Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 4

[p. 109]

Uit de studeercel der redactie.

Het is een eigenaardig verschijnsel in de Geschiedenis onzer Letteren, dat een zeer groot aantal dramatische dichters uit de 17^de en 18^de eeuwen met een zeer deftig stilzwijgen worden voorbijgezien. De oorzaak ligt voor de hand. De tallooze blijspeldichters, der 17^de eeuw vooral, waren veroordeeld door den roep van onfatsoenlijkheid, die van hen uitging. Met de historiographie onzer letteren begint men pas in de eerste jaren onzer eeuw, en de heeren, die toen aan het woord waren - Jeronimo de Vries, Siegenbeek, Bilderdijk, Collot d'Escury, zelfs Witsen Geysbeek - keken met zeer veel minachting neer op ‘de gants aanstootelijke kluchten’ van het voorgeslacht. Sedert de laatste twintig jaren kwam verandering in dezen toestand. Juist over de minder bekende auteurs, waaronder zoovele kluchtspeldichters, werden uitmuntende studiën geleverd door Jonckbloet, J. te Winkel, J.A. Worp, J.H.W. Unger en enkele anderen. Er blijft evenwel nog heel wat te doen over. Kleine ontdekkingen op dit gebied schijnen altijd welkom.

Tot de zeer weinig bekende kluchtspeldichters der 17^de eeuw behoort Willem Diedericksz Hooft, die vijf vergeten kluchtspelen schreef: Andrea de Pierre Peerde-Kooper, (1628), Doortrapte Melis, (1623), Stijve Piet, (1628), De Hedendaagsche Verloren Soon, (1630) en Jan Saly, (1622). Door Wagenaar wordt de auteur dezer stukken als Regent van den Schouwburg in 1637 en en 1638 genoemd. Hij had in 1635 nog aan het hoofd gestaan van de oude Kamer, en was Regent van den Schouwburg van 1637 tot 1641, van 1644 tot 1647, en van 1651 tot 1652.

Door Jonckbloet wordt eene bladzijde gewijd aan dezen kluchtspeldichter, en een zijner stukken geanalyseerd, schoon het oordeel zeer ongunstig luidt. De aldus bevoorrechte klucht draagt den titel van: W.D. Hoofts Kluchtigh-Spel, Andrea de Piere Peerde-Kooper: Vertoont op de Brabantsche Kamer, Anno 1628. Nu weder op nieuws gespeelt op de Amsterdamsche Kamer, Anno 1634. Vermeerdert ende verbetert door den autheur (Wapen van Amsterdam). L'Amsterdam. Voor Dirck Cornelisz Houthaeck, Boeckverkooper op de Nieuwezijts Kolck, Anno 1634.

Jonckbloet vestigt de aandacht op deze klucht, ‘omdat het allen schijn heeft, dat de dichter een tegenhanger wil leveren op Bredero's Spaanschen Brabander, door de voorstelling, hoe een eerlijke en eerzame Antwerpenaar in Amsterdam bedrogen wordt.’

Te recht wordt hier beweerd, dat het allen schijn heeft, of een tegenhanger van Jerolimo optreedt. Schijn kan er zijn, maar in werkelijkheid grijpt hier geheel iets anders plaats. Dit zal aanstonds blijken, wanneer het mij gelukt is, aan te wijzen, welke bron W.D. Hooft voor zijn Andrea de Piere, Peerde-Kooper heeft gebruikt.

Men heeft hier te doen met een zeer zeldzaam en belangwekkend geval. De kluchtspeldichter W.D. Hooft geeft hier eene rechtstreeksche navolging van Boccaccio's Decamerone. Hij dramatiseert de vijfde novelle van den tweeden dag, waarin verteld wordt, hoe Andreuccio van Perugia naar Napels komt, om paarden te koopen, hoe hij driemaal in gevaar geraakt zijn leven

[p. 110]

te verliezen, maar telkens met den schrik vrij komt, en met een robijn naar huis terugkeert.

Dat W.D. Hooft Boccaccio rechtstreeks navolgt, kan gemakkelijk bewezen worden. Moeilijker is het uit te maken, of hij uit het Italiaansch, uit het Fransch, of uit het Nederlandsch overneemt, schoon dit op zich zelf tot het hoofdfeit weinig afdoet. Onze ernstige wijsgeer Coornhert vertaalde Vijftigh Lustighe Historien ofte Nieuwigheden Johannis Boccatii, naar het Fransch van Le Maçon, welke bewerking herdrukt is in 1597 en 1640. Misschien volgde W.D. Hooft de Fransche vertaling - in elk geval hield hij zich streng aan Boccaccio.

