrouw, Madame Lucie Grange, boulevard Montmorency. Zij strijdt tegen de magie noire, bijgestaan door Hermes, door de Genieën der Rozenkruisers, de Sephiroths van de Kabbala, de Cherubs van het Oude Testament en de Aartsengelen van de Apocalyps. Zij ziet in wakenden toestand Hermes en den aartsengel Michael. Zij ziet allerlei geesten in lichtstralen. Als door het venster wespen binnenvliegen, zijn het booze daemonen, die zij met hulp van Hermes verjaagt.

VI. Vintras, de abbé Boullan en het Satanisme. Er is te Parijs een tempel, genaamd Carmel, waar de aanhangers van Vintras zich vereenigen. Reeds in 1839 verscheen te Tilly-sur-Seules aan een werkbaas in een papierfabriek, Vintras, de aartsengel Michael, hem aankondigende, dat de profeet Elias in zijne ziel was afgedaald. De ex-hertog van Parma behoorde tot zijne aanbidders. Hij deed wonderen, hief zich van den grond op, alsof Engelen hem droegen. Later werd hij in hechtenis genomen, omdat hij van zijne geloovigen groote sommen gelds had afgeperst, en tot vijfjaar kerkerstraf veroordeeld.

Als zijn opvolger verscheen de abbé Boullan, maar deze werd niet door alle medeaanhangers van Vintras gevolgd. Hij ijverde tegen den chanoine Docre van Brugge - den bedienaar van la messe noire naar de verzekering van Huysmans - in zijn kleinen tempel te Lyon. Hij verzekerde, dat onzichtbare handen hem het hoofd beukten, als hij in zijn tempel verscheen, dat de Heilige Maagd hem troostte, maar even als zijn voorganger Vintras werd hij wegens kwakzalverij in hechtenis genomen.

VII. Het Neo-Humanisme. Auguste Comte, de groote positivist, heeft in het laatste jaar van zijn leven den godsdienst van het Neo-Humanisme ge-

[p. 547]

predikt. Zijn vriend Littré en mevrouw Comte beweerden, dat de wijsgeer min of meer van de wijs was geraakt door overspanning, maar velen van zijne aanhangers geloofden deze verklaring niet. Auguste Comte had in latere jaren Madame Clotilde de Vaux leeren kennen, voor wie hij eene dwepende ideale liefde opvatte. Comte predikte nu zijn nieuw Humanisme, uitgaande van de stelling: De Vrouw is de door de Natuur aangewezen priesteres der Menschheid. Hij vereerde de herinnering aan Clotilde de Vaux, door dagelijks bij den leunstoel te bidden, waarop zij bij hare bezoeken gezeten had.

VIII. De Luciferisten. Satan-Lucifer heeft zijn godsdienst te Parijs, te Charlestown, te Rome en te Berlijn. Zij heetten zich Palladisten. Zij strijden tegen het Christendom, en noemen hun chef den Antichrist. Onder hunne voorstanders behooren de beruchte Cornelius Herz, de bankier Bleichröder, twee jonge dames: Sophia Walder, en Diana Woghan. Deze Luciferisten sluiten zich aan bij de anarchisten om Maatschappij en Kerk te vernietigen. Zij hebben twee tempels te Parijs - een rue Rochechouard, de ander op den linkeroever van de Seine. Zij bedienen er la Messe blanche, met zwarte hostie, waarin Lucifer in levenden lijve aanwezig is. Hunne meeste aanhangers tellen de Palladisten in China en Amerika.

IX. De Essaeërs. Zij worden te Parijs geleid door Madame Marie Gérard, rue des Belles-Feuilles. Sedert Christus stierf, hebben de Essaeërs voortgeleefd in vereering van den grooten Meester, die zelf Essaeër was. De tweede Messias was Jeanne d'Arc, ook behoorend tot de sekte der Essaeërs. Zij prediken het voortbestaan van den geest door nieuwe incarnatiën in mensch en dier.

X. Gnostieken. Chef dezer sekte is M. Jules Doinel, archivaris van Orleans. De Neo-Gnostieken leeren, dat niet God, maar de Demiourgos de wereld geschapen heeft, waardoor de geest van den mensch aan het vleesch is verbonden. Alleen door hoogere wijsheid, door de Gnosis, kan de geest bevrijd worden. Voor het overige belijden zij den christelijken-katholieken godsdienst in idealen, fijneren vorm opgevat.

