Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 4

[p. 304]

Eene groep Javaansch werkvolk.
Door F.

De in deze aflevering opgenomen plaat stelt voor een vijftigtal Inlanders, allen gearbeid hebbende aan een onlangs voltooid gonvernementsbouwwerk in de residentie Kedoe, eiland Java. Voor het meerendeel zijn zij Javanen.

Hoewel slechts zeer korten tijd, vóór de amateur-photograaf met zijn toestel moest komen, aan de werklieden bekend werd gemaakt, dat het voornemen bestond om hen te doen poseeren, vonden toch nog enkelen gelegenheid - het was in de middagrust - hunne dagelijksche kleeding voor een naar hun oordeel voor deze plechtigheid meer passend gewaad te verwisselen; zoodat men naast den inlander in werkpak een anderen ziet in feestkleedij.

Nu de menschen zelve.

Al dadelijk valt het oog op hem, die in het midden op een stoel gezeten - waarop hij eerst plaats nam na herhaalde aanbieding zijner verontschuldiging, dat hij in tegenwoordigheid van Europeanen de vrijheid nam van te gaan zitten - als voornaamste van allen zich doet kennen. De naam van dien man is Sodipoero; wie hem gekend hebben, zullen zich zijn persoon met zijn helderen flinken oogopslag en zijne vormelijke manieren zonder een zweem van kruipende onderdanigheid wel kunnen te binnen brengen. Van zeer eenvoudige afkomst, als horlogemakersleerling begonnen, was hij zich op het bouwvak gaan toeleggen en heeft het daarin op eene voor een Javaan buitengewone hoogte gebracht, zonder ooit geregelde opleiding er in te hebben ontvangen. Ingewikkelde teekeningen lezen en met elkander vergelijken, daarin eene ingeslopen fout ontdekken, valt hem zeer gemakkelijk, met een waterpasinstrument is hij volkomen vertrouwd, een groot gebouw uitzetten doet hij zeer goed, en, dat zijne kennis niet oppervlakkig is, bleek telkens. Eens kwam hij met een bedrukt gelaat ons mededeelen, dat de helling van een klein gedeelte dak slechts 20 graden bedroeg, dat was naar zijne bescheidene meening te gering, het gebouw stond al en op de teekening was de helling niet aangegeven of te meten. Hoe hij ze gevonden heeft is ons nooit geheel duidelijk geworden, hij heeft waarschijnlijk zelf eene doorsnede van het huis gemaakt, zijne opgave bleek volkomen juist te wezen, zijne bekommering echter overbodig. Behalve, dat hij in zijne jeugd eene inlandsche school had bezocht, had hij geen geregeld onderwijs meer gehad, maar alle kennis door eigen studie verworven. Als onderaannemer en leverancier waren zijne verdiensten zeer belangrijk, ik schat ze op ten minste f 400. - 's maands; eene voor een inlander zeer groote som. Toch is de man niet rijk, zijne eigendommen slechts weinige en kan hij slechts even rondkomen. Hij lijdt, als zoovele zijner landgenooten, die het wel gaat, onder zijne familie. Tot in, ik weet niet den hoeveelsten, graad teeren zijne bloedverwanten op zijne inkomsten. Zijne twee huizen herbergen een aanzienlijk getal personen, en deze, versterkt door buitenwonenden, zorgen er wel

[p. 305]

voor, dat van kapitaalvorming - waartoe toch de Javaan zoo moeilijk te bewegen is - bij hem in 't geheel niets kan komen. Hij had zich daarbij eene zekere mate van weelde aangewend, zijne twee wagentjes (dos-à-dos) met paarden, waarmede hij en wat wij zijne staf plachten te noemen des avonds naar huis reed, mochten gerust bezien worden. Zijne marmeren tafels waren te mooi voor zijne woning, en zijne kleeding niet weinig kostbaar. De kleur van het buisje dat hij droeg was onze thermometer, zij werd donkerder naarmate de temperatuur daalde. Wie meent, dat het in Java's berglanden niet koud kan wezen, zoude zich zeer bedriegen, en als het bij zonsopgang niet warmer is dan 60 graden Fahrenheit, heeft men in het warme Oosten wel degelijk last van die toch zeer betrekkelijke koelte. Doch genoeg over dezen hoofdpersoon van de schilderij. Ik wijdde wat langer over hem uit om het licht te doen vallen op de ongewone ontwikkeling van dezen inlander. Wel zijn de Javanen niet, wat algemeen beweerd wordt, dom; integendeel, men kan ze letterlijk alles leeren; maar Sodipoero is toch eene uitzondering.

Op den voorgrond van de plaat ziet men rechts drie en aan de linkerzijde een tweetal vrouwen in hurkende houding, voor het meerendeel wat schuin kijkende naar den toestel, waarmede haar afbeeldsel zal gemaakt worden. Deze vrouwen hebben haar gereedschap medegebracht, de groote sleggen, die sommige vasthouden, dienen tot verbrijzelen van stukken baksteen, welke, tot poeder geslagen, onder den naam van rood cement (eigenlijk brikkenmeel) een in Indië zeer gebruikelijk bestanddeel van de metselspeciën leveren. Met dit steenen kloppen verdienen die vrouwen per dag, negen en een half uur werkende, de luttele som van 16 tot 20 duiten (13 tot 16 cent), voorwaar een gering bedrag, zelfs al neemt men in aanmerking dat vrouwenarbeid zooveel goedkooper is dan die van mannen. Behalve voor dit zware werk waren nog tal van vrouwen in dienst bij de steen- en pannenbakkerijen, welke deze materialen voor het werk leverden, en dat niet alleen als vormsters van pannen, doch vooral voor stapelwerk en vervoeren van gebakken steenen; terwijl ook het aandragen van zand en grind meest door vrouwen geschiedde; ook kinderen vonden daarbij gelegenheid eene kleinigheid te verdienen, voor 10 duiten per dag kon menige knaap van 10 tot 11 jaar werk vinden. Tot onze spijt konden wij geen enkele van die jeugdige helpers in de groep opnemen, zij waren in den rusttijd niet zoo spoedig te vinden. Onder de mannen zijn alle soorten van ambachtslieden vertegenwoordigd. De voorste rij personen, allen in hurkende houding, geeft ons eerst ter rechterzijde te zien een drietal timmerlieden en een smid, de laatste kenbaar aan zijn blooten arm, die van goede spierontwikkeling getuigt; aan de andere zijde van den hoofdpersoon bevinden zich twee koelies met hunne patjols, een van hen vond de afwisseling van zijne dagelijksche bezigheid blijkbaar zeer aardig, 's mans gelaat drukt ten minste veel blijdschap uit. Naast hem zit een persoon, wiens gelaatstrekken en eigenaardige haargroei ten duidelijkste zijne niet-Javaansche afkomst bewijzen; hij is een tot den Islam bekeerde Chinees - veel komt die geloofsverandering niet voor.

[p. 306]

Van de menschen, die staande den achtergrond vullen, valt de aandacht in de eerste plaats op de groep in zwarte kleeding, die om en achter den stoel is geschaard. Deze zijn allen hoofdmandoors of bazen-werklieden, de eersten voor ondertoezicht over groote onderdeelen van het werk, de laatsten opzicht voerende over een aantal ambachtslieden. Aan de rechterhand van Sodipoero staat een inlander, de echte Javaansche hoofdbedekking vasthoudende, die gemakkelijk de proef voor een Europeeschen timmermansgezel kan afleggen; hij was geplaatst aan het hoofd van de deuren- en ramenfabriek, en had een zestigtal Javanen onder zich. Zijne ambachtskennis was zeer aanzienlijk. Voor

Javaansch werkvolk.

wie het niet met eigen oogen gezien hebben, is het haast ongeloofelijk, hoever een inlander met een goed oordeel begaafd, het in de uitoefening van zijn vak kan brengen. Waar is het echter ook, dat die menschen dan voor zich en hun gezin een onbekrompen bestaan hebben, en het zich wat eten betreft aan niets laten ontbreken.

