Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 4

[p. 179]

De Hollandsche meesters in den Louvre.
Door Max Rooses.

Pieter de Hoogh of de Hooch.

Binnenzicht eener Hollandsche woning.

Eene huiskamer. Ter rechterhand een trap met openstaande deur; in den trapmuur, een venster. In den achterwand links een open deur en een open raam. Door de openstaande deur ziet men een binnenplaatsje, leidende naar een achterbouw met vooruitspringend portaal en open deur.

In deze ruimte bevinden zich twee vrouwen en een kind: de eene vrouw zit achter een tafel, waarop een tob en waaronder een korf staat en verricht daar haar huiswerk. Het kind staat nevens haar met een stok in de hand; aan zijne zijde staat een emmer. De tweede vrouw, die men van achteren ziet, gaat over het binnenplaatsje naar den achterbouw.

Dit zijn de menschen en de dingen, die het tooneel stoffeeren: maar het zijn niet veel meer dan bijzaken en figuranten; zij zijn slechts daar om de personage, die de hoofdrol vervult, te doen gelden en om zijne glorie te doen uitkomen. Die hoofdpersonage is het Licht: Phebus-Apollo. Niet de stralende en schitterende, die dood en vernieling of leven en vreugde brengt, maar een stille bescheiden huisgod, die zijn glans leent aan dit burgerlijk vertrek en het omschept tot een heiligdom, waarbinnen hij troont. De schilder heeft groote zorg gedragen, dat de hooge gast goed ontvangen worde: zooveel deuren er zijn, zoovele staan er open om toch maar nergens den doorgang te versperren. Het heele huis is gebouwd om de heerlijkheid van den genoodigde te doen bewonderen: een open pleintje, wraar hij zich in al zijne macht kan openbaren; vensters, die hem toelaten zijn gloed te temperen en te tinten, in- en uitsprongen, die hem gelegenheid geven zijn grillig goddelijk spel naar hartelust te spelen en heel de ruimte er mee te bewegen en te vervullen.

Er zijn dozijnen schilders in de Hollandsche school, die al hun schoonheid aan den eeredienst van het licht te danken hebben, wij zouden haast mogen zeggen dat er geen andere zijn, en toch heeft Pieter de Hoogh iets boven of iets nevens de meeste. Rembrandt, de meester der meesters, dien men vergat op het oogenblik dat men hem navolgde en wiens invloed men heeft ontdekt in de werken van hen, die hem verloochenden, Rembrandt heeft het sein gegeven en het hooge tooverwoord gevonden, waarbij de schilderkunst,

[p. 180]

macht verkrijgende op het licht, een nieuw rijk veroverde. Hij was en bleef in dit rijk de opperheer, de vorst bij Gods genade; hij gebood naar zijn welgevallen en als een slavin gehoorzaamde de dienstbare hemelsche macht

Binnenzicht eener Hollandsche woning.

hem in al zijn wenschen en werken. Zijn leerlingen en volgelingen hadden het raadselwoord van hem geleerd en benuttigden het, maar niet zoo onbe-

[p. 181]

perkt werden zij gehoorzaamd. Daar waar de meester geheerscht had over heel het rijk, voerden zij het gezag in een enkel onderdeel. Ferdinand Bol kon nog een portret warmen aan den roosterenden gloed, Nicolas Maes den strijd tusschen dichte schaduw en forsche klaarte afbeelden, Hobbema den achtergrond van een landschap in lichtelaaie helderheid stellen, Dou het smeltende waas weerspiegelen, die het licht over vleesch en kleed spreidt, geen hunner bezit nog de almacht van den scheppenden kunstenaar.

In de verbrokkeling van zijn rijk werd aan Pieter de Hoogh de meesterschap over het binnenhuis toegekend. Hij was tevreden met zijn aandeel, zocht er geen ander, en wist roem te verwerven in die heerschappij over een bescheiden plek.

