Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 3

[p. 229]

Uit de studeercel der redactie.

7 Juli 1893.
Letterkundige Gedenkschriften van Dr. A.v. S. (Tweede fragment).

‘Maart, 1850. Het gebeurde eens op een Woensdagmiddag van die maand, dat ik zeer mistroostig zat in mijn somber kamertje, met het uitzicht op de ‘Kiekentjesstraote’. Ik had op school een letterkundigen strijd te strijden. Er was in de derde klasse onder de discipelen een nieuwe jongen gekomen. Hij was langer dan een van ons allen. Zijn hair was lichtgeel, zijne kleeding boersch. Als ik dicht bij hem kwam, rook ik eene zeer onaangename stallucht. Het schijnt, dat ik daar minder vriendelijk over sprak, want de jongen uit Farmsum - zoo heette het dorp, waar hij vandaan kwam, een dorp beroemd als Pisa om zijn scheeven toren - schreef een lang vers, waarin hij de ellende der steden in contrast met het vrije landleven prees, en inzonderheid een aanval op mijne nuffigheid deed. Het werd aan de jongens voorgelezen - en ieder wekte mij om strijd op, er een vers tegen te schrijven, waartoe ik met groote beslistheid besloot.

En nu zat ik gedurende mijne vrije uren van Woensdagmiddag op dat vers te blokken, dat in het geheel niet zoo uitviel, als ik wenschte. Ik was zeer ongelukkig, en keek naar buiten, waar ik niets zag dan jongens op klompen, die elkaâr met morsige sneeuw gooiden. Ik besloot mijn vers nog wat te laten liggen - en mij te troosten met eene teekening in kleuren, de beroemde figuren van Don Quichotte en Sancho Pansa voorstellend. Ik werkte naar eene plaat uit een tijdschrift, daar het aankoopen van goede voorbeelden geen post kon uitmaken op mijn uiterst bescheiden wekelijksch budget. De teekening gelukte naar wensch, zoodat de kalmte eindelijk weer in mijn jongenshart terugkeerde.

Onder het teekenen zag ik van tijd tot tijd op, en bemerkte ik, dat een zeer klein heer met een prachtigen pels, en een chapeau haut de forme bij ons op de stoep stond, en aanschelde. Ik had juist den tijd, om ongemerkt 's mans trekken waar te nemen. Zijn hoofd was klein en geheel verzonken in den bonten kraag van zijn pels. Maar de uitdrukking van dit gelaat was allerongemeenst. Het was of de trekken van Reinaert, ‘den fellen metten roden baerde’, gehumaniseerd en tegelijk geïdealiseerd waren geworden in het gezicht van dit kleine heertje. Zijne oogen staarden met doordringende kracht, en fonkelden bijna onheilspellend. Nadat hij was binnengegaan, bekroop mij eene groote nieuwsgierigheid dien heer eens van nabij te zien - en, snel mijne teekening als voorwendsel grijpend, liep ik naar onze gewone zitkamer, waar mijne altijd vriendelijk en kalm gestemde moeder bezoekers afwachtte. Toen ik binnentrad, vond ik het kleine heertje op een leunstoel bij onzen haard. Zijn schedel was geheel kaal, maar talrijke vlokken zilverwit hair krulden langs de slapen. De doordringende donkere oogen keken mij uitvorschend aan. Ik stamelde verlegen:

- ‘O, Mama! Ik wist het niet! Ik kwam om mijne teekening....’

- ‘Mijn oudste zoon! Professor Van Limburg Brouwer!’

Mijne wangen waren rood geworden, toen ik den naam van het deftig heertje hoorde. Ik geloof, dat ik eene buiging poogde te maken, maar ik weet heel goed, dat ik snel uitriep:

- ‘Professor van Limburg Brouwer! Maar dan heeft u ook dat mooie boek van Cesar en zijne tijdgenooten geschreven!’

[p. 230]

De heer met den kalen schedel glimlachte even. Het scheen of er voor eene sekonde een licht ontstoken werd achter zijne donkere oogappels. Met eene zachte, aristocratische stem, vroeg hij:

- ‘Ja, dat is zoo! Heb-je plezier in zulke deftige boeken?’

- ‘Het boek van Caesar is volstrekt niet deftig - ik houd veel van Caesar... en van historie!’

- ‘Je doet zeker veel aan Grieksch?’

- ‘Ja, professor. Ik ben in de derde klasse der Latijnsche school - ik vertaal uit het eerste boek van de Jlias!’

- ‘Nu dan moet je eens een ander boek van me lezen: Diophanes!’

- ‘Kon ik het maar krijgen!’

- ‘Ik zal het je leenen! Kom maar eens bij me aan... van middag na den eten.’

Met een verlegen blozend gezicht bedankte ik.

- ‘Wou-je iets laten kijken, Alex?’ - vroeg de zachte stem mijner moeder.

- ‘Ja, Mama! mijne teekening!... Er is niets bijzonders aan...’

Professor van Limburg Brouwer wenkte mij, nam mijne teekening, en zag hoe ik met sterk sprekende kleuren de onsterfelijke helden van Cervantes had gewasschen.

