|
| |
| |
| |
Het roode kruis
(Meierijsche Novellen)
door Söhngen.
Jhr. van Espen.
Jhr. van Espen, controleur in een der voornaamste Meierijsche dorpen, had het grootste deel van den dag met zijn geweer doorgebracht langs weiden en akkers, in bosch en heide, en niettemin zag hij zich gedoemd platzak naar zijne kamers terug te keeren. Dit gebeurde hem wat al te vaak om te kunnen doorgaan voor een first-rate jager. Hij had er zelfs zoo weinig den naam van, dat Mie, de poelierster, hem bij het begin van 't seizoen met weitasch, geweer en hond voorbij haar huisje ziende gaan, hem toeriep: ‘Jonker, bij mij kun de altijd meê zulveren haogel een koppel patrijzen schieten.’ ‘Schiet maar eens hazen, als je er geen ziet; patrijzen als ze fijntjes zorgen buiten schot te blijven,’ had hij zacht in zichzelf gebromd. En heden was dit weer het geval geweest: de patrijzen waren te wild en de eenige langoor, dien hij te zien kreeg, werd bijna onmiddellijk door de neervallende mist aan zijn gezicht onttrokken.
De mist nam 's middags zoo snel toe, dat de jager het raadzaam oordeelde de Boxtelsche heide te verlaten en een voetpad te volgen, dat hem dwars door een hoog dennenbosch naar den grintweg zou brengen. Ietwat mismoedig volgde
| |
| |
hij zijn trouwen hond, die mogelijk zijns meesters stemming deelde, of van vermoeidheid lusteloos voortliep. Het paadje was smal en tusschen de dicht bij elkaar staande sombere naaldboomen hing de mist zoo zwaar, dat men geen hand voor oogen zien kon. Het vuur zijner sigaar verspreidde een kleinen lichtkrans en behoedde hem een paar malen voor de kennismaking met een afhangenden tak. De noodzakelijkheid om op deze takken te letten, deed hem minder naar zijn braven makker zien, wiens plotseling stilstaan hem zou hebben doen struikelen, had hij niet zoo vast op zijn veerkrachtige beenen gestaan.
‘Kom Pluto, vooruit!’ klonk het aanmoedigend; doch Pluto deed wel enkele stapjes, maar bleef op nieuw staan, terwijl hij aansloeg en een dof gebrom liet hooren.
‘Kom jongen, vooruit; wat is er?’ sprak zijn meester het dier aaiende, dat echter niet voortging, maar luid begon te blaffen. Jhr. van Espen behoorde allerminst tot de bange naturen en toch beefde zijn stem eenigermate, toen hij vroeg: ‘is daar iemand?’
Zijne vraag werd niet onmiddellijk beantwoord; daarentegen poogde een zachte stem Pluto, die nu moedig naar voren sprong, te sussen. ‘Stil hundje, stil maor; ik zal oe geen kwaod doen.’
- ‘Veel goeds zul je daar toch anders wel niet doen,’ sprak de jonker een paar schreden naderend. ‘Wie ben je? wat doe je daar?’ klonk het verder, waarna eenige krachtige trekken aan de sigaar het mogelijk maakten voor enkele seconden iets te onderscheiden.
Aan den voet van een kruis lag eene oude vrouw geknield.
- ‘Veul kwaod dû ik hier toch nie, Meneer, da'k wèl weet,’ sprak de meer dan zestigjarige.
- ‘Je kiest een donkeren en vochtigen avond uit om hier te komen bidden, vrouwtje.’
- ‘Och Meneer, as het hert oe in de borst brandt, dat er de kop werm af wordt, dan vuulde geen nat, geen kou.’
- ‘En wat doet jou het hart zoo branden, vrouwtje?’
- ‘Weette nie veur wien dà rooie kruis hier staot?’
- ‘Neen, ik heb er wel eens wat van gehoord; er is hier iemand verongelukt, geloof ik.’
- ‘M'n eenige zeun is hier vermoord, Meneer,’ luidde het zacht.
- ‘Verongelukt, bedoel je immers? ik heb nooit in deze zaak over een moord hooren spreken.’
- ‘Och jao, Meneer, verongelukt; jao, jao, verongelukt. We kunnen niks bewijzen nie, en dan motte zwijgen. Jao, da's 't verstandigst. Je moet voorzichtig zijn, heet de burgemeester gezeed; en de kapelaon zee, dà'k m'n eigen familie nie te schande mocht brengen, as ik niks zeker wies. Ik zal zwijgen, Meneer, mer vermoord is ie.’
- ‘Je spreekt heel sterk voor iemand, die erkent niets zekers te weten.’
- ‘Weten düde mee 't heufd, mer vulen mê oe hert; bij een moeder is dikstewijlen het hert beter as het heufd, ziede Meneer?’
| |
| |
- ‘Ik geloof wel, dat het moederhart veel voelt en zelfs veel met eenige zekerheid vermoeden kan, maar toch blijft het gevaarlijk die stem van het hart in zulk een ernstig geval onverdeeld vertrouwen te schenken,’ sprak de controleur zacht vermanend, bij ondervinding wetende hoe hardnekkig sommige menschen zich aan eene eens opgevatte meening hechten en noode dulden, dat men haar in twijfel trekt.
