Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 3

[p. 333]

Uit de studeercel der redactie.

8 Augustus 1893.

Het twee en twintigste Taal en Letterkundig Congres te Arnhem moet nog gehouden worden, maar als deze bladzijden verschijnen, behoort het al tot de historie. Het is misschien niet onbelangrijk in de zalige onwetendheid der toekomst eens te vragen: wat zulk een congres in het tegenwoordig oogenblik voor nut kan hebben? Niemand zal ontkennen, dat het eigenlijk doel der congressen tot nog toe gebleken is te zijn de nadere verbroedering van de twee door de historie en de staatkunde gescheiden deelen onzer Nederlandsche nationaliteit. Voor dit doel zijn een en twintig congressen vergaderd geweest, en telkens zijn enkele stappen gedaan in de goede richting. Niemand heeft ooit aan de meest ijverige en toongevende leden der congressen kunnen verwijten, dat zij de congresdebatten door politieke tinnegieterij hebben ontluisterd. Tot nog toe was ieder overtuigd, dat de Nederlandsche Congressen hoegenaamd geen gevaar opleveren voor de rust van Europa. Sedert 1849 was steeds onze leus: geen politiek debat. De Nederlanders van het Noorden ontmoeten de Nederlanders van het Zuiden op de Congressen - en beraadslagen alleen over wat er in het belang der gemeenschappelijke moedertaal en letterkunde kan worden gedaan. Dit standpunt nemen alle congresleden, die het goed meenen met de congreszaak, gaarne in.

En inderdaad onze een en twintig vergaderingen bleven niet zonder vrucht. Om onzen gemeenschappelijken taalschat te overzien heeft men van den beginne - reeds in 1849 - op de noodzakelijkheid gewezen, een wetenschappelijk Woordenboek saam te stellen. De Congressen hebben aan dezen wensch gehoor gegeven - het Woordenboek heeft zijne geschiedenis. Het zou van gemis aan piëteit getuigen, als nu hier niet terstond gewezen werd op het groote verlies, door de Congressen en het Woordenboek geleden - de groote man van het Woordenboek, Matthias de Vries, zal niet meer in ons midden verschijnen. Een groot deel van zijn leven wijdde De Vries aan het Woordenboek. Bij elke vergadering bijna bracht hij een rapport uit, gaf hij verslag van den toestand der zaak. Hij had de congresgedachte - een Woordenboek voor Noord- en Zuid-Nederland - met heel zijne ziel omhelsd, hij had er zijn leven en arbeid aan gewijd, hij bleef het Woordenboek getrouw tot in den dood.

Tweemalen heb ik De Vries met groote inspanning zien strijden, als het vraagstuk van het Woordenboek gedurende de zittingen van een congres ter sprake kwam. Den eersten keer geschiedde het tijdens (1868) het tiende Congres in Den Haag, een der zonderlingste congressen, die ooit gehouden zijn, daar men in het begin er zelfs niet over eens worden kon, of het Congres een Taal- en Letterkundig of enkel een Letterkundig Congres zou heeten.

De vergaderingen werden gehouden in de koninklijke Teekenacademie aan den Boschkant, in eene volslagen ongeschikte zaal. De discussiën werden niet overal gehoord, noch gevolgd. Op het programma stond, dat Dr. J. van Vloten de vraag zou behandelden ‘Wat moet er van het Nederlandsche Woordenboek worden?’ Toen hij sprak, puntig en scherp, met ingehouden sarcasmen, voort-

[p. 334]

vloeiend uit zijn persoonlijk antagonisme tegen De Vries, scheen het bijna of de zaak van het Woordenboek reddeloos verloren was. Eene zeer verwarde beraadslaging volgde, die, ondanks den parlementairen tact van den voorzitter Jonckbloet, alles te wenschen overliet. Aan het eind nam onze De Vries het woord. Hij vertelde eenvoudig de geschiedenis van het Woordenboek, en legde uit, waarom het zoo traag vooruitging. Hij deed ‘uitschijnen’ - zooals de zuidelijke broeders plegen te zeggen - dat de voorbereidende arbeid tot het Woordenboek ontzaglijk veel tijd moest kosten, dat de regeling der spelling alleen reeds meer dan een jaar had geduurd. Hij sprak op den eenvoudigsten toon met de overtuigende kracht der waarheid. Het tiende Congres herademde, men wist, dat de zaak van het Woordenboek was en bonnes mains. En de triumf van het geestigste woord te hebben gezegd kwam ten slotte toe aan Nicolaas Beets, die nu trots hooge jaren de Nederlandsche regeering zal vertegenwoordigen te Arnhem. Beets sloot de discussiën door de vraag van Van Vloten. ‘Wat zal er van het Woordenboek worden? te beantwoorden. Hij wees er op, dat er voor eene zaak als deze geduld en volharding noodig was. Onze Britsche buren hadden ons het voorbeeld gegeven - bij het leggen van den transatlantischen kabel. Telkens wanhoopte men te slagen, maar men volhardde, men gaf het niet op. De kabel kwam er. En zoo moest men ook antwoorden op de vraag: ‘Wat zal er van het Nederlandsch Woordenboek worden?’ - Een woordenboek!

