Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 1

[p. 321]

Nederlandsche Verzen en Nederlandsche Proza.

III.
Eene Verloving. Roman van Rana Neida. Leiden, A.W. Sijthoff. (Zonder jaartal, December 1890).

O, Botanie, hoe lieflijk is uw tred!
Waar Gij uw' schreden zet,
Daar wast de lelie - rein en geurig.
De rest.... is treurig.

In navolging van Vondel en Alberdingk Thijm zou met deze vier regels een oordeel over bovenstaand werk op voldoende wijze kunnen worden uitgesproken.

Men heeft hier te doen met eene plompe navolging van Busken Huet's Lidewyde, zonder den wijsgeerigen blik, den bekoorlijken stijl en het wegsleepend vernuft van dezen, helaas, ontslapen meester.

Als Lidewyde treedt op zekere officiersvrouw uit B. - met welke ouderwetsche naamsaanduiding de stad Haarlem wordt bedoeld - Mevrouw ter Meule. Deze schrijft minnebriefjes in kostschool-Fransch, zendt haar man en hare meiden de deur uit, om een leelijk, ziekelijk, verwaand jongmensch te verleiden.

Dit verwaand jongmensch is de held. Hij heet Gerard Rooswijk, en oefent de betrekking uit van journalist, en van dichter - à ses heures. Hij is verloofd met eene juffrouw Suze van der Zande, die in het geheel niet ‘op andere meisjes lijkt.’ De ongemeenheid van deze jonge dame bestaat in veel liefhebberij voor botanie, en zekere kennis van onze duinflora. Als zij met den voorzegden jongen dichter een poosje flirteert, zegt ze: ‘Laten we hier op zij afgaan, langs die boschjes papemuts!’ De billijkheid gebiedt te erkennen, dat de voornoemde Gerard ook aan botanie doet, en dat dus deze invitatie zekere couleur locale bezit.

Met voldoening ontwaart men, dat de botaniseerende heldin een zeer goed hart heeft. Trots zekere vrijmoedigheid bij gelegenheid van onschuldige omhelzingen, waarbij ze op ouderwetsche manier in snikken losbarst, roepende: ‘Lieve, lieve!’ - even als Mevrouw da Costa bij Bilderdijk aan tafel deed, gelijk De Clercq in zijn Dagboek vertelt. Ook blijkt het, dat zij een zeer goeden smaak heeft, want zij kan de verzen van Gerard, die te Amsterdam bij de modernste, jongste dichters ter school ging, niet mooi vinden.

Evenwel deze Suze heeft geen respect voor haar vader, omdat ‘kinderliefde niet identiek is met onderworpen gehoorzaamheid.’ Des te vreemder, dat zij eenige genegenheid kan koesteren voor den flauwen, nerveusen Gerard, die gewoon is bij zijne idiote lachbuien ‘zonderling verdraaide gezichten’ te snijden, ‘waarbij zijne slechte tanden in hun onregelmatige golving heel klein in den wijd geopenden mond stonden.’ Zulk een schepsel schenkt Suze hare liefde, en zij wordt er bitter voor gestraft, als het blijkt, dat het karakter van dezen zenuwachtigen journalist nog leelijker is dan zijne tanden. Hoe eene Mevrouw ter Meule eenig behagen schept in dezen lummel, kan alleen verklaard worden door hare volledige depravatie. Van deze officiersvrouw is verder niets anders te zeggen, dan dat haar naam behoort te worden opgeschreven in het stamboek der clandestiene prostitutie.

Zoo de roman (?) Eene verloving een eersteling mocht zijn, zou men den schrijfster (of schrijver?) den welgemeenden raad mogen geven, haar (of zijn?) goeden aanleg niet op te offeren aan den lust, om scabreuze geschie-

[p. 322]

denissen in Franschen smaak te schrijven. Wat aan mannen als Guy de Maupassant, Paul Alexis, Paul Bourget of Léon Hennique gemakkelijk kan worden vergeven, wegens de betooverende bekoring van hun stijl en hunne eigenaardige ethische overtuiging, kan niet aanstonds aan eene Hollandsche kunstenares, (of kunstenaar), worden kwijtgescholden, wanneer deze niet even hoog als stylist en psycholoog is geklommen.