- ‘Gij kuiert zeker naar 't dorp en ik hè hier afgedaon, dan loopen we nog een lutske saomen en kan ik oe eens krek vertellen, wà er veurgevallen is,’ en zonder haren toehoorder den tijd tot antwoorden te laten, ging ze voort: ‘giesteren waar het Allerheiligen, gelijk Meneer weet. Juist twee jaar geleden zaat m'n Adriaon 's aovonds bij het vuur, want het hà teugen den aovond al een heel bietje gevroren, en de jongen waar koud. Lank had ie er nog nie gezeten, toe ons duuske begos te bassen. Stil hundje, riep ik, toe ik zâg dà Dielis, mijn zuster's zeun binnenkwâm. ‘Ge kumt nog laot af, zee ik. - “Dà's zoo erg nie,” zee ie; “Adriaon is toch ook nog nie lank thaus, is wel?” Adriaon antweurdde nie, mer bleef straf doorrooken. Ik zâg dat er iet bruuide, sprak niet meer en trok an m'n spinnewiel, dà z'n best snorde, terwijl Dielis vruug: “wà dûde toch zoo dikkels bij Hems?” - “Dà raokt ou toch nie, antweurdde m'ne jongen. Ik kan toch gaon, waor ik wil.” - “Ik weet, dà ge daor oe geweer heen gebrocht en dà van Cis ook schoon gemaokt hèt um mê St. Huibert saom op de jacht te gaon, mer ik zal oe kallangeeren, dà zulde gewaorworden.” - “As ge kunt toch.” - “Dà zal ik kunnen. Wàt denkte wel, dà ik mij mijn meid deur ou laot afvrijen? Gij zuukt Cis te vrind te houwen um z'n zuster te krijgen.” - “Ik zal Berber toch wel krijgen,” zee Adriaon, “die huuf ik ou nie af te vrijen.” - “Ze zal de mijn worden,” riep Dielis en het schuim stond hem op den mond van kwaodaordigheid. “Dà ge het hart in oe lijf hèt om er mergen heen te gaon, dan zal ik oe klaormaoken.” - “Ik zal er heen gaon, as ik wil,” gaf Adriaon af en ik riep: jongens,
jongens, ge zult nog vechten as gullie zoo driftig zijt. En mee trok Dielis het huis uit en smeet de deur zoo hard achter zich dicht, dà de ruiten er af dreunden. Den volgenden aovond gonk Adriaon uit. Ik had het nooi genog, mer hij kos toch nie thuis blijven veur dreigementen. “Kom, moeder,” sprak ie, “ge huuft niet te bangen. Dielis zal me niks doen; hij meint mer, dà alleman onder hem deur mot, sinds ie veldwachter geworden is.” Jao Meneer, daor waor ie geweldig greutsch op; 't was een kwast van een jongen, die nie veul docht (deugde).’
‘Adriaon gonk dan heen en ik zâg 'em nie meer levend terug. Ik wachtte den heelen nacht en ik keek overal in 't bosch, of ik 'em nie zâg, mer ik zâg niks; ik heurde niks; o God!’
- ‘Kom, kom, vrouwtje, je moet je niet van streek maken,’ sprak van Espen, toen de laatste woorden door snikken afgebroken werden en de tranen zich niet langer lieten bedwingen.
- ‘Och Meneer, 't is ook nie te geleuven, wàt een ijselijkheid het veur een moeder is oe schoonen jongen zoo dood en bebloed terug te krijgen, en
| |
| |
te bedenken, dat ie in z'n letste oogenblikken misschien veul geleden heet, en ik er nie waar om hem te helpen. O, 't is iet, 't is iet! dà zeg ik oe.’
Het vrouwtje had nu hare woning bereikt, die ze binnen ging na den jonker een verdere prettige wandeling toegewenscht te hebben. Hij hield haar echter even staande en deed haar opmerken, dat uit het meegedeelde nog volstrekt niet tot een moord kon besloten worden, waarop de vrouw vervolgde: ‘wie denkte dat 'em 's mergens het eerst vond? Niemand anders als ons neef. Hij gâf veur, dat ie al vruug in den mergen naor Hems wilde gaan om Cis en onzen Adriaon te kallangeeren en dat 'em het bloed naar z'n beenen schoot, toen ie daor in eens het lijk van m'n jongen zâg. Mer hij loog, Meneer. Ik vuulde dat ie loog en dà zee ik 'em recht uit. En nou kunde gij er het ouwe af denken en ik het mijn! Goên aovond.’
De rest van de wandeling viel den eerst ontstemden jager niet lang meer. Wat hij vernam, hield hem meer bezig dan hazen en patrijzen. Welke waarde viel er te hechten aan het vermoeden dier vrouw? Indien in het algemeen de mensch niet spoedig van eene eenmaal opgevatte meening af te brengen is, hoeveel te meer zou deze moeder vasthouden aan eene overtuiging, gegrond op eene door de werkelijkheid niet beschaamde vrees? En wie kon die overtuiging doen wankelen? Was zij niet de eenige, die 's avonds te voren aan haar neef's gelaat gemerkt had, dat er wat broeide? de eenige die gezien had, dat het schuim den man op de lippen kwam onder het uitstooten zijner toornige woorden? Kon zij niet gelijk hebben? Zoo ja, mocht die misdaad dan ongestraft blijven. Rust niet op ieder burger de plicht voor de orde in de maatschappij te waken? Was het te laat om den moordenaar alsnog te vervolgen en zijn gruweldaad te doen boeten? Maar wat had hij zich eigenlijk met die zaak te bemoeien, hem slechts van één zijde bekend? Het ‘audi alteram partem’ kwam hem in herinnering en daartoe gevoelde hij geen roeping. Intusschen voelde hij diep medelijden voor die vrouw. Ofschoon geen godsdienstige begrippen huldigend, die daartoe konden leiden, maakte dit bezoek aan het kruis op dezen avond toch indruk op hem. Hij achtte er de eenvoudige moeder te hooger om, die wellicht geen dag voorbij had laten gaan zonder voor de ziel van haar eenig kind gebeden te hebben, maar op den jaardag van zijn dood behoefte had, op de plaats zelve van zijn laatsten strijd, God's zegen in te roepen.