Bij dezen is de geschiedenis van Andreuccio de Perugia op de volgende wijze verteld: Andreuccio, een paardenkooper uit Perugia, komt te Napels met 500 goudguldens om paarden te koopen. Hij laat op de markt zijne met goud gevulde beurs zien. Zoo wordt hij opgemerkt door eene Siciliaansche, eene zuster des ‘gemeenen levens’, die een oud wijf op hem afzendt, om hem uit te hooren. De oude best kent Andreuccio di Pietro, zij heeft bij zijn vader in Sicilië en in Perugia gediend. De oude deelt alles mee aan de Siciliaansche, die nu een meisje naar den paardenkoopman stuurt om hem aan te kondigen, dat eene voorname dame uit Napels hem wenscht te spreken. Andreuccio waant, dat hem eene bonne fortune wacht, en volgt het kind naar eene zeer verdachte buurt.

Hij komt ten huize der Siciliaansche intrigante, die hem om den hals valt onder tranen, en eene aardige historie vertelt, waaruit blijkt, dat zij zijne lijflijke zuster is. Zij toont zich zeer op de hoogte van zijne familie, zoodat Andreuccio alles gelooft. Zij schenkt hem Griekschen wijn, en biedt gebak aan. Zij overreedt hem bij haar te blijven eten, en houdt hem tot zeer laat. Dan dwingt ze hem bij haar te blijven vernachten - en laat hem alleen met een knaapje, dat hem overal den weg zal wijzen. In zijn slaapvertrek legt hij zijn wambuis met de beurs - en zoekt dan naar een kabinetje, dat hem door den knaap wordt aangewezen. Nauwelijks alleen zijnde, zinkt de grond onder zijne voeten weg - en valt hij naar beneden in eene morsige opening tusschen twee muren. Over een muurtje klimmend, klopt hij in deerniswaardigen staat bij het huis van zijne gewaande zuster aan, maar wordt niet toegelaten. Een ruwe mannenstem dreigt hem met den dood, zoo hij voortgaat burengerucht te maken. Andreuccio moet kleeren en goud daar achterlaten. Hij tracht nu eerst het strand der zee te bereiken, om zich te reinigen, en komt in de Ruga Catalana, waar hij twee mannen met lantaarns ziet aankomen, voor welke hij zich verbergt in een vervallen huis. De mannen volgen hem, en vragen hem naar de oorzaak van zijn zonderling uiterlijk. Andreuccio verhaalt alles. De beide mannen noodigen hem uit zijne schade te herstellen door hen te volgen naar eene kerk, waar zij het grafgesteente van een met veel kostbaarheden begraven bisschop willen opbreken, om te stelen. Vooraf daalt Andreuccio in eene put af, om zich te wasschen, en daar er juist twee nachtwachts aankomen, gaan de dieven op de vlucht. Een der

[p. 111]

nachtwachts wil drinken, draait het katrol der put om, en brengt Andreuccio te voorschijn. Hevig schrikkend gaan de nachtwachts op de vlucht - Andreuccio komt uit de put, vindt de dieven terug, en vergezelt hen naar de kerk. Zij noodzaken hem in de geopende graftombe af te dalen, hij geeft hun vele kostbaarheden, maar behoudt een robijnen ring van hooge waarde.

De dieven, die hem van bedrog verdenken, sluiten het graf boven zijn hoofd, en vertrekken. In wanhoop poogt Andreuccio te vergeefs den marmeren deksel op te lichten. Maar nu hoort hij gerucht. Vele menschen stroomen in de kerk, omdat men den kerkroof op het spoor is. De deksel van de tombe wordt geopend. Een priester wil er in afdalen, maar de paardenkooper trekt hem aan zijn been - zoodat de priester gelooft, dat de duivel in het graf schuilt. Gillende verdwijnen allen. Andreuccio verlaat de kerk, onbespied. Hij keert naar Perugia terug in het bezit van den kostbaren ring.

W.D. Hooft heeft dit verhaal, tooneel voor tooneel, eenvoudig gedramatiseerd. Enkele kleinigheden voegt hij er aan toe. Zijn kluchtspel begint met een ‘uytkomst’ van Sybrich, een ‘Besje’, en twee buurwijven, die naar de begrafenis van een zeer ‘geleerden Preek-Heer’ gaan kijken. Dan verschijnt Andrea de Pierre, paardenkooper, die uit Antwerpen gekomen is, om Napolitaansche paarden te koopen te Amsterdam. Spoedig daarna komt Margriet, die de rol van de Siciliaansche speelt, met Lijntje ‘de meyt’, zich beklagen, dat hare zaken in den winter altijd zoo slecht gaan. De buurwijven en het besje verhalen van de begrafenis des Preekheers. Margriet en Lijntje ontmoeten Andrea, die nog niet is geslaagd in den aankoop van een paard. De best herkent in Andrea den zoon van een man, bij wien zij gediend heeft in Braband. Zij zegt:

‘Mijn videmis van mijn aensicht, staet jou dat noch so wel veur?’