De man met het donkere uiterlijk en hooge schouders is het hoofd der zagers. Zij staan naast hem twee met ontbloot bovenlijf, waaraan men hun sterken lichaamsbouw kan bewonderen. Trouwens hun werk brengt mede, dat alleen gezonde krachtige personen hun brood ermede kunnen verdienen. De grootste van de drie zagers heeft voor een Javaan een buitengewone lengte, welke eigenschap mede moet toegeschreven worden aan den zeer knappen inlander, die eene rol papier in de hand houdende, ook door zijnen grooten

[p. 307]

echt gouden horlogeketting zich als persoon van gewicht doet kennen. En dat is hij, de hoofdmandoor Djojosasbro. Zijne meer dan groote gestalte en buitengewone lichaamskracht boezemden aan de koelies een niet gering respect in. Als hij eenmaal op zich had genomen iets te doen, gebeurde dat goed en vlug.

Achter en naast de op een drievoet opgestelde theodoliet bevinden zich de oppassers, die op het bureau en het werk dienst deden. Oppasser in gouvernementsdienst is eene van de meest begeerde betrekkingen voor den Javaan. Behalve, dat zij goed betaald worden, hebben zij veel vrijen tijd, de militaire bureaux in Indië zijn slechts een zestal uren van den dag geopend; maar daarenboven staat zulk een quasi gouvernementsambtenaar in de oogen van het mindere volk goed aangeschreven. Voor het meerendeel zijn de oppassers beschaafde inlanders, de meesten moeten kunnen lezen en schrijven, ten minste hunne naamteekening kunnen zetten, en een in de Nederlandsche taal gesteld adres op een brief kunnen ontcijferen. Verstaan zij een weinig van het boekbindersambacht dan rijst hunne waarde zeer. Begrijpelijk is het, dat, als zij eenmaal eene plaatsing gevonden hebben, zij daarin zoo lang mogelijk trachten te blijven. De man in het witte buisje was al 14 jaar op hetzelfde bureau werkzaam, en zijn collega in wat donkerder kleeding aan de andere zijde van het instrument staande reeds 6 jaren in mijn dienst, beide welopgevoede Javanen, vol ijver voor hun werk.

Als tegenhanger van de theodoliet staat aan de andere zijde van de plaat een waterpastoestel, omgeven door wat men zoude kunnen noemen de bedieningsmanschappen. Aanvoerder van de ploeg koelies, die steeds bij het meten dienst deden, was de kleine Javaan, die met eene richtbaak in de hand en eene opgerolde teekening onder den arm u niet weinig trotsch aankijkt. Hij was zich ten volle van zijne waardigheid bewust, en wee den ongelukkigen koelie, die zelfs maar het ledige instrumentenkistje onbeschaduwd in de zon dorst zetten, hij was zeker van een stortvloed Javaansche scheldwoorden van de allerergste soort. Walido, zoo was 's mans naam, had nu eenmaal den last gekregen te zorgen, dat steeds het waterpastoestel of de theodoliet door het zonnescherm moest beschut worden, en strekte nu ook zijne zorgen uit over alles, wat met die, in zijne oogen bijna heilige voorwerpen, maar eenigszins in verband stond.

Hij had zoovele kleine kunstgrepen om den officier, die met het instrument werkte, de taak te verlichten, dat de indruk van bekrompenheid, door zijne zorg voor het kistje opgewekt, aanzienlijk werd getemperd.

Nog staan vele personen op de teekening, welke niet zijn besproken. Alle te bespreken zoude mij te ver voeren, meer dan een bijschrift bij de plaat te leveren was niet het doel van dit stukje.

En hiermede neem ik afscheid van de vertegenwoordigers van het zeer talrijke werkvolk, waarmede ik bijna twee jaar lang dagelijks verkeerde.

Ten slotte een woord van dank aan den bekwamen amateur-photograaf, welke mij zijn werk welwillend ter publiceering afstond.