Al was de weitasch licht, toch ontbrak het den jager bij zijne thuiskomst niet aan buitengewonen eetlust. Juffrouw Schimmel, de logementhoudster bij wie hij kamers had, moest wel een bijzonder hoogen dunk krijgen van hare culinarische talenten (in waarheid verre van schitterend), toen het eene schaaltje na het andere leeg werd gemaakt en het stuk koud vleesch allengs een bespottelijk kleinen vorm kreeg. Onder blijmoedige streeling van haar linkerhand, ontwaarde ze met genoegen dat de pas bestelde flesch wijn op een half glas na geledigd was, voordat het eenvoudige dessert op tafel werd gezet.
Op zijne kamer gekomen, waar de roodgevlamde potkachel eene aangename warmte verspreidde, las de controleur een paar dienstbrieven, maakte het
| |
| |
En nou kunde gij er het ouwe af denken en ik het mijn.
werk af, dat geen uitstel tot den volgenden dag gedoogde en besloot de rest van den avond in dolce far niente door te brengen.
Drie mooie pijpen werden van den wand genomen en met zorg gestopt, vooral de grootste waarvan het roer van een albatrospoot afkomstig was. De courant en een roman werden naast de pijpen op tafel gelegd; de gemak- | |
| |
kelijkste stoel wat naar de kachel geschoven en de jager vlijde het vermoeide lichaam sans gêne neer.
De courant bevatte weinig nieuws en de debatten in de Kamer over de begrooting voor Koloniën interesseerden hem weinig. Bovendien, telkens kwam hem dat verhaal voor den geest. Hij mocht al zeggen: wat maal ik om die heele geschiedenis; hij zag duidelijker dan straks dat roode logge kruis in het kille, sombere bosch; zag er de oude voor geknield; hoorde en voelde de tot druppels op de twijgen vergaderde mist zacht neerdruipen; hoorde onophoudelijk de later zoo treurig uitgesproken woorden: ‘ik zâg niks, ik heurde niks!’
Hij deed een paar krachtige trekken aan zijn pijp, blies den rook naar boven, sprong op van zijn stoel en schelde. Na een zachten tik op de deur verscheen Antje, de meid, zonder het ‘binnen’ af te wachten.
- ‘Wat is er van 's Jonkers dienst?’ vroeg ze met iets familiaars in houding en toon, dat de Meierijsche dienstboden wel eigen is. ‘Wil u al theewater?’
- ‘Juist Antje, haal jij het theewater eens.’
Na tien minuten kwam ze met het gevraagde terug.
- ‘Moest het nog geput worden, Antje?’
- ‘Neen jonker, want het kookte als een zee, maar ik hà zooveul te heuren en te spreken, dà'k het water schoon vergeten hà,’ luidde het, terwijl het meisje het theegoed gereed wilde zetten.
- ‘Neen, laat den theeboel maar staan, neem den cognac, zet twee glazen neer en wat er verder noodig is, en schenk jij dan eens in.’
- ‘Twee glazen? wacht u gezelschap?’
- ‘Neen, maar jij zult wel een glas lusten, hè?’
- ‘Cognac is geweldig gezond, zeggen ze, en 't is veur de eenden nie gebrouwen: we zullen dan maar een glaoske vatten.’
- ‘Antje,’ hernam de controleur, na zich door een teug verzekerd te hebben, dat de grog was, zooals hij die graag dronk; ‘Antje, ik ben daar straks voorbij het roode kruis bij de Brembosch gekomen.’
- ‘Jozef Marie! in den donker! en alleen?’ klonk het met ongeveinsdett schrik. ‘Wà waarde wel bang?’
- ‘Bang? waarvoor? voor zoo'n kruis of voor den geest van den overledene of wel voor den moordenaar? waar moest ik bang voor wezen?’
- ‘Voor den moordenaar? Geleuft u dan ook, dà Adriaon vermoord is?’
- ‘Ik geloof niets, Antje; maar zijn er dan meer menschen, die gelooven, dat er een moord plaats had?’
- ‘Zijn moeder geleuft het en Cis Hems, die Adriaon's vriend waar, geleuft het ook, maar zijn zuster Berber geleuft er niks af. Berber of Barbara, as u dà liever heurt, is een goeie vriendin van me, en in het najaor ben ik er een heelen Zondagmiddag geweest en toen vertelde ze me krek, hoe het gebeurd waar. Adriaon was over een sloot gesprongen en door de glibberigheid uitgegleden; toen gonk het geweer af’ - ‘Praotjes,’ riep Cis, ‘het geweer waar niet gelaoien.’ - ‘Dà heet ie onderweeg gedaon, zee Berber, want hij há nog een dag te veuren gezeed, dat ie al drie aovonden op een rij een
| |
| |
bunsing of een fluwijn gezien bad en daorom zal ie zijn geweer gelaoien hebben.’ - Maar Cis zei driftig: ‘niemand heeft iets van dien bunsing gebeurd behalve Dielis en die heet gelijk, dat ie dà zoo schoon vertelt; laot ie nie waogen in ons huis te komen of hij zal weten, wà ik er af denk. En als g'er mee trouwt, dan.... en meer zei Cis nie, maar zijn oogen schoten vuur’ en Antje's oogen schenen een weerkaatsing daarvan te geven, toen ze die laatste woorden met een zeker pathos uitsprak.
- ‘Drommels Antje, jouw mooie kijkers schoten daar ook vuur,’ zei van Espen, waarop het meisje hartelijk begon te lachen en haar glas in een teug uitdronk.
Antje diende al verscheidene jaren in het logement en gaf zich bijwijlen moeite goed Hollandsch te spreken, wat haar nochtans niet gelukte. Ze was niet voor een klein geruchtje vervaard en wist uitmuntend om te springen met de heeren controleurs, ontvangers, surnumerairs, die als ongehuwde jonge lui meestal hun kamers vonden in het wel wat primitieve dorpshôtel. Grof, niet leelijk, vriendelijk, vroolijk en erg vrij, doch niet bepaald gemeen, viel ze in den smaak dier heeren, wat haar spaarboekje ten goede kwam. Zij praatte gaarne, kon heel wat punch, cognac of rhum naar binnen spelen zonder ander effect dan een verhoogde kleur en wist te groote familiariteit af te weren, zonder daarbij hare hooge vrienden te krenken. Met een gerust geweten kon ze dan ook altijd tegen Paschen, in het zwart gekleed, met een stemmig mutsje op en een nog stemmiger gezicht ter biecht gaan, ofschoon de heeren zich over die zedigheid niet weinig vroolijk maakten.
