Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 4

[p. 299]

De oude tamboer van Waterloo.
Door Mr L.H.J. Lamberts Hurrelbrinck.

't Is zomer - Augustus.

Weer ben ik in 't kleine Limburgsche dorpke Valkenburg, het plaatsje, waar ik als kind, vrij van iederen steedschen dwang en hoofschheid, los van elken knellenden band heb rondgedwaald, arm in arm met mijn schoolkameraadjes, over bergen, door bosschen en te midden dier onmetelijke donkere onderaardsche mergelgroeven, altijd luid zingend en joelend; weer ben ik te midden dier talrijke kennissen en vrienden, met wie ik in mijn jeugd gespeeld en gestoeid heb - want vrienden zijn we gebleven, al liggen er ook bijna vijf en twintig jaren tusschen het heden en 't verleden.

Menige boer, in den verschoten blauwen kiel gedost, treedt, zoo gauw als hij mij in het Geulstadje ontwaart, met vroolijk lachend gelaat mij te gemoet, luid, met de echt Limburgsche opgewektheid schreeuwend: ‘waal hiër Louis, zeet geer¹⁾ weer hië, geer kint de aauw vrunj toch mer neet vergete, he? Noe da's braaf van uch: geer gaot zeker met 'n glaas beer drinke waor?’

‘Da's good, Joisep.’

En zijn arm in den mijne stekend, wandelen wij samen druk koutend en babbelend door de groote allée naar de herberg van ‘Quaedvleeg op de bruk.’

Dan de deur met geweld openend, galmt Joisep den aanwezigen, om den breed ronden tafel geschaard, toe: ‘jongens hie breng ich uch 'n auwen bokkenriejer.’²⁾

En tegelijkertijd staan allen op en reiken me hartelijk, gul lachend hunne knoesterige zwart gerande vingeren toe.

‘Allo Mathilde bring ins beer, dat veer³⁾ ins met em knodse⁴⁾,’ schreeuwt Joisep weer.

Spoedig heeft de zwartoogige maagd een tweetal glazen ingeschonken, waarvan zij mij een met een aanminnig, vriendelijk lachje aanbiedt.

‘Wie⁵⁾ is 't Thilly,’ vraag ik geveinsd verwonderd, ‘gifs te mich gei bescheid?’

‘Och numpt et mich neet kwaolik hiër, dat hauw ich vergète,’ en tegegelijkertijd haar lippen aan het vocht brengend, drinkt ze even, waarna ze mij met een vriendelijken hoofdknik het glas overreikt.

1) Gij.

2) Scheldnaam voor inwoners van Valkenburg.

3) Wij.

4) Aanstooten.

5) Hoe.

[p. 300]

En dan begint dat praten en schreeuwen in dat gemoedelijk Limburgsch dialect, dan doemen weer voor ons op die zoete herinneringen uit die lang vervlogen tijden, dan voelen wij ons weer kinderen, blijde, opgewekt, nog onbewust van aardsche rampen en tegenspoeden... dan, dan zijn wij gelukkig, volmaakt gelukkig in en door die vriendschap, die, hoe ver ook van elkander verwijderd, ons toch immer houdt vereend.

En toch... mijn beste, mijn meest vertrouwde vriend is niet in dit gezelschap; zijn jaren laten hem niet toe hier te komen, want Gradus Jaspers is meer dan negentig jaren oud.

Wij kennen elkander al heel lang; reeds als klein kind bracht ik soms uren door in zijn nederige rotswoning te Geulhem; dan nam hij me op, zette me op zijn knie en mijn hoofdje leggend in zijn toen nog krachtigen arm, gaf hij mij de boeiendste verhalen ten beste; met levendige kleuren beschreef hij de meest akelige, verschrikkelijkste feiten en tooneelen, welke hij zelf had aanschouwd, zelf had bijgewoond in de talrijke oorlogen, die hij als tamboer had medegemaakt.

Wel is waar, vertelde hij dikwijls hetzelfde, maar dat hinderde niet; ik hoorde hem steeds aan met de meest gespannen aandacht, in mijne kinderlijke verbeelding altijd hem ziende als een onverschrokken, stoutmoedigen held trommelend en roffelend te midden van bloeddorstige vijanden.

Na een verblijf van enkele jaren verlieten mijn ouders het dorp om zich in Limburgs hoofdstad met ter woon te vestigen; ik bleef niettemin mijn ouden vriend getrouw; nooit zette ik den voet in het kleine stedeke, zonder tevens mijne schreden te richten naar de woning van Jaspers. En zelfs tot heden is altijd mijn eerste bezoek hem gewijd geweest.

Zoo ook wederom dit jaar.

Voor de vies blauw geverfde, half vermolmde deur van den in ruwen zandsteen uitgehouwen holte, zat de oude.