Het beste in dezen roman van Rana Neida is het ten-toon-spreiden van botanische kennis, niet in droog didactischen vorm, maar met dichterlijken takt. Dit deel van dit werk belooft. De stijl echter lijdt aan allerlei onregelmatigheden. Soms is hij kleurloos en plat, als in de beduimelde romans van leesbibliotheken, soms wringt hij zich in de leelijke, vieze bochten van eene Van-Deysselsche periode. Maar in elk geval zou het onbillijk zijn niet te erkennen, dat hier eene zekere letterkundige rijpheid aanwezig is, die zelden in het eerste werk van eene Nederlandsche schrijfster (of schrijver) voorkomt.

Vrouwen onzer eeuw. Suzanne de Linières door Huibert Langerock. 1891. Victor Heymans, Drukker-Uitgever, Bruel, 92. Mechelen.

Onze Vlaamsche broeders beginnen naturalistische novellen te schrijven, misschien, omdat de lauweren van Camille Lemonnier hen beletten te slapen. Een zeer jong auteur, Huibert Langerock, geeft nu zulk eene novelle uit, waarvan een deel verscheen in een weekblad: Jong Vlaanderen. Het naturalistisch element vertoont zich in de schildering van een Belgisch café-chantant, waarin eene Poolsche gravin met een Franschen naam het ambt van zangeres en van marchande-de-sourires vervult. De romantische liefde van een student voor Suzanne de Linières, zijn tragische dood, en haar treurig uiteinde maken den zeer weinig naturalistischen inhoud uit van deze op enkele bladzijden met groot talent geschreven vertelling. Het blijkt duidelijk, dat de jonge auteur uitstekende bedoelingen heeft, maar dat ook hier weder van toepassing is - n'est pas Zola, qui veut!

Moderne Problemen. Novellen door Frits Lapidoth. 2 deelen. Leiden, S.C. Van Doesburgh, 1890.

Zie hier een nieuw auteur, die veel belooft.

Frits Lapidoth beschikt over eene rijke fantasie en groote beeldende kracht. Zijn stijl is lenig en buigzaam, en munt uit door eene zeer persoonlijke kleur. Dat vraagstukken van den dag: sociaal-democratie, morphinomanie, hypnotisme en suggestie, positivistische psychologie en dergelijke in den vorm van novellen behandeld worden, schijnt eene schaduwzijde op te leveren - de overhelling tot didactiek. De auteur slaat soms een wetenschappelijken toon aan, die hem buiten het gebied der kunst leidt op zeer gevaarlijke terreinen. In zijne novelle: Het klare gif schijnt hij zich geïnspireerd te hebben op Catulle Mendès, inzonderheid op een der laatste romans van dezen: Méphistophéla. Het wulpsch-zinnelijk element van dezen nam hij niet over. De fantasie van Frits Lapidoth brengt ons meest midden in Parijs. Toch toont hij ons ook Nederlandsche beelden: De molen D'Geelvinck - eene zeer knappe studie van de Zaanstreek - Prof. Beukhof en Een laatste liefdedroom - waarin wederom een professor komt, die versjes van Sully Prudhomme voordraagt en alles doet, wat gewone Nederlandsche professoren in den regel nalaten - eindelijk De phonograaf van Wybrand Longus. Eene meesterlijke Parijsche studie vormt Een Boulangist, naast De molen D'Geelvinck de beste bijdrage tot deze twee deelen.

[p. 323]

Zwolsche Herdrukken. I. Cats' Spaens Heydinnetje, uitgegeven door F. Buitenrust Hettema. II. Hooft's Granida, uitgegeven door J.H. van den Bosch. Zwolle W.E.J. Tjeenk Willink. (Zonder jaartal, 1890).