Jozef Marie! In den donker! en alleen?
- ‘Kom, schenk je zelve ook nog eens in,’ vervolgde de jonker, toen zij zijn glas op nieuw gevuld had.
- ‘Zou het geen kwaad kunnen, jonker?’ vroeg het meisje met een fijn stemmetje, terwijl haar blik naar den grond voor bedeesdheid moest pleiten.
- ‘Och, malle meid, laat naar je kijken; je bent nog al bang voor een paar glazen grog.’
Antje proestte het uit van de pret en liet zich gezellig op een Amerikaanschen schommelstoel glijden, blijkbaar zonder voornemen dien zoo spoedig te verlaten.
| |
| |
Als wilde ze voor die vrijpostigheid een verontschuldiging vinden, sprak ze: ‘Wat wou u me verder vertellen van het roode kruis, jonker?’
- ‘Niets dan dat ik daar de moeder van den verongelukte of vermoorde ontmoet heb; de arme vrouw lag daar te bidden.’
- ‘Och ja, jonker, dà wijfke heeft er wà mee geleden; ze is wel 10 jaar ouder geworden, en ik hoop veur haar, dà Berber mar niet mee Dielis trouwen gaot.’
- ‘Als het meisje veel van den ander gehouden heeft, moest het onmogelijk zijn, dunkt me.’
- ‘Ja jonker, maor meskes zijn al aorige dingen,’ klonk het lachend en haar vroolijkheid werkte aanstekend op de lachspieren van den vermoeiden jager, wien de flesch wijn, de glaasjes cognac en de warme kachel in een prettige stemming hadden gebracht. Na eenige minuten hervatte het meisje: ‘Berber is een braaf en verstandig meske met een vasten wil. Als ze zeker geleuft, dat Dielis den moord niet gepleegd heet, zal z' em trouwen uit meelijden en omdà ze geen onrecht kan lijden, maor as ze wist, dat ie haor Adriaon gedood hà, dan zou ik nie gère in zijne plaats zijn, want ze is verschrikkelijk, als ze driftig is.’
- ‘Maar wat denken dan anderen van deze zaak? Er is toch een behoorlijk onderzoek ingesteld?’
- ‘Wel zeker, jonker, maor er viel niets te bewijzen en de woorden van de ouwe vrouw werden niet geteld. Bovendien is Cis een geduchte strooper en heet een geweldigen hekel aan Dielis, die hem al een keer of drie gecallangeerd heeft. Wat hij inbrengt, wordt in 't geheel niet geleufd.’
De aardige praatster gehoorzaamde nogmaals aan een wenk des controleurs en vulde de beide glazen, dronk een flinken teug, bewerende dat haar mond droog was geworden onder al het gepraat, en wierp zich daarna weer in den schommelstoel, waarin ze wellicht ingedommeld zou zijn, indien luid geschel haar niet aan andere plichten herinnerd had.
Zoowel de strenge opvoeding des controleurs als zijn karakter waren bij den aanvang van zijn verblijf in de Meierij in verzet gekomen tegen den meer dan familiaren toon eener dienstbode. Doch Ant had eenmaal haar positie in 't logement veroverd en ze zou die niet licht prijsgeven. Ze was juffrouw Schimmel's rechterhand en.... de linkerhand, zou ik haast zeggen, der habitués voor wie ze letterlijk alles bedisselde. Eerlijk als goud, Meierijsch ordelijk en zindelijk, kon haar het in orde houden der kamer en evenzeer dat van het linnengoed, benevens tal van andere zaken zonder eenig voorbehoud toevertrouwd worden. Zij wist hoe ieder der heeren wilde bediend worden en gedroeg zich daar stiptelijk naar. Van lieverlede en zonder er zich zelf van bewust te wezen had van Espen het voorbeeld der anderen gevolgd; hij bevond er zich niet slecht bij.
Berber kon onder de boerenmeisjes voor eene schoonheid gelden. Rank van lijf en leden, blank en toch blozend van kleur, trok zij met haar fijn besneden gelaat en hare donkerbruine oogen ieders aandacht. Openden zich hare
| |
| |
bloedroode lippen om een paar rijen puntige, witte tanden te ontdekken en vormden zich bij die beweging kuiltjes in de donzige wangen, dan werd het een genot haar te aanschouwen. Hare gespierde armen eindigden in twee kleine, door den arbeid nog niet misvormde, doch geharde handen. Een breede, het voorhoofd doorkruisende lijn getuigde wellicht van verdriet. Een geheel jaar had zij geleden onder den tweestrijd in haar gemoed.
Berber.
Zij had Adriaan oprecht bemind, doch zijn neef Dielis, mede een vriend uit hare vroegste jeugd, geen kwaad hart toegedragen, al had deze een paar malen zijn veldwachtersplicht tegenover haar broêr volbracht. Meer dan eens had hij een duidelijk en aannemelijk verhaal gedaan van het ongeval en onder eeden bevestigd alleen op die wijze Adriaan's dood te kunnen verklaren. Ook had hij haar gevraagd, hoe zij te moede zou wezen, indien men het gewaagd had haar broeder van een moord te verdenken eenig en alleen om een onbeduidenden twist en de toevallige, doch in zijn geval zeer verklaarbare omstandigheid, van het lijk ontdekt te hebben. Had ik 's avonds die misdaad gepleegd, zou ik dan den volgenden morgen niet veeleer in een gansch ander deel van het dorp verwijld hebben? - Zij geloofde niet in Dielis' schuld. Over dit onderwerp met Cis twistende, wees deze haar op het ongunstig voorkomen van den veldwachter, op zijn sluwe, schuwe oogen, die iemand meestal van ter zijde gadesloegen. Te vergeefs beweerde zij, dat dit slechts eene droevige, verkeerde gewoonte was; zij had hem altijd zóó gekend. ‘En hoe heb je hem gekend?’ had Cis gevraagd en daarop zelf het antwoord laten volgen: ‘bazig, twistziek, stug en onhandelbaar, zelfs jegens zijn ouders.’