Nog eenmaal behaalde De Vries eene zeer belangrijke overwinning voor zijn Woordenboek. Het was op het voorlaatste, twintigste Congres te Amsterdam. Een zeer aardig toeval wilde, dat hij den eersten morgen juist binnenkwam, toen de voorzitter (Mr. H.P.G. Quack) zijne zeldzame verdienste in den strijd voor het Woordenboek uiteenzette. In kleinen kring - op een feestmaal bij den welsprekenden praesident - deelde De Vries op de meest overtuigende wijze mede: hoe de vorderingen van het Woordenboek afhankelijk waren van... geldelijken steun der regeering en van bijzondere personen. Men verzocht hem dit betoog in de algemeene vergadering van het Congres te willen herhalen. Hij sprak ten tweeden male. En te Amsterdam werd tijdens het twintigste Congres de Commissie van Bijstand gevormd, die door het verwonderlijke regelingstalent van het lid A.C. Wertheim er in slaagde een fonds bijeen te brengen, waardoor nu de toekomst van het Woordenboek voor goed is verzekerd.

De Congressen hebben dus een vruchtbaren arbeid verricht. Maar daarmee is hunne taak nog lang niet voltooid. Voor onze Zuid-Nederlandsche stamgenooten blijft nog zooveel te doen over. Het is volstrekt noodig, dat in het koninkrijk België meer eerbied betoond worde voor de Nederlandsche taal - en het is juist de roeping van de Noord-Nederlanders om onze broeders in Brabant, Vlaanderen en Belgisch-Limburg zoo krachtig mogelijk te steunen, Op officiëel staatkundig terrein heeft de Nederlandsche taal daar zeer vele kleine triumfen bevochten, maar in vele maatschappelijke kringen is onze taal zelfs in Vlaanderen en Brabant nog altijd gewend de rol van asschepoester te spelen. Gedurende het een en twintigste Congres te Gent werd mij verhaald, hoe bij aanzienlijke Gentsche familiën gesproken werd over dit congres als iets

[p. 335]

nevelachtigs, iets onbestemds - men noemde het: ‘le Congrès de M. Frédéricq!’ omdat onze wakkere, hartelijke Paul Frédéricq zich zoo veel moeite getroostte het wel te doen slagen. In Zuid-Nederland worstelt men tegen de groote overmacht van het Fransch. Het Vlaamsch, het Brabantsch, het Limburgsch, leefden voort in den vorm van plaatselijke en gewestelijke dialecten, terwijl het Fransch bij den lageren en hoogeren burgerstand, bij den adel, bij de regeering, bij het leger, in alles, wat het beschaafde leven aangaat, oppermachtig regeert. Zoo ontstond de dwaze voorstelling, dat het Nederlandsch in Zuid-Nederland dood was, dat alleen maar wat patois ten platten lande, en onder de heffe des volks in de steden was blijven rondzwerven. Met ontzaglijk veel moeite hebben de wakkere mannen der Vlaamsche beweging, van den ouden David tot den jongen Frédéricq, dit vooroordeel bestreden, en als steunpunt voor hunne propaganda hebben zij de hulp van Noord Nederland gevraagd. Door de Congressen is deze gedachte in het praktische leven gekomen - en van ieder Congres verwacht de Vlaamsche beweging winst.

Het is van harte te hopen, dat het met zorg voorbereide Arnhemsche Congres vruchten oplevere in dezen geest. Er zijn congressen bijeengeweest, waar in plaats van rustige debatten over de belangen onzer taal en letterkunde een twistrumoer van kibbelende partijen ontstond. Zoo geschiedde dit op het vierde Congres te Utrecht in 1854. Een der leden was op den inval gekomen, het Congres voor te stellen om saam te werken in Noord- en Zuid voor een standbeeld van Bilderdijk. Men had de onvoorzichtigheid dit voorstel zonder eenig bezwaar hoegenaamd aan de wilde golven der beraadslaging toe te vertrouwen. En nu kwam de hoogleeraar Vreede met al de kracht eener jaren lang gekoesterde overtuiging tegen dit voorstel pleiten, en werd hij even heftig weersproken, als hij zelf gesproken had. De debatten werden hoe langer hoe onstuimiger, en de voorzittershamer dreigde te pletter te worden geslagen. De redding daagde op in den vorm van een dichter. Een jong mensch met een lichtblauwen bril trad te voorschijn om een vers voor te dragen. Het was ]an van Beers, die zijn Blinde deed weeklagen over den dood zijner dochter. Dit vers werd het lichtpunt, het evenement van het Utrechtsche Congres.