XI. De Isis-dienst. De bekende occultist, Gilbert Augustin Thierry, heeft in de Revue des deux Mondes onder den titel: Le Masque eene studie geschreven over de wedergeboorte van den Isis-dienst te Parijs. De groote Keizer Juliaan, de Apostaat, heeft het eerst Isis in eere hersteld. Op dit oogenblik wordt te Parijs de Isis-dienst opnieuw ingevoerd. Romanschrijvers als Dubut de Laforest, en dichters als Boukay, rangschikken zich onder de Isisvereerders. Hun hoofddogma bestaat in de leer der zielsverhuizing - het overgaan der ziel van het eene menschelijke lichaam na den dood in het andere. Reeds in het jaar VII begon de Isisdienst te Parijs. Maxime du Camp en Louis Bouilhet behoorden tot de vereerders van Isis. Zij gelooven, dat hun grootste ijveraar, Gilbert Augustin Thierry, den geest van Apuleius met zich omdraagt.

Dit zijn de nieuwe godsdiensten van Parijs. Zoo vader Vondel nog leefde, hij zou glimlachend verklaren: ‘'t Is al crambe recocta!’ ('t Is al opgewarmde kool!) Men moge de schouders ophalen over al deze zonderlinge verschijnselen, over dit zoeken naar nieuwe godsdienstige idealen, daar de oude geen

[p. 548]

aantrekkingskracht meer schijnen te oefenen, toch heeft dit alles eene zeer ernstige sombere zijde. Eene sekte als de Luciferisten spant samen met de anarchisten tot verdelging van kerk, maatschappij en staat. De onrust der geesten, de neiging tot de kinderachtigste mystieke kwakzalverijen, schijnt eene ziekte, die nog veel ongelukken kan te weeg brengen.

Zullen de geslachten, die in aantocht zijn, een nieuw licht doen opgaan voor de dwepers en zoekers? Dit is te betwijfelen. De bekende romanschrijver Maurice Montégut heeft aangekondigd, dat hij een roman zal uitgeven onder den titel: Le dernier cri, waarin hij eene studie zal mededeelen over het tegenwoordige jonge Frankrijk. Hij verdeelt de aankomende jongelingschap in twee groote groepen: les physiques en les psychiques. De eersten zijn de groote voorstanders van gymnastiek en sport. Even als bij de oude athleten van Griekenland en Rome grijpt hier eene zeer voldoende spierontwikkeling plaats; maar de cultuur der hersenen laat te wenschen over. De recordmen van Parijs spreken de taal der jockeys en der bookmakers, een zeer eigenaardig dialect, dat niet iedereen verstaat. Wil men met hen een gesprek over kunst en letteren beginnen, dan antwoorden zij met van performances te gewagen, terwijl zij de schouders ophalen.

Uit deze talrijke klasse van sportsmen zal zeker de profeet niet opstaan, die een nieuw licht voor de in het duister rondtastenden zal ontsteken.

Deze eerste groep is geheel uniform, maar de tweede, les psychiques, is van allerlei kleur en richting. Te Parijs bestaan 37 nieuwe richtingen. Eén denkbeeld vereenigt allen - minachting voor het verleden, zelfs als het verleden niet ouder is dan de vorige avond. Zij erkennen geene voorgangers - de menschelijke opgeblazenheid bereikt hier haar toppunt. Hunne hoofdrichtingen scharen zich in vier groepen: Symbolisten, Decadentisten, Daemonologen, Occultisten. Alle dezen leven van droomen en visioenen, uitsluitend zich bezighoudend met zich zelven - als fakirs, die in de zon zien. Zij spreken eene eigenaardige taal, en hunne hoogste vreugd is, niet te worden begrepen door het profanum vulgus, dat zij verachten tot walgens toe.

Het is niet te verwachten, dat uit de rijen van dezen een verlosser zal opstaan uit de tegenwoordige ellenden.

De toekomst schijnt donker voor Frankrijk! Maar gelukkig is het ook waar, dat de meerderheid der natie noch door het aanwassend mysticisme, noch door Satanaanbidding is aangetast, dat de kern der jongelingschap verstaanbaar Fransch spreekt, en zoowel in de industrie als in kunst en letteren de oude Fransche glorie in het oog houdt. De groote kwaal van deze fin de siècle-jaren is het hongeren en dorsten naar wat nieuws - zoodat ieder, die eene nieuwe charlatanerie uitdenkt, zijne volgers vindt. Vandaar, dat al het oude onder nieuwe titels wordt in de mode gebracht, en innig bewonderd als het allerjongste - le dernier cri. Het wordt vast tijd, dat men ernstigen godsdienstzin en goeden smaak als het allernieuwste weêr op het tapijt brenge, opdat de cirkelgang der menschelijke ideeën door een nieuw voorbeeld schitterend worde gestaafd.