Berber kon dit niet geheel weerspreken en toch, ja toch mocht ze hem gaarne. Jegens haar was hij altijd vriendelijk, gedienstig geweest en deze vriendelijkheid kwam naast zijne gewone stugheid te sterker uit. Het was een knappe, flink gevormde jongen, vrij wat vlugger in zijn bewegingen dan al hare andere kennissen, plompe boeren jongens, terwijl zijn zindelijke kleeding en goed onderhouden baard geheel in zijn voordeel pleitten. Zoo- | |
| |
lang Adriaan leefde, waren al die goede eigenschappen nauwelijks door haar opgemerkt, maar nu traden ze in het licht tegenover de sombere kleuren, waarmede Cis zijn portret maalde. Zij had Adriaan waarlijk lief gehad en betreurde zijn dood bijna evenzeer als de oude moeder; maar men kan toch niet met de dooden leven. Als God hem op zoo ongelukkige wijze had doen omkomen, lag daarin niet het bewijs, dat Hij hun huwelijk niet wilde? En Gods wil moet men prijzen! Hoe menigmaal waren hoofd en hart van het arme meisje gepijnigd door al die overdenkingen, al die vermoeiende gedachten! Hoe dikwijls had zij, gezeten bij de grazende koeien in de weide, de kousen stoppende waarop hare bloote voeten wachtten, de vogels benijd, die onbezorgd en vroolijk het lied der liefde aanhieven. Hoe vaak had ze de samen stoeiende vlinders nagestaard, die om elkaar heenfladderden zonder eenige gedachte aan het verleden, zonder eenig bewustzijn van naderend leed! Had dan geen dier beesten verdriet gekend? Was dit alleen voor den mensch weggelegd?
In het eerste jaar na Adriaan's dood had Dielis haar niet over liefde durven spreken. In den laatst vervlogen zomer en in het najaar hadden zijne liefdesbetuigingen steeds luider geklonken en drong hij sterker op wederliefde aan. Zij had telkens uitgesteld, zonder hem de hoop te ontnemen. Met angst was zij Allerheiligen te gemoet gegaan, den dag, waarop zij Dielis een beslist antwoord zou geven. Die dag was voorbijgegaan. Tegen den avond had de minnaar op eenigen afstand het huisje harer ouders bespied en was binnen getreden, toen het door Cis verlaten was. De oude luidjes zaten samen om het vuur, waarover de groote sopketel hing met het avondeten voor de koeien. Vader Hems met zijn blauwe slaapmuts op, dampte dapper uit zijn stompje; moeder de vrouw had haar rooden rok wat naar bovengetrokken om haar stramme beenen aan den verwarmenden invloed van het vlammend vuurtje over te geven en dommelde zachtjens in. Berber liep onrustig op en neer. Zij wachtte Dielis, doch vreesde zijne komst en was vooral beducht geweest voor een ontmoeting tusschen dezen en haar broeder. Een zucht van verlichting ontsnapte hare borst, toen de opengaande deur Dielis' gelaat deed aanschouwen. Snel liep ze op hem toe, en met angst in hare stem vroeg ze: ‘hoe durfde hier komen? Cis komt seffens terug. Hij zee, dat ie maor een lutske uitbleef. Kom mee naor den hof; hier durf ik nie met oe blijven.’
Beiden verlieten het huis.
Buiten gekomen sprak Dielis op gejaagden toon: ‘kunde me nu eindelijk zeggen, of ge me tot man geert, en wanneer we trouwen zullen? Als ge “nee” zegt, dan mot ik geleuven, dà ge even slecht van me denkt as oe bruur, en dan ziede me nooit levend terug.’
- ‘Heur eens, Dielis,’ sprak het meisje fluisterend, ‘dezen aovond hè ik geenen tijd om mè oe te spreken, mer kom mergen aovond, krek om 8 uur; dan zà 'k oe een vraag doen en as ge daorop kunt antweurden, gelijk ik het gère heur, dan wor ik oe vrouw en kunde gij den dag van ons
| |
| |
trouwen, vaststellen, zoo gauw ge wilt. Tot mergenavond, Dielis. Nee, jongen,
Kom mee naor den hof; hier durf ik nie met oe blijven.
nee,’ vervolgde ze, zijn gezicht afwerend.
| |
| |
- ‘Mag ik oe dan nog geen kus geven?’
- ‘Nee Dieles, nie veur mergen aovond, en dan hoop ik, veurt zooveul as ge wilt.’
De geliefden scheidden, allerminst vermoedend dat ze woord voor woord waren afgeluisterd door iemand, die zich nauwelijks bedwingen kon zijn vijand bij den kraag te grijpen, dan door de blijde gedachte, in het bezit van hun geheim, getuige te zullen wezen van hunne samenkomst, om op het juiste tijdstip tusschenbeiden te treden en voor goed een einde te maken aan die vrijerij, welke plotseling zulk een ongewenschten loop ging nemen.