Is het gerucht te gelooven, dan zou op het Arnhemsche Congres een dergelijk voorstel gedaan worden, en wel om aan Multatuli een standbeeld te bezorgen. Mocht dit geschieden, dan zijn hevige debatten te verwachten, indien men niet de praealabele quaestie stelt. En deze luidt natuurlijk: Is het de taak van Congressen standbeelden opte richten? Wanneer men nu maar een oogenblik nadenkt, dan zal het terstond blijken, dat het oprichten van standbeelden nimmer tot de werkzaamheden van een Congres kunnen behooren. Wanneer er een paar honderd mannen van Zuid- en Noord-Nederland bijeenzijn, is het niet waarschijnlijk, dat zij allen op het stuk van standbeelden hetzelfde denken. Wanneer er zich ook maar één lid tegen het voorstel verzet, is het verworpen. Een standbeeld drukt de hulde eener natie uit, of spreekt zelfs van de liefde der geheele beschaafde wereld. Zoo is het geweest met het standbeeld van Spinoza in Den Haag. Een groote menigte eensgezinde mannen in alle

[p. 336]

beschaafde landen sloeg de handen ineen - men bediende zich van het particulier initiatief, en vroeg steun bij geestverwanten. Er waren genoeg tegenstanders van Spinoza, maar men viel hen niet lastig, men liet hen met rust.

Het zou bijvoorbeeld, zeer ongepast geweest zijn, als een Spinozistisch denkend predikant aan de Synode der Nederlandsche Hervormde Kerk had voorgesteld een standbeeld voor Spinoza namens de Synode op te richten. Zoo staat de zaak min of meer in een Nederlandsch Congres, wanneer een lid voorstelt namens het Congres een standbeeld op te richten voor Multatuli. Er zijn er, die op gronden van letterkundige bewondering dit voorstel sterk zullen steunen. Er zijn er ook, die wel letterkundige achting koesteren voor den arbeid van Multatuli, maar die toch zouden vragen, waarom hij eerst? We hebben nog maar weinige standbeelden van dichters en schrijvers. Vondel, Tollens, Cats, een fontein ter eer van Aagje en Betje, een bank voor Cremer, een grafbuste voor Potgieter, Van Lennep, Bosboom-Toussaint, een gevelsteen voor Hooft, voor Bilderdijk, misschien nog hier of daar een grafzerk of zoo iets, maar eigenlijk kennen we maar vier standbeelden van schrijvers: Erasmus, Cats, Tollens, Vondel, Waarom zouden we nu overgaan tot Multatuli? Zoo iemand dan komt Hooft een standbeeld toe. Hooft is de eerste moderne dichter en eerste moderne proza-schrijver der 17e eeuw. Zou Constantin Huygens geen standbeeld verdienen op het eilandje in den vijver der residentie? Zou Bilderdijk er in het geheel geen aanspraak op hebben? Zou Mr. Jacob van Lennep, zou da Costa - de uitnemende dichter bij Gods gratie - niet eens in aanmerking komen? En als het denkbeeld van standbeelden voor schijvers eens ter zijde geschoven wordt, zou men mogen vragen, of het gepast is een standbeeld op te richten voor Multatuli, zoolang er geen verrezen is voor Huyg de Groot, voor Maurits, Frederik Hendrik, Oldenbarnevelt, Heinsius, Izaäk le Maire, Jan Steen... en ettelijken meer?

Er zouden ook leden van het Congres kunnen opstaan, die van een standbeeld voor Multatuli in het geheel niets zouden wilden weten, alleen maar om den invloed van Multatuli's Ideeën op onzen onderwijzersstand en op onze jongelingschap. Juist daarom is een standbeeld, voor wien ook, geene congreszaak. Zoo men te Arnhem dit dadelijk inziet, zal veel tijd gewonnen, en veel ergernis voorkomen worden.

Immers de mannen, die Multatuli een standbeeld wilden oprichten, kunnen gebruik maken van het particulier initatief, evenals de Haagsche Spinoza-commissie. Indien er bij ons volk in Noord- en Zuid werkelijk behoefte bestaat, om zulk een monument te stichten, dan zullen deze mannen medewerking vinden, en ze zullen zonder ons Congres te storen tot hun doel komen. En zoo moet de zaak inderdaad behandeld worden. Een standbeeld kan alleen opgericht worden door de liefde van vrienden en bewonderaars. En een Nederlandsch Congres bestaat uit zooveel geheel van meeningen verschillende mannen en vrouwen, dat het onmogelijk wordt door zulk eene vergadering het initiatief te doen nemen tot het oprichten van een standbeeld.