't Is een kranige grijsaard; de spierwitte golvende haren vormen een levendig contrast met de vurige donkere oogen, aan weerszijden van den goedgevormden arendsneus; een groote weelderige knevel bedekt de dunne lippen, terwijl een lange, goed gevulde baard breed op de borst neervalt. Slechts de rond gebogen rug, de magere, bevende in elkaar gevouwen handen, steunend op een afgesneden wilgentak, de knikkende knieën verraden den hoogen ouderdom.

Een vroolijke glimlach speelt om zijne lippen, zoodra hij me ontwaart.

‘Zoo hiër Louis, zeet geer endelik dao,’ roept hij me toe met zijn trillende stem, terwijl hij het grijze hoofd zijwaarts naar mij wendt, ‘ich wachde uch al, want ich wis, dat geer hië waort. Peter van 't Höfke heet et mich komme zekke.’

‘Jao zeet geer,’ geef ik hem ten antwoord, ‘ich dach zoo bie mien eige zelvers: ich moot ins gaon kieke, wie grampeer et maak,’ en tevens vlei ik me naast hem neder op den grond.

[p. 301]

‘Dao höbt geer good aongedoon, hiër Louis’ en hij steekt me goedkeurend

Voor de deur van den in ruwen zandsteen uitgehouwen holte zat de oude.

knikkend zijn knokkelige ontvleeschte hand toe.

[p. 302]

‘Ich höb auch get¹⁾ veur uch mit gebrach, grampeer,’ begon ik weer en tegelijkertijd reik ik hem een kleine eenvoudig omlijste gravure over.

Aandachtig aanschouwt hij het beeld, een jong meisje voorstellend.

‘En wè is dat noe,’ vraagt hij mij na een kleine poos.

‘Dat! - Waal da's noe oos keuninginneke.’

‘Waat zès te, waat zès te jong - oos keuninginneke,’ en hij brengt de gravure zoo snel als hij kan, tot vlak bij zijn oogen - ‘oos keuninginneke! is dat noe oos keuninginneke! Jussus, jussus, waat is ze schoin, hiër Louis - dè haauwt geer et es vas, dat ich ze good kan bekieke; mien hänj, die bève te veul.’

Ik neem het schilderijtje en houd het vlak voor zijn gelaat.

‘Schoin is ze, hiër Louis, verduld schoin; pront zien oug, krek zien fieselemie.’

‘Wem z'n oug, grampeer?’

‘Mè van den prins, jong, van den prins, heur grampapa, zoo es ich em gezeen höb bie Waterloo, dat höb ich dich nog noits verteld, hè?’

‘Ik weit et neet, ich rappeleer et mich ten minste neet,’ antwoord ik, ofschoon ik deze episode minstens twintig maal uit zijn mond heb vernomen.

O dan zal ich dich dat ins vertelle, mer wach iërs get, dao moot ich mien trom bie höbbe.’

‘Nein blieft mer zitte grampeer, die zal ich uch waal goon holen, ze hing zeker nog waal op dezelfde plaots.’

‘Jao jong, nog altied neve mie bed.’

Spoedig heb ik den trommel uit het kleine dompige vertrek gehaald om hem vervolgens deze met de beide stokken op de knieën te leggen.

‘Noe moos te good loestere, dan zal ich dich dat ins fien expliceere.’

‘Waterloo, da's ne gans groite vlakde, veul groiter nog es et brook²⁾; aon den einen kant noe - 't waos in 't jaor 1815 van eus leeven Hiër - stonge de Franzoze en aon de andere kant veer, de Holländer mit den prins veuraon - ich waor toe nog mer e gans klein jungske, e tamboerke, mè dao zaot vuur in, vuur genog veur ne groite manskèl, dat verrassereer ich uch,’ en de oude slaat met zijn bevende handen herhaalde malen tegen de borst, ‘ich stong pront neve de prins.’

‘Roffel tamboer, zag³⁾ op ins de prins tege mich.’

‘En ich roffelde, dat ich dach, dat mich et trommelvel zou springe en tegeliekertied oos jongens veuroet, es de weerlich veuroet;’ werktuigelijk grijpen de beide vuisten de beide stokken en snel, krachtig rollen de doffe slagen door de lucht.

‘De Franzose, ze schote, dat et leefhöbberie waor,’ gaat hij voort, ‘doezende van ös veele doid neer; e ougeblik bleve veer stoon, veer koste neet wieër.’⁴⁾

‘Roffel tamboer,’ reep de prins weer, en ich roffelde mer door, altied

1) Wat.

2) Gemeentewei bij Geulhem.

3) zeide.

4) verder.

[p. 303]

door’ en harder, woedender donderde het sombere geraas te midden der bergen en rotsen.

‘De kögel vlogen en fietschten us um de kop heer, mè 't donderde neet, ich trommelde mer door.’

