Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 2

[p. 649]

Uit de studeercel der redactie.

Het seizoen der diners is weer gekomen. Mevrouw Van Aldersee had mij eene gedrukte invitatie gezonden - dus zou het een heel deftig diner zijn. Ik wist door de gastvrouw zelve, dat zij een klein feest wilde maken van het feit, dat haar groote vriend, Jhr. de Lassy van Oud-Leusden, als kapitein bij het regiment grenadiers en jagers was geplaatst. Dus een galadiner ter eer van den kapitein en zijne jonge vrouw, mijne nicht Betsy de Lassy, geboren Brandt.

Het was in waarheid een heel mooi diner - ik ben er nog vol van. De salons van Mevrouw Van Aldersee waren, toen ik binnenkwam, geheel gevuld door dames en heeren in groot feestkostuum. Ik merkte al gauw, dat het zeer voornaam was, want ik zag een generaal, van top tot teen gedecoreerd - en den Vicomte de Colombelle van de Fransche ambassade. Ik kon enkel maar buigen voor de gastvrouw, die te zeer ‘geëntoureerd’ was, om mij anders dan met een vriendelijken handdruk te begroeten. Toen ik mij uit het elegant gewoel had teruggetrokken, stond ik onverwacht voor Freule Emma van Brandwijck, die er nog niet aan dacht naar Den Bosch terug te gaan. Ze herinnerde zich nog zeer goed, dat ik haar met Mevrouw Van Aldersee in September naar Scheveningen had geleid, ‘'n Gezellige voormiddag!’ zei ze, vriendelijk lachend, en het trof mij weer, dat de gloed van hare bruinzwarte oogen iets ongemeen betooverends bezat. Daar de gastvrouw van haar major domus juist vernomen had: ‘que Madame était servie!’, en zij den arm van den sterk gedecoreerden generaal aannam, bood ik den mijne aan Freule Emma, die mij met hare mooie mezzo-sopraanstem mededeelde, dat zij mijne buurvrouw aan tafel zou zijn. Nu ik haastte mij haar te verzekeren, dat het mij bijzonder veel genoegen zou doen. Toen we allen gezeten waren aan de schitterende tafel, bleek het mij, dat mijne plaats was aan het lager einde, juist voor een kristallen vaas met een schat van zachtgele chrysanthemums, aan de ééne zijde de freule, aan de andere zijde de veertigjarige dochter van den sterk gedecoreerden generaal - eene dame, die bijzonder veel werk maakt van spiritisme, sonambulisme en hypnotisme Ik merkte tevens op, dat de Vicomte de Colombelle de linkerbuurman van Emma van Brandwijck was. Ik zat achter de prachtige chrysanthemums zoo goed als verborgen, en stelde mij voor, dat ik met mijne naaste buren een recht gezellig onderonsje zou hebben.

De eerste kalme oogenblikken gingen snel voorbij. Mijne buurvrouw, de spiritueele generaalsdochter, at bijna niets, en keek naar al de gasten met een gouden handlorgnet. Freule Emma sprak met den Franschen diplomaat, die bij alles, wat hij verkondigde, een gezicht zette, alsof hij in al de geheimen der Delphische Pythia was ingewijd. De Vicomte de Colombelle was een zeer oud jongmensch met een glad, kaal voorhoofd, en zeer elegant gesneden zwarten rok. Daar hij van tijd tot tijd zich wijdde aan de taak, om eene ondachtige magere dame met zeer veel gezag in te wijden in diplomatische geheimen - kreeg mijne buurvrouw wat rust, en wisselde zij eenige vriendelijke woorden met mij. Wij spraken eerst over mijn nichtje, Mevrouw de Lassy, die aan het hoofd van de tafel naast den sterk gedecoreerden generaal zat, daarop zei zij glimlachend:

- ‘Een drukke tijd voor Mevrouw Van Aldersee, die alles volgt, en alles

[p. 650]

bijhoudt! Nieuwe boeken - nieuwe sprekers en dichters! Mag ik u nu eens polsen over het een en ander? Mijne lieve vriendin is zoo heel modern! Zij geniet van allerlei kunst, die mij volkomen koud laat! Als ik mijne groote vrienden - Walter Scott, Goethe, Dickens, Lord Lytton, George Sand en Alfred de Musset - noem, komt ze altijd met Zola, Bourget, Guy de Maupassant, Huysmans... laatst ook al met dien binnensmonds' murmelenden poëet...’

- ‘Verlaine!’

- ‘Juist! Ik ben misschien wat dom, omdat ik alleen maar enkelen van de besten en de beroemdsten heb bestudeerd, maar ik moet u eerlijk verklaren, ik kan mijne lieve gastvrouw niet altijd volgen. En dan ben ik meestal te gauw uit het veld geslagen, omdat ik verzuimde naar deze toekomstmuziek te luisteren. Nu komt er weer eene nieuwe beroemdheid - le Sar Péladan...’