Uit Zwolle komen ter goeder ure de verrassende Zwolsche Herdrukken. De beroemde Londensche uitgever Arber had voorlang een goed voorbeeld gegeven met zijne Arber's Reprints. Classieke proza of poëzie in modern formaat met zorgvuldige toelichting te bezitten, is voor velen, die geen kostbare boekerij kunnen aanleggen, eene heerlijke uitkomst. Uitstekend is dus het plan van de heeren Dr. F. Buitenrust Hettema, N.A. Cramer en J.H. van den Bosch, om de meest bekende en beminde kunstwerken van Vondel, Hooft, Cats, Bredero, Huygens, Langendijk, Bilderdijk, P. van Limburg Brouwer, D.J. van Lennep en nog van vele anderen met een beknopt, maar grondig critisch apparaat in het licht te geven. Van harte hoop ik, dat dit plan in den smaak valle, dat de Zwolsche Herdrukken binnen den kortst mogelijken tijd populair zullen worden.

Reeds zagen twee afleveringen het licht: 1^o. Cats' Spaens Heydinnetje, uitgegeven door F. Buitenrust Hettema, en 2^o. P.C. Hooft's Granida, uitgegeven door J.H. van den Bosch. De eerste aflevering is voorzien van degelijke aanteekeningen en een glossarium. Het Spaens Heydinnetje kan nu door duizenden gelezen en volkomen verstaan worden. Er ontbreekt hier echter eene beknopte inleiding over de bron van Cats' verhaal. Onze goede Raadpensionaris schrijft aan Barlaeus, onderhandelend over eene vertaling van zijn Trouwring in 't Latijn, dat hij deze geschiedenis uit eene Spaansche bron (‘ex hispanorum monumentis depromta historia’) heeft, en dat zekere Dr. Pozzo ze in het Spaansch zou beschreven hebben (‘Doctor Potzzo hispanice dicitur eam descripsisse quem autorem tamen non vidi’). Cats weet, dat zekere Dr. Pozzo de historie zou verteld hebben, maar verzwijgt niet, dat hij dien auteur nooit in handen heeft gehad.

In de Geschiedenis der Spaansche Letteren komt geen Dr. Pozzo voor, wel Leo del Pozo, een historieschrijver, die in de eerste helft der XVII eeuw eene ‘Apologia del Rey Don Pedro’ uitgaf. Uit dezen heeft Cats niet geput, maar wel uit het een of ander Spaansch geschrift, en juist wijl hij van Dr. Pozzo als auteur spreekt, verraadt hij, dat hij, Preciosa's geschiedenis in het Spaansch heeft gelezen. De auteur van Preciosa's geschiedenis is bekend genoeg. Het is niemand minder dan Cervantes. Deze gaf in 1613 te Madrid zijne Novelas exemplares uit, waarvan de eerste de beste den titel voert van La gitanilla de Madrid. Eene vroegere bewerking van Presiosa's geschiedenis is mij niet bekend. Cervantes zegt in de voorrede tot de ‘Novelas’, dat al zijne novellen oorspronkelijk door hem verdicht zijn, maar aan 't slot van zijne Gitanilla geeft hij, om zijne lezers te mystificeeren, el Licenciado Poço als acteur op: De fijne waarneming van het Spaansche leven bewijst overal in de Novelas, dat wij met eigen vinding en studie kennis maken.

En dat Cats' Spaens Heydinnetje (1637) en Cervantes' Gitanilla de Madrid (1613) geheel dezelfde vertellingen zijn, bewijst niet alleen de loop van het verhaal, maar ook al de eigennamen. Preciosa heet bij beiden de heldin. Bij Cats heeten hare ouders: Don Ferdinand d'Assevedo en vrouwe Giomara di Menesez, bij Cervantes: Don Fernando d'Azevedo, en Doña Giomar de Menesses. Bij beiden is de eigentlijke naam van Preciosa Constance, de minnaar heet bij beiden Don Juan de Carcamo. De wijze, waarop Cervantes verhaalt is in

[p. 324]

alle opzichten onderhoudender dan de dichterlijke vertaling van Cats.