‘Op ins zeen ich, dat de prins z'n hand aon zien hert brach en tegeliekertied völt er van z'n peerd; ich staok allebei mien erm oet en zoo höb ich em gegrepen; de brave kèl dreide effekes zien kop um; er keek mich aon en toe zag er “roffel tamboer.”

Mè toe höb ich alevel ouch geroffeld nom de sacré diu; ich jenkde es e keend toe ich al dat blood zaog, dat op ins op de gilet¹⁾ van de prins kaom, de

't Waos in 't jaor 1815.

traone leepe mich langs de bakken hèr, mè ich höb op de trommel geslage, ich höb d'rop geslage, pront of d'r Napoleon zelf in zaot, mordiu.’

‘Gelukkig waor de blessuur neet schlum, e paar daag later heel²⁾ er inspectie euver z'n troop en toe er mich zaog bleef er pront veur mich stoon en er vroog mich: “ben jij die kleine tamboer, die naast mij in den slag heeft gestaan?”

Ich kreeg 'n kop es vuur en mien hert, dat sloog krek of et mien eige trommel waor, mè 't waor van plezeer, hiër Louis, allein van plezeer, dat begriept geer waal waor?

Ja prins, zag ich, ik heb neve u gestaan.’

1) vest.

2) hield.

[p. 304]

‘Zoo jongen, hoe heet jij?’

‘Gradus Jaspers, prins.’

‘Goed Jaspers, ik ben tevreden over je hoor, heel tevreden en toe keek er mich aon, je.... pront wie dat keend, oos keuninginneke, oos leef keuninginneke mich noe aonzuut’ en uit het vochtige oog druppelde een traan op het glas der kleine schilderij.

‘Jussus, Jussus, waat is ze schoin, hiër Louis,’ herhaalde hij weder, ‘en ze is zeker ouch erg leef, waor?’

‘O besonders, grampeer, eederein hilt van heur.’

‘Pront wie de prins, pront heure grampeer, dao waore veer ouch allemaol eve gek op.

Een kleine poos stilte.

‘Jussus Maria Joisep es ich dat geluk nog ins kos höbbe,’ barst hij op eens uit.

‘Waat veur geluk meint geer?’

‘Es ich heur eigen zelvers nog ins kos zeen veur mien doid, dan.... dan zou ich nao heur toegoon mit mien trommel en ich zou veur heur roffelen, krek es in de slaag van Waterloo en ich zou heur zekke: keuningin, hoirt zoo höbbe veer Napoleon 't land uitgejaag, zoo höbbe weer oos leef land weer vrie gemaak. - Hèlige Maria, mooder Gods, es dat toch nog ins kos gebeure!’

‘Jè grampeer Jaspers, dao zal waal neet veul van komme, dao bove in Holland, dao hauwe ze neet veul van ös Limburgers; ze numme ons dao oproormekers en rebelle.’

‘Waat zès te, waat, oproormekers! rebelle! laot nondediu zoo'n kernaliettuug¹⁾ dat ins zekke in mien presentie, es er de courage heet; met mien stief puuj stamp ich em z'n ribbekas in, mit mien aauw kneuk dreij ich em z'n nak um,’ en het op de borst gezonken hoofd verheft zich plotseling op den uitgeteerden, rimpeligen hals; de rondgebogen rug wordt recht, de vlammende oogen werpen dreigende blikken om zich heen, terwijl de knokkelige schier ontvleeschte vingers als klauwen zich uitstrekken naar den denkbeeldigen ellendeling, die zijn Limburgsch hart van trouweloosheid, van gemis aan liefde voor zijn vaderland durft beschuldigen.

Peinzend tuurt hij voor zich uit, terwijl zijn lippen herhaaldelijk prevelen: ‘oproormekers, rebelle.’

Op eens, als had plotseling een nieuw denkbeeld zich van zijn brein meester gemaakt, galmt hij: ‘oproormekers, rebelle, jao veur den duvel, veer zien rebelle, veer zien oproormekers, mer allein tege alles, wat neet good, wat neet braaf, wat neet edel is.’

En dan zijn hand op de mijne leggend vraagt hij kalm, ernstig, terwijl hij mij scherp, doordringend aanstaart: ‘zek hiër Louis, leust geer nog waal ins Limburgsche gazette?’

1) Canailletuig.

[p. 305]

‘O jaowaal grampeer.’

‘Zoo, dan höbt geer zeker ouch waal gelezen, dat ze nog neet lang geleije 'n kèl 'n Limburgsche stadt höbbe oetgeprugeld 2) allein umdet er get slechs van dat keuninginneke dors te zekke.’

‘'t Waor good, hiër Louis, mè nog lang neet good genog, nog lang neet genog sacrénom; ze hauwe n'em moote verzoepe, verzoepe zek ich dich, in 't deepst van de Maos, zoo'n onnut, zoo'n Schwerenother, waor ich d'r mer bie gewès, mordiu,’ en dreigend trilt de machtelooze vuist in de lucht.