Hij bracht mijn werk zeer dicht bij zijne fonkelende Reinaertsoogen - en zei toen:

- ‘Dat is heel aardig gedaan, Alex! Je hebt aanleg!’

- ‘Ja, maar Professor! Mijn teekenmeester wil niet hebben, dat ik in kleuren werk. En ook heb ik geene geschikte voorbeelden!’

- ‘Nu, die heeft onze Petrus wel thuis. Vraag er maar om van avond!’

Ik was zeer gelukkig, zeer verlegen, en durfde den doorborenden blik van den geestigen man niet doorstaan. Ik had dikwijls over Prof. van Limburg Brouwer hooren spreken. Mijn vader vertelde altijd vele anecdoten aan tafel. Ik wist dus, dat men hem vreesde, en dat zijne ambtgenooten hem om zijn bijtend vernuft altijd met ontzag bejegenden, met uitzondering van Mr. B.H. Lulofs, die zijn scherts zeer slecht verdroeg, en met driftige exclamaties zich poogde te verdedigen, zoodat Van Limburg Brouwer gewoonlijk de debatten sloot met de plechtige verklaring: ‘Collega, je bent een gek!’

Daar mijne moeder nu het gesprek met onzen geestigen bezoeker voortzette - kon ik mij wat terugtrekken - en ging ik op eene vensterbank zitten, om voor de leus naar de voorbijgangers te kijken. Ik hoorde naar elk woord van den professor. Daar klonk in zijne stem een geluid, zooals ik niet dikwijls te Groningen hoorde. De beschaafde uitspraak onzer taal, met een licht tintje van voornaamheid en afgemetenheid gekleurd, maakte grooten indruk op mij. Ik volgde ieder woord en dacht daarna, dat die man het geleerde en aantrekkelijke boek over Caesar en zijne tijdgenooten had geschreven - en ik mijmerde, of er in dejaren, die komen zouden, ooit door mij zulk een boek zou kunnen geschreven worden.

Ik verlangde nu sterk naar het tijdstip, dat ik mijne visite zou kunnen maken. Met het vers wilde het nu in het geheel niet meer vlotten. Mijn hoofd wilde aan niets meer denken dan aan den Diophanes en aan prachtige voorbeelden in kleuren om te copiëeren. Mijne moeder hield mij tegen, totdat het geschikte uur gekomen was. Ik begaf mij, zoo mijne memorie mij niet bedriegt, naar een deftig

[p. 231]

heerenhuis in de Stoeldraaiersstraat. De duisternis viel. Men bracht mij in eene zeer ruime eetzaal, helder verlicht door twee lampen en een vroolijk brandend turfvuur aan den haard. Tegenover den professor zat eene zeer deftige dame - de vrouw des huizes, de dochter van den deftigen Mr. Samuel Iperusz. Wiselius. Een jong mensch van achttien of twintig jaar met dezelfde donkere oogen als zijn vader, werd mij bekend gemaakt als de student Van Limburg Brouwer. Terwijl de professor eenige vriendelijke woorden met mij wisselde, sloeg ik de oogen in het ronde. Alles was even voornaam en statig mooi in die kamer. Ik voelde me wat bedremmeld, ik durfde in het geheel niet meer opzien, daar de tintelende oogen van den heer des huizes mij in verwarring brachten. Eene uitkomst was het, toen de student mij naar zijne kamer meenam. Hier durfde ik tegen den kalmen, uiterst bedaarden jongen man wat meer zeggen. Ik mocht bladeren in een portefeuille met bloemstudiën, die zeer uitvoerig en fijn gedaan waren. Ik ging naar huis met een exemplaar van den Diophanes en een zeer mooie gekleurde lithographie, voorstellende een handvol donkerroode en witte dahlias.

Ik heb Prof. van Limburg Brouwer nooit weer ontmoet. Hij stierf een paar maanden later. Maar den student mocht ik naderhand als Mr. P.A.S. van Limburg Brouwer herhaaldelijk terugzien. Het was in het tijdvak van 1863 tot 1873. Brouwer was toen aan het Rijks-archief in eene eervolle betrekking geplaatst. Tevens werd hij in 1864 door het hoofdkiesdistrict Almelo tot lid der Tweede Kamer gekozen. Hij bleef het maar vier jaren. Er werd een kabaal der conservatieve pers in Den Haag tegen hem opgeworpen, omdat hij in de club der destijds beroemde Piet-Van-Os-dichters zich niet onbetuigd had gelaten. Hij leidde in Den Haag een stil leven van studie en lectuur. Met zijne ongemeene scherpzinnigheid en taaie volharding legde hij zich toe op het Sanskrit en de Sanskritlitteratuur, over welke stof hij zeer gewaardeerde artikels in den Gids schreef.

Ik zag hem toen van tijd tot tijd in een vriendenkring. Hij onderscheidde zich door eene eigenaardige humaniteit, die van zeer goeden huize was. Hij sprak met soberheid en smaak. In alles was hij zeer eenvoudig, maar tevens zeer gedistingeerd. Zijn hoofd vertoonde een in 't oog springend ovaal - zijn voorhoofd was hoog, zijn oogopslag fier. Van het dreigend-guitige in het uiterlijk zijns vaders had hij niets overgeërfd. In gezelschap kon hij soms lang zwijgen, terwijl hij zeer net en voorzichtig eene cigarette rolde uit de ingrediënten, dat hij daartoe had medegebracht. Daar hij toen al de voorboden gewaar werd der kwaal, die hem op vier-en-veertig-jarigen leeftijd zou neervellen, dronk hij geen anderen drank dan melk, en onttrok hij zich altijd zeer vroeg aan het gezelschap, waar dapper gerookt werd. In 1865, in de maand Januari, werd hij voor mij een bijzonder belangwekkend vriend, omdat hij mij inwijdde in de duistere zaak van het Gidskrakeel.

Er werd in Januari 1865 door Hagenaars van alle standen zeer druk gesproken over een artikel in den Gids, geschreven door Cd. Busken Huet, inhoudende een critiek over den prachtalmanak Aurora. Het opstel was geestig geschreven, al de auteurs en dichters uit deze Aurora werden met gewilde hevigheid gegeeseld. Het ergste evenwel was, dat dit alles geschiedde bij monde van H.M. de Koningin Sophia en vier van hare hofdames. Il y avait du bruit dans Landernau. De gehavende dichters en novellisten riepen om wraak, en met hen verhief zich een

[p. 232]

koor van afkeurende stemmen over de inkleeding der recensie. De Koningin sprekende in te voeren was een halsmisdrijf. Er liepen allerlei geruchten. Men zeide, dat een der felst getuchtigde dichters zijn zoon, luitenant der infanterie, naar Haarlem zou afvaardigen, om Busken Huet uit te dagen. Tevens werd rondgestrooid, dat de vader van eene der ten tooneele gebrachte hoffreules, een generaal der infanterie, met gelijk doel naar Haarlem op reis was. Eenigen tijd later las men in de dagbladen, dat Mr. P.A.S. van Limburg Brouwer zich uit de redactie van den Gids had teruggetrokken.

Op een onzer gewone bijeenkomsten werd hem gevraagd, of zijne verontwaardiging tegen de critiek van Busken Huet zoo groot was, dat hij uit de Gids-redactie was heengegaan. In den beginne trachtte hij alle opheldering te voorkomen door de zaak als eene geheel persoonlijke te behandelen, en alles te verklaren door den slechten staat zijner gezondheid. In klein comité vereenigd gaf hij ons eindelijk de gewenschte inlichting. Zijn ontslag had met de critiek van Busken Huet niets te maken. Er was in dezelfde Januari-aflevering echter een ander opstel De Tweede Kamer en de Staatsbegrooting, geteekend door een Abonné op het Bijblad der Staatscourant. Dit opstel was ook van Busken Huet, en geplaatst zonder medeweten der overige redacteuren - een natuurlijk verschijnsel, omdat ieder redacteur het recht had zijne bijdragen zonder ruggespraak met de redactie in den Gids af te drukken. De gezegde abonné op het Bijblad had evenwel op zulk een schamperen toon over het beleid van den Minister Thorbecke gesproken, dat hij, Van Limburg Brouwer, als lid der liberale partij in de Tweede Kamer, niet langer in de redactie van een tijdschrift kon blijven, waarin de plaatsing van zulke stukken mogelijk was. Het ontslag van Brouwer gaf aanleiding tot tweespalt in de redactie, eindigende met het uittreden van Busken Huet en Potgieter.

Gedurende de laatste jaren van zijn leven, heb ik Van Limburg Brouwer dikwijls opgezocht, daar zijn borstlijden hern belette uit te gaan. Juist in die periode schreef hij een meesterstuk - zijn Indischen roman: Akbar. Vooral zijne vrouwenfiguur Irawati is met meesterhand geschetst. Prof. Kern getuigde toen, dat Brouwer's Irawati eene vrouw was van het geslacht der Sâwitri's en Sita's, even oorspronkelijk, wat de individueele trekken aangaat, als in aard gelijkend op de grootsche vrouwenkarakters, waaraan en de sages en de geschiedenis van Indië zoo rijk zijn.

Na de voltooiing van zijn beste werk ging Van Limburg Brouwer steeds achteruit. Hij bleef echter welgemoed, en vertoonde zich nog altijd onder zijne vrienden, hoewel hij wist, dat de doodsengel hem dagelijks dichter naderde. Ik heb hem nog vier dagen voor zijn dood gezien. Hij was uitgegaan, en sprak over letterkundige nieuws, hoewel met buitengemeene inspanning. Hij nam afscheid met een glimlach - het was hem geheel onverschillig, of hij door deze onvoorzichtigheid zijn leven met eenige weken of maanden verkortte.

Deze bladzijde is woordelijk uit de mij toevertrouwde Gedenkschriften van Dr. A. v. S. ontleend. Er is evenwel eene chronologische fout in. Prof. van Limburg Brouwer stierf in 1847. Ik vermoed, dat mijn overleden vriend deze misstelling opzettelijk toeliet, om zijn eigen incognito des te beter te bewaren.