Hij schilderde door den band enkel huiskamers, waarin de vrouw haar huiswerk verrichtte of waar een klein getal personen kaart of muziek speelden. In den achtergrond ontdekt men dan een binnenpleintje, dat door de zon beschenen wordt en van waar door de open deur het licht binnen de kamer dringt. Soms ook plaatst hij zijn eenvoudig tooneel in het binnenplein of vóór het huis. De kleuren zijn sober, maar niet banaal, zij zijn koel en gekozen om de lichtwerking goed te doen uitkomen. In het begin zijner loopbaan hield hij meer van volle licht, later verhoogde hij zijne lichteffecten door ze tegenover schaduwen te stellen, die hij gaandeweg dichter en dichter maakte.

Heel zijn bezorgdheid en zijn eerzucht was de werking van het licht in de menschelijke woning te doen bewonderen. Hij had op een gelukkigen dag bemerkt hoe heerlijk er het eenvoudigste hoekje van een kamer, de naaktste muur van een open plaats kan uitzien, wanneer de zonnestralen er op vallen; hoe geen goud zoo puur, geen zilver zoo blank, geen edelsteen zoo rijk getint is als een vensterglas of een vloersteen in het nederigste vertrek, wanneer het de zon belieft ze met haren glans te overgieten; hoe geen tapijt, geen vorstelijk gewaad zoo rijk van kleur is als de dakpannen en de deurplanken eener burgerwoning of als het eenvoudig linnen doek of wollen kleed eener burgervrouw, wanneer zij den zonneschijn weerkaatsen, en die opmerking besliste over zijn lot als schilder. Hij zou zijn leven lang als een Parsi het licht aanbidden en geen anderen God nevens dien herkennen. Hij zou zijn hulde niet bieden als een onbeschaafde; hij zou er de uiting van verfijnen, ze versterken door tegenstelling met schaduw en donkerheid, ze verhoogen door trapsgewijze klimming of verdooving.

Zoo zien wij in deze en in menig ander zijner schilderijen het licht met zijn fonkelenden gloed het open plaatsje vullen; daar rustig en vast tronen; dan door deur en vensters binnen stroomen, met afnemende kracht over den kamervloer schuiven, de blanke punten van kleeding en vleesch betonen, tegen de trapdeur afschampen en in alle hoeken en kanten spel, leven en afwisseling brengen.

Hij had opgemerkt hoe het sterkste licht de grootste harmonie weet te behouden in die af- en toeneming en ook hij vermocht van de gloeiendste

[p. 182]

klaarte tot de donkerste schaduw over te gaan en alle trappen, die er tusschen beide liggen zoo juist aan te duiden dat nergens hardheid noch overdrijving af te keuren valt.

Anderen hadden het wel beproefd of zouden het nog wagen de fraaiheid der lichtspeling te doen bewonderen, geen dorst er het hevigste licht in al zijne intensiteit op een middenpunt samen te vatten en het van daar uit te verspreiden in afwisselende verdoovingen over heel het tafereel. Dit dorst en dit kon Pieter de Hoogh. Hij was een overtuigde, die zich bewust was een nieuw en vruchtbaar gebied in zijne kunst ontdekt te hebben en naar geen ander meer zocht.

Voor anderen was het licht middel geweest, hun dienende om menschenbeeld of natuurgezicht beter te doen uitkomen, voor hem was het licht het ware onderwerp zijner schildering, zijn hoofddoel. Het komt er al weinig op aan wie of wat er door getroffen werd: hoe eenvoudiger de bijzaken zijn des te beter, zij zullen de aandacht van de hoofdzaak niet afleiden. Een muur, een vloer, een deur of venster, zelfs een onbewegelijk figuur zijn uit zich zelve weinig of niets, maar wat genoegen wordt het hen te zien, wanneer zij gedrapeerd zijn in het licht als in een fonkelend gewaad; hoe rijk wordt dan hunne armoede! Pieter de Hoogh gevoelde dieper dan wie ook, wist juister en krachtiger te verhalen van die omscheppingskracht.

Hij had de zeer zeldzame gave te kunnen toonen hoe in den vollen zonneschijn de vormen terzelfder tijd verscherpen en verfijnen, hoe de schaduwen bij ons niet als in het zuiden de uitsprongen hard en zwaar doen voorkomen; maar hoe alles een zachte glinstering verkrijgt, die aan de soberste vormen een edeler en reiner uitzicht geeft; hoe het licht, reinheid en blijdschap schept; hoe het wel niet alles wat het raakt in goud verandert, maar toch veredelt van stof en iets feestelijks, iets zondaagsch medebrengt overal waar het binnendringt. Enkele anderen Esaias Boursse, de Delftsche Vermeer deden het hem na, Koedyck beproefde het met minder welgelukken.