Berber verkeerde den volgenden dag in een hevige spanning. In de oogen haars broeders meende ze iets onheilspellends te zien. ‘Mogelijk,’ dacht ze, ‘heeft hij van vader of iemand anders vernomen, dat Dielis het gewaagd heeft hier in huis te komen, of wel hij heeft hem op zijn terugweg ontmoet.’ Dat Cis hun gesprek afgeluisterd had, vermoedde ze niet. Hare gedachten verwijlden overigens meer bij de naaste toekomst. Hoe zou ze het dezen avond aanleggen om volmaakte zekerheid te erlangen? Zij zelve twijfelde eigenlijk niet aan zijn onschuld, maar ze wenschte haar broeder in die overtuiging met haar te doen deelen. Cis was niet onredelijk, niet onvatbaar voor overtuiging. Daarom te meer moest ze zorgen, dat hare woorden, wanneer ze hem den volgenden morgen verslag deed van het gesprokene, hunne uitwerking niet misten. Hij moest inzien, dat alleen een onschuldige zulk eene proeve kon doorstaan.
Cis verliet reeds om 7 uur de ouderlijke woning, voorzien van zijn geweer, dat hij een zijner buren ter leen bracht, die den volgenden morgen aan de St. Huibertsvreugde zou deelnemen; hij zelf had na Adriaan's dood zijn geweer niet meer gebruikt; de lust tot de jacht was met den vriend begraven.
- ‘Het is 't aovond twee jaor dà Adriaon dood is,’ sprak Berber's moeder, terwijl ze haar plaatsje bij den haard innam.
- ‘Jao,’ antwoordde haar man; ‘dà kunnen we goed onthouwen; krek den aovond veur St. Huibert.’
- ‘Jao,’ hernam de vrouw, ‘mee Allerzielen,’ en beiden vervielen in hun gewone stilzwijgen, alleen afgebroken door het eentonig getik der oude klok; het zacht geknetter van het op 't vuur brandend dennen- en elzenhout; het opborrelend geluid van de te warm geworden sop en het gespin van de tevreden poes, die haar kop schuurde tegen een been der oude vrouw.
- ‘Moeder, zei Berber, terwijl ze een warmen doek omsloeg en iets van wolachtige stof opgerold onder den arm stak; ‘moeder, zulde gij wà op het vuur letten? Ik gao uit en misschien blijf ik wel een half uurke weg.’
Toen de huisdeur achter haar dichtviel, zei de oude Hems: ‘het zou me nie verwonderen, as ons' Berber bij het rooi kruis gonk bidden.’
- ‘Dà kos genog waor zijn,’ stemde de aangesprokene op slaperigen toon toe; ‘ze houdt nog verduld veul van Adriaon.’
| |
| |
- ‘Ik zou het nooi hebben as ze Dielis nâm.’
- ‘Dà zal ze ook nie doen, vaoder,’ meende de vrouw, en ze hernam na eenige seconden: ‘ze kan nie lijden, dà Cis hem van den moord verdenkt; uit rechtveerdigheid trekt ze partij veur Dielis; ze heet meelijden met hem; liefde is het nie.’
- ‘Ik hoop nie, dà 't zoo wijd kommen zal, want Cis heet gelijk, dat ie diën jongen nie vertrouwt. Hedde gij ooit gezien dat ie iemand flink in de oogen kijkt? Nee hè? Schuw naor beneden: dèr zit nie veul goeds in.’
- ‘Vaoder, 't is Allerzielen, we kosten ook wel wà veur Adriaon bidden.’
- ‘Genog kunnen we dà, hernam de oude goedig, waarna beiden zacht hunne gebeden prevelden, intusschen goed toeziende op het vuur en het daarover hangende eten voor de beesten.
Het sloeg 8 uur op de dorpsklok. De slagen klonken droevig en dof in de dikke mist. In Berber's gemoed was het ook dof en droevig. Op het oogenblik dat jhr. van Espen zijn tweede glas cognac proefde, ontmoette het meisje haren vriend, die haar reeds enkele minuten verbeidde.
- ‘Ge zijt er op tijd, Dielis,’ fluisterde ze. ‘Nou zal ik oe ieverens brengen, waor Cis ons nie zuken zal. Ge meugt zelf ook nie weten, waor ik oe gebracht heb, en daorum motte oe pet in den zak steken en dees blauwe slaopmuts opdoen en over oe oogen trekken.’
- ‘Kom, kom, wà 's dè nou veur gekheid, Berber? 't is geen vastenavond.’
- ‘Dè nie: mer ik zou toch nie willen, dè iemand zâg mee wien ik 's aovonds liep.’
- ‘Wel meske, 't is zoo donker, dè ge geen hand veur eugen zien kunt.’
- ‘Daor hedde schoon gelijk in; mer een brandende pijp geeft krek licht genog um iemand te kunnen kennen.’
- ‘Kom, zedde nie wijzer, hernam Dielis, niettemin toelatende dat zij de lange blauwe slaapmuts haars vaders over oogen en neus trok.
- ‘Hou nou mijn arm vast, dan zà 'k oe leiden.’
Zwijgend begaven ze zich op weg. Het is niet onmogelijk, dat de jonge man het doel van hun tocht aanvankelijk vermoedde, doch de schoone deed hem zoo telkens opzettelijk van richting veranderen, dat hij de kluts kwijt raakte en reeds meende een groot kwartier ver te zijn, toen zij zich slechts op enkele minuten van Berber's woning bevonden. Eindelijk hield het meisje hem staande en zeide zacht, met iets weeks in de stem: ‘beleufde me nou naor waorheid te antweurden?’
- ‘Zeker, zeker,’ klonk het met zenuwachtige gejaagdheid; ‘dè dû ik altijd.’
Ze bracht zijn arm, dien ze nog steeds vast had gehouden, vooruit en legde zijn hand op een ruw voorwerp, dat nat en kil was van de mist.
- ‘Weette, waorop oe hand ligt?’
- ‘Neeë,'’ luidde het gerekt en met iets in de stem, dat angst verried.
- ‘Op het rooie kruis!’
- ‘Jezus Marie!’ schreeuwde de ander, een schrede of drie achteruitspringend en zich de muts van het hoofd trekkend.
| |
| |
- ‘Verschiette daoraf?’ vroeg Berber verbaasd en snel op hem toetredend. ‘Verschiette daoraf?’ herhaalde ze, ‘zedde bang van dit kruis?’