Het behoeft niet betwijfeld te worden: Cats heeft kennis gemaakt met Cervantes' Gitanilla de Madrid, het is zeker, dat Cats een meesterstuk van Cervantes in Nederlandsche verzen heeft overgebracht. Later gaf Cervantes' Preciosa tot talrijke navolgingen aanleiding. In 1632 schreef een Spanjaard, Don Antonio de Solis y Ribadeneyra een drama: La Gitanilla de Madrid. Cats werd nagevolgd door M. Gansneb Tengnagel: De Spaensche Heydin (1644) en door C. Verwers Dusart: De Spaensche Heydin (1644). In onze eeuw heeft Karl Maria von Weber met zijne Preciosa onvergankelijke lauweren verworven.

Het zou niet overbodig geweest zijn, zoo bij de nieuwe uitgaaf van Cats Spaens Heydinnetje dit alles en nog meer vermeld ware geworden. De berijmde vertelling in Cats' Trouring ontleent juist hare hooge waarde aan de wetenschap, dat wij hier eene omwerking van eene der Novelas exemplares van Cervantes voor ons hebben.

De tweede aflevering van de Zwolsche Herdrukken bevat als gezegd is, de Granida van Hooft, uitgegeven door J.H. van den Bosch. Ditmaal wordt in eene uitvoerige Inleiding met groote grondigheid en zeer veel smaak gehandeld over het Herderdrama in het algemeen en over de Nederlandsche pastorale in het bijzonder, ten einde over de Granida nog eene uitstekende monographie te doen volgen. In langen tijd verscheen er van de jongere beoefenaars onzer letterkundige geschiedenis geene betere of meer belovende studie. Daar de heer Van den Bosch zeer veel letterkundige stof aanroert, spreekt het uit den aard der zaak, dat men zijne meeningen niet overal onvoorwaardelijk kan aanvaarden. Eene grondige behandeling van alles, wat in deze Inleiding wordt aangeroerd, zou te dezer plaatse tot eene niet gewenschte uitvoerigheid leiden. Reeds de eerste stelling: ‘De Italiaansche Renaissance was even radicaal onzedelijk als ongodsdienstig’ - zou tot eene uitvoerige gedachtenwisseling aanleiding kunnen geven.

De Italiaansche Renaisance was in haar oorsprong juist het tegenovergestelde. Petrarca plaatst zich onder de hoede van Cicero en Seneca, om de strenge moraal der Stoa tegenover de officiëele casuistiek der kerk te verheffen. Hij behoort met Boccaccio, die zijne Decamerone ter zijde schuift, tot dat geslacht van nieuwe Stoïcijnen, die zich Humanisten noemen. Het Humanismus huldigde het beginsel van het vrij onderzoek der schriften - een beginsel, dat later in handen van Reuchlin, Melanchthon en Luther zou leiden tot de Reformatie. Indien de heer Van den Bosch zijn Voigt (Die Wiederbelebung des classischen Alterthums, Zweite Aufl. 1880) en zijn Burckhardt (Die Cultur der Renaisanee’, Dritte Aufl. 1878) nog eens raadpleegt, zal hij zijn ongunstig oordeel over de Italiaansche Renaissance wel een weinig moeten wijzigen.

In zijne korte en degelijke beschouwing der Grieksch-Romeinsche idylle had hij niet geheel mogen zwijgen van Longus, die vooral door Sannazaro in zijn Libro Arcadico werd nagevolgd. Doch het zij genoeg de aandacht gevestigd te hebben op den arbeid der Zwolsche litteratoren, die om hunne degelijkheid en ernst oprechte waardeering verdienen. De zorg aan den tekst en de varianten, aan de inleiding, de aanteekeningen en het glossarium besteed, maakt een verkwikkelijken indruk. De Zwolsche Herdrukken kunnen in gymnasiën en hoogere burgerscholen, in de studeerkamer van ieder, die belang stelt in onze nationale letterkunde, een groot en duurzaam nut stichten.