Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 4

[p. 449]

Nederlandsche Verzen en Nederlandsch Proza.
X.

Bertha. Oorspronkelijke novelle door Wilm. Benschop, Cadet-Sergeant der Infanterie. Amersfoort, G.J. Slothouwer, 1894.

Een militairen roman hebben we in lang niet gehad - en nu ontvangen we in Bertha een officieren-roman. Bertha wemelt van officieren, tot kolonels van den generalen staf inkluis. De auteur, een cadet-sergeant der Infanterie, is dus een jongmensch, en Bertha is zijn eersteling. Dat er uit de rangen der officieren letterkundigen te voorschijn komen, is volstrekt geen wonder. Alle legers van Europa leveren schrijvers. Tolstoi was officier, en streed binnen de wallen van Sebastopol. Dostojewski was genie-officier, maar diende later in het leger van Siberië, daar men hem van samenzwering tegen den Czaar had beschuldigd. Kapitein Marryat schreef de boeiendste romans over het leven der adelborsten. Charles Lever vertelde de lotgevallen van een Ierschen dragonder. Alfred de Vigny was officier, en de officier Paul de Molènes schreef militaire romans. Edmondo de Amicis diende korten tijd, maar genoeg om zijne voortreffelijke Bozetti della vita militare, om zijn nog voortreffelijker Cuore, vol met schetsen uit den vrijheidsstrijd der Italianen, te voltooien. Pierre Loti schilderde het lot van den Fransche marine-matroos, den kolonialen soldaat, en de zeeofficieren, maar geheel anders dan Weruméus Buning dit voor Nederland deed. Onze Indische officieren zijn behandeld door W.A. van Rees, en in de laatste jaren kwamen telkens nieuwe bijdragen tot de kennis van het Nederlandsch-Indische leger van Leendertz, van A. Prell, van Schoemaker en van vele anderen. Artillerie-schetsen gaf de luitenant Vosmaer - evenals de vriend der Bengaalsche artilleristen, Rudyard Kippling.

De heer Wilm. Benschop schrijft een roman voor Nederlandsche officieren - en titelt dit verhaal Bertha. Het schijnt me een weinig passende handelwijze der critiek, het eerste werk van een jong auteur aan de allerstrengste eischen der letterkundige kunst te onderwerpen. De Nederlandsche critiek in tijdschriften heeft zich meermalen aan dit niet verdedigbaar misdrijf schuldig gemaakt. Veel is aanvankelijk door haar afgekeurd, 'twelk later in hooger beroep door de meerderheid der lezers in eere is hersteld. Toen Hildebrand zijn Camera Obscura had geschreven, zweeg de Gids, eerst bij den tweeden druk in 1840 kwam er eene beoordeeling onder den niet zeer veel belovenden titel van ‘Kopiëerlust des dagelijkschen levens’. En toch werd Hildebrand zeer geprezen om zijn stijl, maar men wenschte hem meer grondigheid van gedachten toe. Men verweet hem ‘gebrek aan sympathie voor het menschelijke in den mensch’, en meende, dat hij het treffendst blijk van zijn gevoel uit het gansche boek verkwist had aan iemand, die er zoo weinig recht op had als het ‘diakenhuismannetje’. Dat beschaafd Nederland zich niet met dit vonnis vereenigde, staven de achttien drukken der Camera. Iets dergelijks gebeurde in 1879. Een mijner vrienden, voltooide toen het beste kunstwerk, 't welk tot op dat oogenblik uit zijne pen gevloeid was. In den Gids van November 1879 werd het boek met de uiterste minachting af-

[p. 450]

gemaakt door den heer J.H.C. Heyse, en wel op grond, dat de auteur in een kort voorbericht beloofde weldra een vervolg op zijne vertelling te zullen geven. De geniale man, die toen aan het hoofd der Nederlandsche critiek stond, de geestige Cd. Busken Huet, heeft in het tijdschrift Nederland (1879, II deel) heel wat anders gezegd - en de niet minder geniale J.A. Alberdingk Thijm (Dietsche warande 1880) wees den dwalenden gids nadrukkelijk den weg. Er zijn meer voorbeelden van - maar genoeg, maar te over, zei Potgieter weleer.