- ‘Nee, nee, maar het kwâm zoo onverwacht, ziede,’ hernam de man stotterend.
- ‘Geef me de hand, Dielis,’ sprak Berber hem weer naar het kruis trekkend; ‘lang me oe hand en laot onze handen saomen op het kruis van Adriaon rusten. Zoo! Nou zeg me ronduit, hedde gij Adriaon gedood?’ Haar stem klonk hol en beefde. Het kruis, waartegen haar onderlijf rustte, was stevig en hield hare bevende, wankelende beenen tegen.
- ‘Dà hè ik oe al dik genog verteld, Berber. Ge weet er krek zooveul van als ik,’ sprak Dielis snel en op een wijze, als of het hem verveelde daarover op nieuw ondervraagd te worden.
- ‘Antweurd me krek: ‘hedde gij Adriaon gedood?’ en zij drukte bij die herhaalde vraag hun beider handen krampachtig tegen het kruis.
- ‘Och, ge weet immers wà 'k oe verteld heb?’ hernam hij boos wordend; doch zij boog zich tot hem over en met haar mond tegen zijn gelaat, herhaalde zij nogmaals de vraag, op dringenden toon.
- ‘Kijk, ik zal oe zeggen...’ ving de ander aan.
- ‘Zeg jao of nee,’ kreet Adriaan's geliefde.
- ‘Och, ik zal oe...’
- ‘Jao of nee?’ luidde het scheller, en sterker werden de handen tegen het kruis gedrukt onder de hevige spierwerking, waarin het meisje verkeerde.
- ‘Ge waort zoo schoon, Berber...’ stamelde de ongelukkige.
- ‘Ha! leugenaar, moordenaar!’ gilde het meisje hem ruw afstootend; ‘en gij wilde mij tot vrouw, mij, Adriaan's geliefde?’
Snikkende en kermende viel ze op de eigen plaats neer waar drie uur te voren Adriaan's moeder neergeknield lag. ‘Ik waor zoo schoon, ik waor zoo schoon,’ kermde ze. ‘O God, umdà 'k schoon waar, had die kerel me lief en moest m'n Adriaan sterven.’
- ‘Och Berber, vergeef me, ik hà oe zoo lief; ik wiest nie wà 'k dee; vergeef me...’ klonk het zacht vleiend naast haar.
- ‘Weg moordenaar, weg; pak oe weg,’ schreeuwde Berber. Dielis deed niettemin een poging om haar van den grond op te heffen. Terwijl zij zich ruw aan zijne handen onttrok, voelde de man zich eensklaps bij den nek gegrepen en werd hij in de nabijgelegen sloot geslingerd.
- ‘Ik kom hier juist van pas,’ klonk het kalm. ‘Ge zoudt meuglijk nou m'n zuster koud gemaakt hebben, opdà ze niks verklappen zou. Ha, menneke, nou zullen wij afrekenen. Ik hè m'n geweer wel bij me, maor nee jongen, zoo kumd'er nie af. Aan 't gerecht zà 'k oe overleveren.’
- ‘Dà zulde nie, Cis; dà zou verraad zijn. Hij docht mè mij alleen te zijn en dà docht ik ook, en daorom mag niemand weten, wà hier 't aovond gebeurd is. Bovendien, daor krijgen we Adriaon nie mee in 't leven.
Zich daarop tot Dielis wendende, die zich uit de ondiepe sloot opgericht had: ‘en gij, gao weg, dà 'k oe nooit weerzie. Meuge God oe vergeven,
| |
| |
Snikkende en kermende viel ze op de eigen plaats neer...
| |
| |
wa ge ons angedaon hèt. o God, o God!’ en bij deze laatste woorden, de diepste wanhoop verradend, zonk ze nogmaals op den vochtigen bodem, aan den voet van het kruis neer.
Jhr. van Espen, in zijn chaise-longue uitgestrekt, in dien heerlijken soezenden toestand, die den slaap vaak voorafgaat, zou wellicht door een zwaren droom zijn verontrust, indien hij het nieuwe tafereeltje aan het roode kruis had kunnen aanschouwen; dien jongen moordenaar, druipnat, met doodsangst in 't gemoed, met loome schreden toch alle krachten inspannende om sneller die onheilvolle plaats te verlaten; dat meisje, in het vochtige gras neergeknield, in hare wanhoop, nu eens hare ziel tot God verheffende, dan weer hare schoonheid vervloekende, de oorzaak van haar diepe smart; en eindelijk haar broeder, met het geweer over zijn schouder en de pet onder zijne over de borst gekruiste handen, zoo oprecht uit de volheid zijns harten gebeden stamelende voor zijn verloren vriend en zijn ongelukkige zuster.
‘Kom, Berber,’ sprak Cis na een poos; ‘kom laot ons naor huis gaon; vaoder en moeder zullen nie weten, waor het scheidt.’
Hij hief haar op en terwijl hij haar wankelende schreden steunde, bereikten zij weldra samen de ouderlijke woning in den treurigsten gemoedstoestand waarin zij ooit verkeerd hadden.
Berber wenschte hare ouders goeden nacht en zocht hare bedstede op, terwijl Cis hare werkzaamheden op den stal verrichtte.
‘Moeder,’ fluisterde de oude man, ‘'t is nie goed meê ons jonk. Ze heet dan erg geschreeuwd.’
- ‘Der oogen zagen alten (althans) verschrikkelijk rood,’ antwoordde de vrouw.
- ‘Ze trekt het zich nog meer an as 't veurig jaor.’
- ‘Ze zal nou beter vulen, wà ze verloren heet en weten, dà een meske maor eens lief kan hebben, en dà ze veur Dieles maor amper vrindschap vuult; meelijden, meer niet.’