De menschen van zijnen tijd begrepen hem niet en eerst veel later brak voor hem de dag der verdiende waardeering aan. Niemand achtte het dan ook de moeite waard zich om zijn lotgevallen te bekreunen en zijne tijdgenooten stipten evenmin zijn geboortestad als zijn geboortejaar aan. Al wat wij over hem te weten kwamen danken wij aan de geduldige opsporingen in archieven en aan gelukkige toevallen, die voor een klein deel de tekortkomingen der oude levensbeschrijvers onzer kunstenaren aanvulden. Zoo vond Dr. A. Bredius een paar oorkonden, waarin Pieter de Hoogh zelf getuigt, dat hij in 1630 geboren is en in 1653 benevens de schilderkunst ook het ambt uitoefende van dienaar van zekeren heer Justus de la Grange, koopman en eigenaar, die zich waarschijnlijk te Delft ophield. Het schijnt wel dat in de uren, die zijn gewone dienstverrichtingen hem overlieten, onze kunstenaar voor zijn meester schilderde, want in 1655, toen Justus de la Grange zijne verzameling schilderijen aan zekeren Pieter Persijn overliet, telde men daarin tien stukken van Pieter de Hoogh, die aan 6,10 en 20 gulden elk geschat

[p. 183]

werden. Rond 1655 vestigde onze kunstenaar zich te Delft en werd daar den 20^sten September van dit jaar als lid der Sint-Lucasgilde aangenomen. In 1657 woonde hij nog in dezelfde stad, maar in 1668 vinden wij hem in Amsterdam. Waar hij overleed weten wij niet. Het laatste jaartal, dat wij op zijne schilderijen aantreffen is 1677 en vermoedelijk stierf hij te Amsterdam kort daarna in weinig gevorderden ouderdom.

De heer Haverkorn van Rysewyck slaagde er later in iets nauwkeurigers over hem te ontdekken en nu kwamen wij te weten, dat Pieter de Hoogh geboren is te Rotterdam, dat hij gedoopt werd den 20^sten December 1629, den 12^den April 1654 nog te Rotterdam woonde en den 3^den Mei daaropvolgende te Delft trouwde met Anna van der Burch. Na zijn huwelijk ging hij zich in deze laatste stad vestigen, waar den 1^sten Februari 1655 zijn eerste en den 14^den November 1656 zijn tweede kind werd gedoopt. In het sterfteregister vinden wij dat zekere Anna van der Burch stierf te Delft den 3^den November 1667. Vermoedelijk was dit de vrouw des schilders, alhoewel het register haar dien titel niet toekent, en het kan wel zijn dat hij ten gevolge van dit verlies kort daarna Delft verliet en te Amsterdam ging wonen.

Volgens Houbraken heeft hij eenigen tijd bij Nicolaas Berchem geleerd; maar, alhoewel wij hem eerst in het laatste levensjaar van Rembrandt te Amsterdam vinden, valt het niet te betwijfelen of hij heeft meer dan van wien ook den invloed van den grooten lichtschilder ondergaan.

Wij deelden hooger den prijs mede, waaraan zijne schilderijen tijdens zijn leven geschat werden: de beste konden wel 20 gulden waard zijn volgens het oordeel zijner tijdgenooten. In de eerste helft der achttiende eeuw gaat men voort dezelfde spotprijzen te besteden; in de tweede helft komt er ommekeer en wordt er zelfs eens 450 gulden voor een der stukken betaald. Maar het is eerst in onzen tijd, nu men weer hoog belang is gaan stellen in de studie van het licht, dat men Pieter de Hoogh naar waarde leerde schatten en voor zijne werken ontzaglijke prijzen betaalt. De laatste zijner schilderijen, die verkocht werd, die der veiling Hope, gold 2150 guinëen, ruim 25000 gulden, voor die van het Museum van Berlijn werd voor weinige jaren het dubbele betaald.