't Heeft blijkbaar de krachten van den grijsaard uitgeput; zijn hoofd valt neer op de zwoegende borst, terwijl de oogen zich sluiten.

Weer een lange stilte.

‘Zek Louis,’ lispelt hij eindelijk weer, zachtkens bijna onhoorbaar, terwijl hij met een glimlach om de lippen, met een van bewonderende liefde getuigenden blik het portret aanschouwt, ‘zek wo zal ich et noe hangen?’

‘Noe laote weer ins kieke, grampeer,’ en tegelijkertijd til ik den oud soldaat op en sleep hem als het ware in z'n kamertje.

't Ziet er armoedig, akelig doodsch uit; een lage, enge holte, gevormd door vier kale witte muren van zandsteen; achter in den hoek een bos stroo, bedekt door een overal gelapte vies grauwe deken; daarboven een zwart scheefhangend kastje, waarin een bord, een vork en lepel; in het midden een Christusbeeld, anders niets, in 't geheel niets.

‘Wo zal ich et noe hange, Louis,’ vraagt hij mij, altijd fluisterend.

‘Waal grampeer, zou 't geer neet bie eur bed wille höbbe?’

‘Nein jong, nein doe neet, däo vält et leech neet good op, dao kin ich et neet good genog zeen.’

‘Dan hie op taofel’ en ik zet het naast het Crucifix.

‘Nein, nein 't kos d'r ins aofvalle.’

‘Dan hie bie 't vinster.’

‘Laot mich ins kieke jong... ins kieke... jao, da's 'n gooi plaots, dao kaan ich ze good zeen... oos keuninginneke, 't kleinkeend van mienen prins.’

Spoedig heb ik met behulp van een paar spijkers en een steen, die als hamer moet dienst doen, de gravure op de door hem aangeduide plaats vastgehecht.

‘Waat is ze schoin, waat is ze schoin,’ herhaalt hij telkens, altijd dat eenvoudig schilderijtje met een van genot, van vreugde glinsterend oog aanschouwend.

‘Geer hobt d'r mich veul, hiël veul plezeer mit gedoon, hiër Louis’ en hij grijpt weer mijn hand, die hij hartstochtelijk drukt, ‘mè noe moot geer auch vortgoon, want ich bin erg meug.’¹⁾

‘Good grampeer.’

‘Mè gauw trukkomme es uch bleef.’

't Was een akelig, armoedig vertrekje, dat ik zoo even had verlaten,

1) Moede.

[p. 306]

maar er is geen rijk, geen weelderig ingericht salon, in geen enkel kasteel, in geen enkel paleis, waar zooveel trouw, waar zooveel liefde zetelt voor het huis van Oranje dan in die kale grot, in die naakte spelonk.

't Was een gewone, goedkoope gravure, die ik mijn ouden vriend had geschonken, maar nooit heeft een geniaal kunstenaar een gewrocht geschapen, dat zooveel vereering, zooveel bewondering, zooveel vergoding zelfs in het leven heeft geroepen als die gebrekkige beeltenis van onze jeugdige vorstin.

De voormalige tamboer van Waterloo tiert en raast, hij vloekt als een ketter, als zijn toorn is opgewekt, maar er is geen enkel den Heer aanroepend wezen, geen enkele geloovige, die met meer ootmoed zijn handen vouwt, die inniger zijn gebeden ten Hemel zendt voor het heil der jonge vrouw, die eenmaal Neerlands kroon op hare slapen zal drukken, dan die onbeschaafde, ruwe soldaat.

Gradus Jaspers is oud, heel oud, maar er is geen enkele jonge, geen enkele fiere, krachtige man, wiens hart sneller, met meer warmte klopt, met meer liefde is vervuld voor de laatste afstammelinge van ons Vorstenhuis, dan het hart van dien zwakken, afgeleefden grijsaard.

Helaas mijn ouwe vriend heeft zijn innigen wensch, zijn eenig ideaal nooit verwezenlijkt mogen zien.

In het begin van November van het vorig jaar ontving ik een telegram uit Meerssen luidend: ‘Kom over, Jaspers stervend.’

Zoo spoedig mogelijk begaf ik mij naar Geulhem; ik kwam echter te laat; de oude tamboer van Waterloo was niet meer.

Op den stroobos lag hij kalm, roerloos met een blijden, gelukkigzaligen glimlach om de lippen; naast hem, de trommel, waarop hij eenmaal geroffeld had aan de zijde van zijn prins; in zijn knokkelige vingers het Crucifix en zijne reeds met een dun waas omfloersde oogen staarden strak naar de beeltenis van het kind, dat hij nooit had gezien en toch zoo innig, zoo vurig, zoo hartstochtelijk had liefgehad.