Freule Emma keek mij met eene vragende uitdrukking aan. In haar hoog rose kleedje, eenvoudig en artistiek met witte kanten gegarneerd, zag ze er zoo bevallig uit, dat het een lust was haar te zien.

- ‘Ja, freule! le Sar Pédalan is een heel rare particulier, die in Nederland komt spreken over magie en wel, naar hij verzekert, over Le My stère, l'Art et l'Amour, selon la magie!’

De Vicomte de Colombelle wendde zich tot ons, en zei:

- ‘Ah! vous parlez du Sar Péladan, le Grand Maître de la Rose crucifère - C'est un malin. Il porte des costumes impossibles, énonce des sentences de la plus haute métaphysique - et à la fin des fins il ne fait pas autre métier, que celui de charlatan!’

Ditmaal was de gelaatsuitdrukking van den diplomaat zoo beslissend plechtig, dat wij zwegen - en om mij eene houding te geven, beijverde ik mij Freule Emma te bedienen, daar een zwartgerokte knecht een schotel aanbood. Op vertrouwelijken toon zei de freule:

- ‘Is dat waar? Dan zal ik mevrouw Van Aldersee verzoeken thuis te mogen blijven. Hij spreekt hier overmorgen!’

Ik had nu het voorrecht alleen met mijne buurvrouw te spreken, en zei half fluisterend;

- ‘Ik zou u integendeel aanraden mee te gaan. Ik heb hem gehoord. Zonderlinger persoonlijkheid zag ik nimmer. Zijn kop schijnt eene mengeling der trekken van Alphonse Daudet en Mounet Sully. Maar le Sar Péladan bezit nog iets geheel individueels. Hij heeft het voorkomen van een Abessyniër, de dikke gekroesde hairdos van een Congo-neger, en tevens de oogen en de fijne trekken van het Arische ras. Hij geeft zich zeer veel moeite, om door iets vreemds de aandacht te trekken. Een zwarte rok met revers van geruit satijn, verder een zwart pak en een klein vodje witte kant voor das, vormen zijn kostuum, als hij in het publiek optreedt; zijne dagelijksche kleeding is eene navolging van de nationale dracht der Russen en Serviërs. Hij is evenwel een Parijzenaar, en spreekt uitmuntend en elegant Fransch!’

- ‘Zoodat hij door zijne persoonlijkheid zekere impressie te weeg brengt!’

- ‘Ik geloof zelfs te veel! Hij is een zeer vlug spreker, en handelt over alles:

[p. 651]

over godsdienst, Katholicisme - de éénige Christelijke denkwijze, die hem aannemelijk schijnt - over metaphysiek, magie, sorcellerie, occultisme, Wagner, Lohengrin, Tristram en Isolde, de Graal, Genesis I, vertaald naar de inzichten der geheimzinnige broederschap der Rozenkruisers, over Adam, als androgyne, over Eva, als verleidende kracht; over het hooge genot, dat alleen de rede schenkt, over Dante, over nog veel meer, dat zoo vlug voorbijging, dat het moeilijk was het in de memorie op te nemen!’

- ‘Mij dunkt voor zulk een nieuwlichter is dit nog al een groote voorraad van denkbeelden!’

Freule Emma scheen belang in de zaak te stellen. Zij luisterde maar vluchtig naar de sententiën van le Vicomte de Colombelle, antwoordde du bout des livres - en keerde zich naar mijne zijde:

- ‘En welk verband was er nu tusschen alle deze begrippen, personen en zaken?’

- ‘Om u de waarheid te zeggen, ik geloof, dat le Sar Péladan het aan onze beleefdheid overliet, om eenig verband te vinden. Ik maakte dit op uit hetgeen hij mij antwoordde, toen ik hem een oogenblik sprak!’

- ‘Dat vind ik aardig! Hoe hield hij zich?’

- ‘O, zeer convenabel! Hij is zeer beschaafd, zeer genaakbaar! En hij deinst niet terug voor critiek. Hij heeft de voortdurende neiging snel door te spreken, en elke opmerking tegen zijne denkbeelden door een stroom van woorden ter zij te dringen. Hij heeft de overtuiging, dat hij veel meer gelezen heeft, dan zijne landgenooten. Hij sprak met medelijden over Renan, en La Vie de Jésus Christ - hij vond Alphonse Daudet een auteur, die niets wist, en die schandelijk ondankbaar geweest was tegen le duc de Morny, omdat hij in zijn Nabab het sterven van zijn weldoener (naar waarheid!) teekende. Hij pretendeerde veel aan theologie gedaan te hebben, en liet er zich op voorstaan, dat zijne Traduction selon les Rose-Croix de ware was. Ik vroeg hem kalm, waarom de Rozenkruizers vertalen: Et Elohim créa l'homme - daar het toch duidelijk was, dat hier bedoeld is: Et les Dieux créèrent l'homme. Uit een vloed van woorden, bleek alleen, dat hij Elohim ook voor een meervoud hield. In het tweede deel zijner rede vertaalde hij Elohim telkens met les Esprits - een bewijs dat hij goed begreep, wat ik bedoelde!’

- ‘Ik zou wel eens willen weten, hoe le Sar Péladan orde houdt over al die begrippen! Het zal er in zijne hersenen uit zien, als in een kaleidoskoop!’

- ‘Ja, Freule! Veel orde schijnt er niet in te heerschen. Toen ik met den grootmeester sprak, vroeg ik op den man af, welke rol de Graal speelde in zijne theogonie. En ik kreeg alleen het antwoord, dat de Graal het symbool is van het Heilige - omdat de Graal is de schotel, dien Jozef van Arimathea aan den Heiland leende. Wel merkte ik op, dat dit een vrij fantastische uitvinding was van een Noord-Franschen klerk, die Robert de Borron heette - maar, dat de Graal in oorsprong en afkomst heel wat anders voorstelde. Het bleek mij nu, dat le Sar Péladan noch Engelsch, noch Duitsch verstond, en dat hij, alleen door de vertooning eener Fransche vertaling van Wagner's Parzival aan zijn Graal gekomen was. Op zijn brieven

[p. 652]

drukt hij deze formule: ‘Devant le Graal, le Beauséant, la Rose Crucifère!’

Freule Emma werd nu gestoord door haar buurman, den diplomaat, die met zijne doordringende stem vroeg:

‘Et vous en êtes toujours à vôtre Sar Péladan!’

De jonkvrouw van Brandwijck antwoordde met zeer veel takt, terwijl zij mij met een snellen blik verzocht niet tusschen beiden te komen. Door het groot gerucht van stemmen aan het hoogereind der tafel, waar de sterk gedecoreerde generaal zat, kon ik niet alles verstaan, wat mijne buurvrouw antwoordde. Ik bemerkte, dat mijne andere buurvrouw, de generaalsdochter, in een fluisterend gesprek over spiritisme gewikkeld was met een oud-bureaukraat van het ministerie van Binnenlandsche Zaken. Toch ontging het mij niet, dat zij wat luider zeide:

- ‘Laat ze maar schimpen! Ik zal den nieuwen profeet - le Sar Péladan met aandacht gaan hooren!’

Juist wilde ik iets in verzoenenden geest spreken, toen Freule Emma mij op gedempten toon toevoegde:

- ‘Laat uwe buurdame maar stil doorspreken, zij is voor geene overreding vatbaar. Mevrouw van Aldersee laat haar altijd aan het woord, als zij eene visite komt maken. Zoo vindt ze hier geene gelegenheid hare dwaze verhalen over suggestie en hypnose met vuur te verdedigen. Wij, gewone dames spreken zoo maar wat over.... een nieuw toilet - en daar geeft zij niets om! Ik zou toch nog gaarne willen weten, omdat u den man zelf gesproken heeft, wat eigenlijk het streven is van dien zonderlingen prediker, die zich le Sar Péladan noemt?’

- ‘Ik zal u alles zeggen, wat ik er van begreep. Te Parijs grijpt eene onschuldige opwarming plaats van de magische mystiek, die aan 't einde der vorige eeuw in Duitschland en Zweden vrij wat aanhangers telde. Het heet nu het Occultisme, en eenige schrijvers van talent hebben zich voor deze beweging geïnteresseerd - vooral de Graaf de Villiers de l'Isle Adam en j.K. Huysmans, met nog een aankomend auteur, als Gilbert Augustin Thierry. Het occultisme is nu in zekere kringen mode geworden - evenals het Swedenborgianisme op dit oogenblik in de Vereenigde Staten van Noord-Amerika bloeit. Terwijl in onze nadagen der negentiende eeuw het individualisme altijd sterker middelen aanwendt - réclame, laster, hoon, beleedigingen, moordaanslagen en dynamiet - mogen de zonderlingste uitingen van den ontevreden tijdgeest niemand verbazen. De Fransche Occultisten vormen een ongemeen bedaard gezelschap. Zij storen niemand in zijne vrijheid of in zijne eer, en maken eene zeer onschuldige propaganda. Tot deze klasse van menschen behoort le Sar Péladan. Hij heeft daarenboven nog iets beminnelijks - hij gelooft aan zijn eigen stelsel. Hij spreekt met zooveel overtuiging, dat het jammer zou zijn, niet als hij ons, maar dat hij zich zelven om den tuin leidde.’

Freule Emma gaf in een enkelen blik mij haar dank, voor wat ik zeide, te kennen, want er ontstond een geweldig gerucht van opstaan en wegschuiven van stoelen. Freule Emma nam den arm van den diplomaat. Ik haastte mij de suggestieve generaalsdochter mijn gelelde aan te bieden. Te laat! Zij streefde reeds vooruit onder bescherming van den spiritistischen bureaukraat.