Na een lang gesprek met Andrea, wordt het besje door Margriet ondervraagd. Margriet leert van de oude al de familiebetrekkingen van Andrea kennen. Lijntje gaat hem uitnoodigen bij eene voorname Amsterdamsche dame te komen. Andrea komt, en verneemt, dat Margriet zijne zuster is, 't welk zij bewijst door een tal van bijzonderheden uit zijne familie te vermelden. Zij richt een maaltijd aan, en laat hem veel drinken.

Eindelijk komt een gezelschap Duitsche muzikanten met rommelpotten. Zij zingen met Duitsch accent.

Dit tooneel is zeer karakteristiek, en herinnert aan sommige schilderijen van Jan Steen en Adriaen de Brouwer.

Margriet noodzaakt Andrea bij haar te logeeren - en hoopt hem te doen vermoorden door zekeren Karel, een ‘Roffiaen’.

Zich afzonderende in een kabinetje, doet hij een gevaarlijken val, nadat hij zijn wambuis met de gouden dukaten op zijne kamer had uitgetrokken. Uit een slop tusschen twee huizen te voorschijn gekropen, schreeuwt hij bij de deur van zijne gewaande zuster, om binnen gelaten te worden, maar Margriet roept uit het venster:

‘Ick jou zuster? jij liegt jou trony van twaelif schellingen.’

[p. 112]

Door de buurvrouwen en den ‘Roffiaen’ gewaarschuwd, moet hij het eindelijk opgeven, en ontmoet twee ‘gauwe dieven’, Hachje en Schofje.

Zij zijn gekomen, om een graf open te breken, waarin een Heerom met veel schatten begraven is, met een ring van duizend pond aan den vinger. Zij vragen Andrea om medewerking, maar deze moet eerst in een put zich reinigen. Als de nachtwachts bij de put komen drinken, vluchten de dieven, maar zoodra Andrea te voorschijn komt, vluchten de nachtwachts op hunne beurt, en gaat Andrea met de dieven naar de kerk het graf openbreken. Hij moet in het graf afdalen, neemt den ring, en zegt tot de dieven, dat hij niets ontdekt. Zij laten uit wraak de zerk op zijn hoofd vallen, met de woorden:

‘Daer me, genacht, olykoeck! te Paes gaet de vasten uyt!’

In plaats van priesters komen nu twee nieuwe dieven, Robbert en Fop.

Zij lichten de zerk van het graf, een der dieven klimt er in. Andrea trekt hem bij het been. Ze denken, dat de duivel in het graf steekt, en vluchten. Hij krijgt een pak kleeren van zijn waard, en zal snel de stad verlaten Margriet en Lijntje trakteeren de buurwijven, opdat zij van het nachtelijk burengerucht zullen zwijgen.

Met de meeste zekerheid weten wij nu, dat W.D. Hooft de vijfde novelle van den tweeden dag uit Boccaccio's Decamerone heeft gedramatizeerd. Zeer kleine afwijkingen zijn zonder eenig belang. De geheele novelle is op den voet gevolgd. Er is geen enkel Nederlandsch blijspel bekend, waarin Boccaccio zoo trouw is nagebootst. Het schijnt vreemd, dat Jonckbloet, die het stuk las en analyseerde, deze in het oog springende overeenkomst niet heeft opgemerkt. Dat W.D. Hooft een tegenhanger van Bredero's Spaanschen Brabander heeft willen leveren, blijkt nu ten eenemale onjuist.

Andrea moge uit Antwerpen komen, hij spreekt goed Amsterdamsch, zoo als de overige dramatis personae. Dat Napels en Perugia vervangen worden door Amsterdam en Antwerpen, geschiedt alleen voor de Amsterdammers van 1628. Voor het overige is W.D. Hooft geheel trouw aan zijn model geweest, zoo zelfs, dat vele bijzonderheden voor het oog der Amsterdamsche toeschouwers zeer moeilijk te gelooven zijn geweest. Dat een doode bisschop te Napels met kostbaarheden begraven wordt, is geheel natuurlijk; maar zeer moeilijk is het zich eene voorstelling te maken van de begrafenis eens gestorven Amsterdamschen Preekheers in eene Amsterdamsche kerk in 1628, voorzien van kostbaarheden en een robijnen ring van duizend pond.

Dat Andrea te Amsterdam bij winterdag in eene put afdaalt, is even onwaarschijnlijk, als dit te Napels natuurlijk was. W.D. Hooft heeft de stof eenvoudig behouden, zooals ze bij Boccaccio was - hij heeft niet getracht er iets nationaals van te maken. Zijn werk heeft geringe letterkundige waarde - schoon zekere vis comica à la Bredero niet te miskennen is. Op nationale wijze en oneindig knapper is het begin dezer novelle - het berooven van eene vreemdeling door voorgewende bloedverwantschap - gedramatiseerd door Constantin Huygens in zijne Klucht van Trijntje Cornelis (1659) - maar deze geestige dichter maakt een geheel gewijzigd slot en een bijna geheel oorspronkelijk kunstwerk.