De novelle Bertha van den heer Wilm. Benschop heeft recht op eene welwillende beoordeeling, omdat de auteur een onmiskenbaren letterkundigen aanleg verraadt. Het verhaal is in een beschaafden, buigzamen stijl geschreven. Het onderwerp is de geschiedenis van den uitmuntenden kapitein Van Redeghem, eens ongelukkig gehuwd, daarna voor de tweede reis getrouwd met de heldin: Bertha. Een majoor d'Herbois komt haar visites maken, beweert, dat hij een neef van haar is, en verschijnt altijd op oogenblikken, als haar man dienst heeft. Dezelfde majoor d'Herbois heeft in vroegere dagen de eerste vrouw van Van Redeghem met schitterend gevolg het hof gemaakt, maar werd door de beleedigde echtgenoot betrapt, en op straat geworpen. Een diep litteeken boven het linkeroog had de militaire Don Juan als souvenir van dit avontuur behouden. Uit voorzichtigheid had d'Herbois geen duel willen beginnen. Bertha noodigt de majoor om thee te komen drinken - wijl hij haar soi-disant neef is. Van Redeghem scheept hem op koud beleefde wijze af. Nu eerst hoort Bertha, wat vroeger voorgevallen was. De majoor weet als chef den kapitein Van Redeghem met dienstwerk te bestormen. Zoo geschiedt het, dat de kapitein altijd aan het werk zit, en dat Bertha hem verwijt, dat hij haar verwaarloost. Zij wenschte eene vertooning der Hollandsche opera bij te wonen - maar de kapitein moet zijn werk afmaken. Dit maakt de jonge vrouw geheel razend. Als de kapitein des nachts rustig slaapt, sluipt zij naar zijne studeerkamer, en verscheurt het met zooveel inspanning voltooide werk. De kapitein besluit alles snel te herschrijven, maar niet uit te rukken voor den velddienst, en dit aan zijn luitenant over te laten. Deze is een jong mensch zonder ervaring. Gedurende den velddienst verdrinkt een der manschappen. De majoor d'Herbois vindt nu een middel, om zich op zijn vijand te wreken. Hij poogt zijn ontslag te bewerken - maar slaagt niet, omdat hoogere militaire autoriteiten den kapitein Van Redeghem niet willen missen. De echtgenooten vergeten hunne grieven; de kapitein wordt spoedig tot majoor bevorderd.

In de schildering zijner officieren heeft de auteur den rechten toon getroffen. De laaghartige handelingen van den majoor d'Herbois tegenover den flinken kapitein Van Redeghem zijn uitstekend gemotiveerd. Maar zoodra de heldin Bertha er bij te pas komt, wordt de voorstelling soms zeer onwaarschijnlijk. Van Redeghem heeft d'Herbois overvallen, terwijl hij hem gewikkeld vond in eene conversation criminelle met zijne eerste vrouw. Hij heeft hem op straat gesmeten - en een wond toegebracht. Dat daarop geen duel volgde, wekt bevreemding - maar kan verklaard worden uit het laaghartig karakter van d'Herbois. Dat dezelfde man, na eenige jaren in hetzelfde garnizoen met Van Redeghem saamtreffend, weer terstond begint met het hof te maken aan de tweede vrouw van den kapitein, schijnt zeer onwaarschijnlijk. De Don Juan was niet ongehavend uit de handen van Van Redeghem weggekomen, en begint terstond weer hetzelfde spel, op gevaar af ten tweede male te zullen worden afgestraft. Hij komt altijd als Van Redeghem dienst heeft, en dit maakt geen verkeerden indruk op Bertha, die hem

[p. 451]

nooit vraagt, waarom zij altijd alleen de eer zijner visites geniet. Dat de majoor eene uitnoodiging aanneemt, om bij Van Redeghem te komen theedrinken na al wat er vroeger gebeurde, is hoogst onwaarschijnlijk. Het alleronwaarschijnlijkste is echter, dat Van Redeghem, toen de majoor in zijn garnizoen kwam, zijne Bertha niet terstond heeft medegedeeld, wat er vroeger had plaats gehad. De eenvoudigste voorzichtigheid gebood dit. Bovendien had hij geen enkele reden, om de feiten te verzwijgen. Juist, omdat hij zulk eene teedere liefde voor Bertha koesterde, juist daarom moest zijn hart behoefte gevoeld hebben, haar de geschiedenis van zijn rampzalig eerste huwelijksleven mee te deelen. Het is zeer te verwonderen, dat Bertha aan haar man verzweeg, dat zij visites ontving van d'Herbois. Deze geheele voorstelling is door en door onwaarschijnlijk.

De auteur geeft aan zijne heldin een zeer kinderachtig, weerbarstig humeur. Daar Van Redeghem door den majoor met allerlei dienstwerk gesard wordt, kan zij niet naar de Hollandsche opera gaan. Bertha sluipt nu 's nachts in zijne kamer - en vernielt zijn werk. Dit is geen onmogelijk feit. Een dergelijk vrouwenkarakter is mogelijk, maar van eene zulke maakt de kunstenaar geene heldin. De titel van dit boek had behooren te luiden: Kapitein Van Redeghem. De auteur laat Bertha op nederige wijze om vergeving smeeken, maar geeft geen uitzicht, dat zij voor goed genezen is van hare kinderachtige drift en zelfzucht. Misschien zal majoor Van Redeghem daar nog niet geheel voor gewaarborgd zijn.

Samenstelling en karakterstudie laten te wenschen over. Het militaire element is flink behandeld, en geeft de hoop, dat deze schrijver ons later met rijpere vruchten van zijn talent zal verheugen. De correctie is zeer onvolledig - men ontmoet allerlei drukfouten. Ook toont de heer Benschop eene groote ingenomenheid met Ouïda, die herhaaldelijk wordt aangehaald. Daarenboven schijnt hij iets bijzonders voor de Grieksche mythologie te gevoelen, daarbij zelfs van Hefaestos (Hephaistos), Ariadne en Phaëton spreekt, schoon al deze vriendelijke goden in zijn eenvoudig verhaal uitstekend konden gemist worden.

Een Losbol, door A. Prell. (Warendorf's Novellen-bibliotheek. No. 55, 1894).

Onder den goeden indruk van het door den heer A. Prell geschreven werk: Geef acht. Schetsen uit het Indische soldatenleven (1893), nam ik zijne novelle: Een Losbol ter hand. Er is hier weinig van den knappen schrijftrant uit het eerstgemelde boek overgebleven. De schrijver spant zich in, om op kluchtige wijze de lotgevallen van een verloopen student te schetsen, die dienst neemt als koloniaal, in Atjeh een hoofdwond opdoet, en zijn leven als veldwachter-dronkaard eindigt. Het geheel is zeer weinig belangrijk, de toon ruw, de aardigheden lomp. De schrijver doet zijn uiterste best, om aardig te zijn - il se bat les flancs, maar het gelukt niet.

Rotterdamsch Jaarboekje, onder redactie van J.H.W. Unger. Vierde Jaargang, P.M. Bazendijk - Rotterdam, 1894.

Van alle stedelijke jaarboekjes, of almanakken, is het Rotterdamsche misschien wel het meest wetenschappelijke. Uit vele bijdragen blijkt eene degelijke kennis der Rotterdamsche archieven. En wel in de eerste plaats uit de hoofdbijdrage van den redacteur: De Correspondentie in de Rotterdamsche Vroedschap. Daarbij sluiten zich aan twee zeer degelijke bijdragen, eene van P. Haverkorn van Rijsewijk over de schilders Viruly en Onze Oude School van Dr. B.J. Kan. Het Jaarboekje wordt opgeluisterd door eene wel-

[p. 452]

geslaagde reproductie naar eene teekening van J.C. Langendijk, voorstellende: Kermis op de Nieuwe Markt te Rotterdam in 1804. Bij deze plaat behoort een opstel van den heer G. van Rijn: De Rotterdamsche Kermis. Men vindt in dit opstel vrij wat verspreide feiten over deze kermis, beginnende met eene keur uit de 15^de eeuw, waarbij ‘twee jaarmarkten’ worden ingesteld. Het blijkt uit officiëele bescheiden, dat nog in de 18^de eeuw gedurende de Rotterdamsche kermis zeer veel kramers met allerlei waren over alle de pleinen en kaden verspreid waren, zoodat heel wat handel gedreven werd in goud, zilver, porselein, zijde, lint, hoeden, schoenen, keurs- of rijglijven, schilderijen, prenten, Neurenberger waren, messen, tafels, kabinetten, stoelen, Delftsch aaardewerk, glaswerk en snoeperijen. In dit opzicht had de kermis in de 18^de eeuw haar raison d'être.

De Stadhouder Willem III heeft aan zijn secretaris Constantin Huygens Junior, toen hij na 1688 in Engeland was, in vollen ernst verzekerd, dat hij heimwee naar Den Haag had, waar het juist kermis was.

Ook is het opmerkelijk te hooren, dat de kerkeraad te Rotterdam zich dikwijls tegen de kermis verzet. In 1735 kwamen twee predikanten, de Vignon en ten Dam bij Burgemeesteren klagen, dat bij de kermis ‘sulx een gespuijs en uitschot van volk’ de gemeente komt verwilderen, dat men zulke treurige tijden beleefde, ‘dat die eer riepen tot kaelheijd, geween en omgordinge des sacks’, dan tot ijdelheden! Maar de Rotterdamsche Burgemeesteren lieten zich niet bangmaken, en gaven den predikanten te kennen, dat zij niemands advies noodig hadden voor het bestuur hunner stad.

Zeer aardig en verrassend is de mededeeling, dat de Rotterdamsche Gemeenteraad in Februari 1848 de kermis afschafte, op grond, dat zij voor den handel niet meer noodig is, en dat de vermakelijkheden aanleiding geven tot weelde en zedeloosheid. Op 10 Februari 1848 verscheen in de Rotterdamsche Courant een bericht van Burgemeesteren en Wethouders, waarbij de gewone Jaarmarkt of kermis werd afgeschaft, maar de Minister van Binnenlandsche Zaken sprak zijn veto uit - en de Rotterdamsche Raad kwam op zijn besluit terug.

Mij dunkt, dit is zeer te betreuren. De heer C. van Rijn, die nog al plezier in de kermis schijnt te hebben, vindt, dat de minister groot gelijk had. Intusschen hebben Amsterdam, Den Haag, Arnhem en eenige kleinere gemeenten het loffelijk voorbeeld gegeven - en dit volkomen verouderd barbarisme afgeschaft. Te Rotterdam is in de laatste dagen eene enquête-commissie benoemd, die onderzoeken zal, of de kermis eindelijk ook daar moet worden afgeschaft. Het verslag is verschenen - de gemeenteraad moet nog beslissen. Ik geloof niet, dat de heer Van Rijn de kermis ooit ‘aesthetischer’ zal zien herleven. De kermis te Rotterdam, te Leiden, te Utrecht, te Groningen is leelijk, allerleelijkst. Al de zintuigen worden beleedigd. Het gezicht door de goore, vieze tentjes van vuil zeildoek en de kladschildering der uitgespannen vertoonborden; het gehoor door de onuitstaanbare verwarring van geluiden, kopermuziek, schorre orgels en menschenstemmen; de reuk door den walgelijken olierook der poffertjes- en broedertjeskramen... Men kan de economische en de moreele zijde van het vraagstuk ter zijde schuiven - hoe gewichtig ook! - alleen de marteling, die een gewoon beschaafd mensch ondergaat gedurende het kermislawaai, pleit reeds afdoende er tegen. De kermis eischt luxe-uitgaven, - die de werkman zich niet veroorloven mag - voor hem, voor het eigenlijk volk behoeft er geen kermis te zijn. Zij, die werkelijk vooruitgang wenschen en het volk willen opheffen, stemmen allen voor afschaffing van de kermis.