Een uur later heerschten rust en stilte in de boerenwoning. Cis sliep, zooals iemand zonder zorgen slapen kan. Of de ouweluidjes dit ook deden, is moeilijk te zeggen; hun dochter deed echter dien langen nacht geen oog toe. Het tooneel bij het kruis stond haar voortdurend voor den geest. Zij voelde nog de bevende handen van Dielis, den moordenaar. Zij hoorde zijn aarzelende, onzekere stem, de stem eens leugenaars. Het was haar, als zag ze het bebloed gelaat van den geliefde en iets verwijtends in diens blik. O, hoe kon zij Dielis geloofd, tegenover haar broer verdedigd, ja bijna liefgehad hebben? Dat was haast niet te vergeven. Maar neen, liefde had ze niet voor hem gevoeld, slechts medelijden met hem dien ze valschelijk door haar broer beschuldigd achtte.
Broeder en zuster bewaarden het stilzwijgen over het voorgevallene; zelfs werd tusschen hen daarover met geen woord gerept. Zij had daaraan geen
| |
| |
behoefte, Cis begreep, dat elk woord daarover voor haar een marteling zou wezen.
Dielis had sedert dien avond geen rust meer. Wel is waar kende hij Berber en Cis voldoende om overtuigd te wezen, dat zij het erkennen zijner misdaad niet verder zouden meedeelen; doch het geweten liet hem onophoudelijk door zijn ijverigsten dienaar, den angst, folteren. Telkens zag hij zijn bloedend slachtoffer; overal meende hij handlangers van het gerecht op de loer te zien. Het ontging zijne moeder en zijn broeders niet, dat hij er met den dag bleeker uitzag; dat hem de oogen dof in het hoofd stonden, hem de lust ontbrak om op surveillance uit te gaan en dat zijn geweer niet meer uit den schuilhoek achter zijne bedstede, waar hij het kort na Allerheiligen verborg, te voorschijn werd gehaald. De broers vonden het bespottelijk zich aan de vermoedens hunner tante te storen.
Een vrouw, die op zulke treurige wijze haren zoon verliest, verliest ook min of meer het juiste gebruik harer verstandelijke vermogens, werd door een hunner beweerd, en hun moeder haatte hare zuster met te feller haat, naarmate de gelaatstrekken van haren, in haar oogen, onschuldigen zoon sterker op algemeen verval wezen.
Ondanks de bemoedigende woorden van moeder en broeders verminderde Dielis met den dag. Hij sprak zelden, at weinig, sliep onrustig en stond 's morgens voor dag en dauw op. Hij zocht de eenzaamheid in de bosschen en bij zijne terugkomst wezen zijne verkleumde ledematen en zijn beslijkte kleederen duidelijk aan, dat hij minder gewandeld dan op den grond gezeten of gelegen had.
Alle ‘troef,’ alle levenslust was er uit. Voor zijn moeder was het een ware marteling hem zoo langzaam te zien wegkwijnen. Ten laatste kon zij haren toorn niet langer verkroppen; zij begaf zich naar haar zuster, wie zij na een hevigen twist toevoegde: ‘mijn Dielis heet ouw Adriaon niks gedaon, mèr gij het, mè oe booze tong, mijn jongen vermoord.’
Doch toen ze 's avonds met zekere voldoening verslag deed van haar krachtig optreden tegenover haar lasterende zuster en hare slotwoorden, niet zonder ingenomenheid met het venijnige daarin gelegen, herhaalde, toen verfde een hoog rood de gewrongen gelaatstrekken van haren Dielis om onmiddellijk plaats te maken voor een loodblauwe lijkkleur, gelijk het schoonste avondrood soms plotseling vervangen wordt door de somberste tinten, wanneer een booze, stormachtige nacht in aantocht is.
Den volgenden morgen stond de rampzalige niet zoo vroeg op en bleef in huis. Toen te 12 uur het middageten genuttigd was, deelde hij mede het plan te hebben hun te Breda gehuwde zuster een bezoek te brengen, wat door allen goedgekeurd werd in de hoop, dat dit uitstapje mogelijk een invloed ten goede op hem oefenen zou.
Eene week later kwam niet Dielis, maar zijne zuster uit Breda over en las haar moeder en broeders een te Antwerpen geschreven brief van Dielis voor,
| |
| |
waarin hun bericht werd, dat hij naar Amerika gevlucht was en tevens al de geheimen van het roode kruis ontsluierd werden.
De praatlustige dienstbode uit het logement de Engel verhaalde den jonker eenige weken later, dat Dielis het toch raadzaam had geacht de zee tusschen hem en de Hollandsche politie te stellen, en verklaarde, dat ze maar niet zou zeggen, wat ze van hem dacht.
Daags na Allerheiligen kon Jhr. van Espen bezwaarlijk weerstand bieden aan eene zekere nieuwsgierigheid, welke hem noopte even na zonsondergang eene wandeling te maken in de richting van ‘de Brembosch’ en het pad in te slaan, dat voorbij het roode kruis liep. In tegenstelling met den mistigen avond van het vorig jaar schitterde eene bijna volle maan aan een wolkeloozen hemel, waarin het flikkerend fonkelen van enkele sterren ondanks den helderen maneschijn, vroegtijdige vorst voorspelde.
Ditmaal had hij zijn hond thuisgelaten en naderde hij dus ongemerkt de plaats, waar tweemalen een drama was afgespeeld. Toen hij nu drie vrouwen rondom het kruis geknield zag, ging hij zwijgend, zelfs zonder groeten voorbij.
Links lag de moeder des verslagenen, vol geloof in de zaligheid van haren jongen, in weerwil van zijn overlijden zonder het heilig sacrament der stervenden; rechts die andere moeder, niet zonder hope op de bekeering van haar ongelukkigen, door hartstocht verdoolden zoon en in het midden het meisje, dat haar liefdevol hart uitstortte in gebeden voor de ziel van hem, dien ze eens zoo oprecht beminde.
.. drie vrouwen rondom het kruis geknield...
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd