Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 3

[p. 437]

Uit de studeercel der redactie.

6 September 1893.

Het 22^ste Taal- en Letterkundig Congres te Arnhem is gehouden. De vraag kan nu beantwoord worden, of het geslaagd is, of het in de geschiedenis der Nederlandsche Congressen met gulden lof zal worden vermeld. Want - er zijn ook Congressen geweest, die geheel mislukten. Het 4^de te Utrecht liet te wenschen over. De algemeene toon was in 1854 minder hartelijk dan nu - en de heftigheid der aanvallen tegen Prof. G.W. Vreede, bij het voorstel, om een monument voor Bilderdijk op te richten, wierp er eene schaduw over. Het 10^de te 's-Gravenhage (1868) liet ook zeer veel te wenschen en te klagen. De Burgemeester vergunde niet, dat de Congresleden van het station in plechtigen optocht zich naar het zittingslokaal begaven, omdat.... het Zondag was.

Daarbij kwam, dat de grootste sociëteit, de bekende ‘Witte’, geen ander feest wilde geven dan de gewone muziekuitvoering in het Bosch, waar men de Congresleden kon introduceeren. Gebrek aan sympathie bij de Haagsche hoogere standen was duidelijk zichtbaar.

Het elfde Congres te Leuven in 1869 leed aan toevallige rampen. Het begon met een bal, en omdat vele leden zich niet in den rok gestoken hadden, werden ze aan de deur afgewezen. Des avonds van den laatsten dag ontstond in het lokaal: de Tafelrond zulk een hevig gekijf tusschen liberale en clerikale Vlamingen, dat men eenvoudig het gas afsloot, en de twistenden verzocht de zaak op straat uit te maken.

Het 18^de Congres te Breda (1881) kan als geheel mislukt beschouwd worden. Er ontbrak van alles. Geen optocht, geen ontvangst bij het Gemeentebestuur! De Burgemeester wilde schitteren door geestigheid, en sprak bij de eerste vergadering de Congresleden aan met het befaamde woord: ‘Geleerde menschen.’ Er was geene stof voor debatten, zoodat eenige letterkundige leden de vergadering bezig hielden met kleine vertellingen. Het 19^de Congres te Brugge (1884) had in het geheel niets te beteekenen. De beraadslagingen werden gestoord door eene bende West-Vlaamsche taalparticularisten, die de uitvinding gedaan hadden, dat er geene Nederlandsche taal bestond, doch dat er alleen maar van West-Vlaamsch sprake mocht zijn!

Naast deze half geslaagde, of geheel mislukte, Congressen staan er vele, wier naam een goeden klank behield in de historie. Mij heugt, hoe het 8^ste te Rotterdam (1865) geheel gered en gedragen werd door den voorzitter Mr. G. Mees, hoewel er toen geene afdeelingen bestonden, en de debatten over de spelling soms wel wat gerekt schenen. Het 9^de te Gent (1867) werd door Jhr. de Maere-Limnander voortreffelijk geleid. Er heerschte groote geestdrift in de voor het eerst ingestelde drie sectiën. Het 12^de te Middelburg (1872) had groote verplichting aan den algemeenen voorzitter, Jhr. de Jonge van Ellemeet, die zijne botanische en letterkundige schatten op zijn fraai buitengoed te Oostkapelle aan de Congresleden ter bezichtiging gaf, en ze met de gulste gastvrijheid onthaalde. Het 15^de Congres te Brussel (1876) werd door Koning Leopold II met bijzondere onderscheiding behandeld - hij noodigde de Noord-Nederlandsche leden op eene receptie ten paleize, en sprak met ieder

[p. 438]

een vriendelijk woord. Een Noord-Nederlander was door deze eer zoo machtig ontroerd, dat hij den Koning geen antwoord wist te geven, maar allerlei zonderlinge gebaren maakte, zoodat Leopold II glimlachend verder ging, en tot zijne adjudanten sprak: ‘Je crois qu'il est sourd!’

Het 20^ste Congres te Amsterdam slaagde zeer goed onder leiding van Mr. H.P.G. Quack, en verwierf de algemeene goedkeuring vooral door de instelling der Commissie van Bijstand voor de uitgaaf van het Woordenboek. Het 21^ste te Gent, weder onder leiding van Jhr. de Maere-Limnander, overtrof vele van zijne voorgangers door den uitmuntenden vriendschappelijken toon, door de beleefdheden den Congresbezoekers bewezen, inzonderheid in de woningen van den Gouverneur van Oost-Vlaanderen, Jhr. R. de Kerckhove d'Exaerde, en van den Burgemeester Lippens.

En nu het 22^ste Congres te Arnhem!

Zonder eenig voorbehoud moet erkend worden, dat dit laatste Congres het schitterendste geweest is, dat ooit in eene Noord-Nederlandsche stad is gehouden. Arnhem overtrof verre Amsterdam, Utrecht, 's-Hertogenbosch, Rotterdam, Den Haag, Middelburg, Maastricht, Kampen en Breda. En wel in zeer vele, en zeer verschillende opzichten.

In de eerste plaats is Arnhem eene der mooiste steden van ons vaderland, zoodat, toen de burgerij alom Nederlandsche en Belgische vlaggen uitstak, terwijl de Regelingscommissie gezorgd had, dat overal vlaggentropeëen opgericht waren met cartels, waarop in de stedelijke kleuren - wit en vergeetmijnietblauw - de namen der voornaamste overleden schrijvers uit Noord- en Zuid prijkten, bij al het hoogopgaande groen, bij de vijvers en springende fonteinen, Arnhem een betooverenden indruk maakte. De groote zaal van Musis, waar de algemeene vergaderingen gehouden werden, de zaal van het Nut, waar de algemeene feestmaaltijd plaats greep, waren met grooten smaak en indrukwekkenden rijkdom versierd. Van zoo iets was zelfs te Amsterdam geen spoor.

In de tweede plaats was dit Congres met de uiterste zorg voorbereid. Alles ging met de grootste orde, men had in alles voorzien. De Voorzitter der Regelingscommissie, Dr. L.H. Slotemaker, leidde het Congres in met eene der welsprekendste en knapste toespraken, die ooit op deze Congressen gehoord zijn. Hij toonde de geschiedenis, de richting, het doel, de moraal onzer Congressen volkomen te hebben doorgrond - hij boeide zijn gehoor van het begin tot het einde. Mag ook hier een ziertje van critiek gewaagd worden, dan zou het mij op het hart liggen, dat de vermelding, de zeer uitvoerige behandeling, der spellingszaak, merkelijk korter had kunnen zijn. De Congresleden van 1865 tot 1893 weten met welk eene zorg de spellings-quaestie van het groote Woordenboek door De Vries en Dr. L.A. te Winkel is geregeld. Het Woordenboek heeft zijne spelling in België en Nederland officiëel erkend gezien. Zij, die nu pogen in deze uitkomst van onzen Congres-arbeid op nieuw verandering te brengen zijn eo ipso tegenstanders van het Woordenboek, en trachten de met zooveel inspanning en wetenschap verkregen officiëele spelling volkomen ten onrechte als onbruikbaar voor te stellen.

[p. 439]

Doch dit is alleen eene quaestie van theorie, die op het Congres zelf door niemand verder is aangeroerd. Dr. Slotemaker heeft door zijne uitmuntende leiding der beraadslagingen, door zijne geestige en heldere woorden aanspraak op de dankbaarheid van alle Congresbezoekers. Zijn naam is nu onafscheidelijk aan de Nederlandsche Congressen verbonden, niet minder dan die van zijn ijverigen Secretaris M.A. Sipman.

In de derde plaats liet de vriendschappelijke ontvangst van Arnhem's ingezetenen niets te wenschen over. Hier heerschte volmaakte sympathie voor onze 22^ste bijeenkomst bij de aanzienlijke standen en bij de burgerij. Gedurende den plechtigen optocht naar het Stadhuis scheen er onder de woelige volksmenigte neiging te bestaan om eenige socialistische deunen aan te heffen; voor het overige verheugde zich geheel Arnhem over het Congres. Een uitmuntend voorbeeld werd gegeven door den Commissaris van H.M. de Koningin, Mr. J.H.M. Baron Mollerus van Westkerke, en door den Burgemeester Jhr. D.J.A.A. van Lawick van Pabst van Nijevelt. Zij, die in beider woning met schitterenden goeden smaak en innemende heuschheid zijn ontvangen, zullen aanstonds moeten erkennen, dat zelden door gastvrouw en gastheer eene hoogere mate van tactvolle beleefdheid en bewonderenswaardige toewijding zijn aan den dag gelegd.

In de vierde plaats had de Regelingscommissie uitstekend gezorgd voor het bijeenblijven der Zuid- en Noord-Nederlandsche Congresleden, na de vergaderingen. De tooneelvoorstelling van Dinsdag 29 Augustus bood uitnemend goed geslaagd werk. Eene jonge schrijfster van ongemeen talent, Mevr. M. Snijder van Wissenkerke, de dichterlijke auteur van Lotos, had een nieuw modern drama Lucie voltooid, en dit werd door de Rotterdamsche tooneelkunstenaars onder leiding van Jan C. de Vos en Van Korlaar bijna geheel onberispelijk vertoond. Eindelijk had men de balkonzaal, later vervangen door de groote zaal, van Musis gekozen, om na afloop van den arbeid aan de feestwelsprekendheid den ruimsten teugel te vieren.

Dit alles en nog zooveel meer getuigde er van hoe uitstekend de Regelingscommissie en Arnhem's ingezetenen hebben saamgewerkt. Maar de groote vraag komt nu, hoe hebben de Congresleden zich gehouden? Hebben zij met ijver saamgewerkt om iets goeds, iets blijvends tot stand te brengen? Het antwoord op deze vraag hangt geheel af van het letterkundig en aesthetisch Credo dergenen, die antwoorden. Er zijn er, die niets onbeduidender vinden dan een letterkundig Congres. De meesten dezer blijven dus weg, om hunne majesteit niet in bezoedeling te brengen met de kruieniersouderwetschheid der Taal- en Letterkundige Congressen. Het is inderdaad gezegend voor alle partijen, dat deze gekroonde hoofden maar wegblijven. Er zijn er ook van dezen, die een toeval naar het Congres voert, en die met stijgenden onwil het krioelen der Congresmieren aanzien. En zoo spoedig zij spreken, blijkt het eerst.... aan enkelen hunner geestverwanten, hoe lang reeds onze Congressen zijn opgeschreven ten doode.

Gelukkig, dat deze heeren-beeldenstormers het niet voor het zeggen hebben. Er zijn ook Congresleden - zij maken de groote meerderheid uit onder de Zuid- en Noord-Nederlanders - die uit eenvoudige belangstelling in het gemeen-

[p. 440]

schappelijk Vaderland een Congres als iets heugelijks beschouwen, die dit historisch werk der verbroedering, in 1849 begonnen, met klimmenden bijval begroeten. Vraagt men aan dezen, hoe het op het Arnhemsch Congres is gegaan, dan klinkt het antwoord zeer bevredigend.

Uit den aard der zaak kunnen er niet altijd groote en diep ingrijpende voorstellen gedaan worden, die de gemeenschappelijke belangen van Zuid en Noord beide betreffen. De Congressen hebben hunne eigenaardige taak. In de eerste plaats blijft het Woordenboek de hoofdzaak. Telkens moet worden bericht, hoe ver de groote wetenschappelijke arbeid van De Vries, L.A. te Winkel, Verwijs, Cosijn, Kluyver, J.W. Muller, Uhlenbeck, A. Beets en de Vreese gevorderd is. Dank zij der Commissie van Bijstand gaat deze reusachtige onderneming rustig maar gestadig vooruit. Te Arnhem vernam men bij monde van Jhr. Beelaerts van Blokland, dat de Zuid-Afrikaansche Republiek, door haar Volksraad besloot eene bijdrage van £250 voor het Woordenboek af te staan. Nu blijkt het duidelijk, dat de hoogleeraar Bellaar Spruyt niet te vergeefs onze aandacht vroeg voor de Nederlandsche sprekende bevolking van Zuid-Afrika, en dat de Nederlandsche Congressen uitstekend handelen door - als men zegt - ‘voeling’ te houden met de Nederlanders buiten Europa.

Bij de beraadslagingen werd een voor Zuid-Nederland gewichtig voorstel gedaan door Mr. H. de Hoon, Leeraar aan de Vrije Universiteit te Brussel. Hij wenscht invoering der Nederlandsche Strafwetboektaal voor de rechtspleging in Vlaanderen, Brabant en Belgisch-Limburg. Dit verlangen zal aan de Belgische regeering worden medegedeeld. Een ander voorstel werd gedaan door Julius Pee, doctorandus in de Germaansche philologie te Gent, om als hulde aan Multatuli uit naam van het Congres eene populaire bloemlezing uit de werken van dezen auteur te doen samenstellen. In hoever dit met het oog op het kopyrecht te verwezenlijken is, zal later blijken.

Onder de letterkundige redenaars muntten uit de Amsterdammer C.H. den Hertog over De mogelijkheid eener moderne aesthetiek, en de Brusselaar J.M. Brans Over Nederlandsch modernisme. Beide voordrachten werden door levendige discussiën gevolgd. Men weet reeds, hoe de driftige en geestdriftige dichter Pol de Mont een pleidooi hield voor de Hollandsche modernisten van het tijdschrift ‘De Nieuwe Gids’, hoe de kalme, fijn ironische Laurillard daartegen protest aanteekende. Mij dunkt, de Voorzitter der eerste afdeeling deed wel op te merken, dat letterkundige richtingen alleen als historische verschijnselen dienen verklaard en beoordeeld te worden, dat alleen de geschiedenis zal beslissen wat er van ‘het modernisme’ op den duur voor heerlijks zal overblijven.

De Arnhemsche Regelingscommissie van het 22^ste Congres mag met voldoening op den volbrachten arbeid terugzien. Een Congres kan reeds alleen daarom geslaagd heeten, wanneer de aaneensluiting van allen, die Nederlandsch spreken in België en Nederland, eene schrede gevorderd is. De verbroedering op taalgebied kan nooit te ver gaan! En ditmaal lag ook weder het groote belang van onze bijeenkomst in het vaster aaneensnoeren der oude vriendschapsbanden, in het aanknoopen van nieuwe. En juist dit was de allerbeste uitkomst van het Arnhemsche Congres.