Eerste Druk. Jaargang 1987

[p. 131]

Beschouwend proza
Alfred Kossmann
Duurzame gewoonten of Uit het leven van een romanfiguur

(Querido, Amsterdam 1987)

Inhoud

Het is moeilijk Duurzame gewoonten bij een bepaald literair genre onder te brengen. Het is geen essaybundel maar de negen bijdragen zijn ook geen verhalen en al vertonen ze onderling een grote thematische samenhang, een roman vormen ze ook niet. Het is eigenlijk gewoon een autobiografisch boek met herinneringen en kanttekeningen van de auteur bij zijn leven en vooral bij zijn werk. Duurzame gewoonten is daardoor allereerst een must voor Kossmanns eigen aanhang.

Hij vertelt over de auteurs die hem in meer of minder belangrijke mate hebben beïnvloed, zoals de ‘huisbakken’ Duitse dichter Friedrich Rückert, Heinrich Heine en Justinus Kerner, en over de betekenis die Goethe's Wandrers Sturmlied voor hem heeft. Hij beschrijft de reis die hij ooit door Noord-Duitsland maakte om de werkelijkheid achter Thomas Manns omvangrijke familiekroniek De Buddenbrooks te achterhalen en de liefde van zijn vrouw en hem voor het Griekse eiland Aigina.

Opmerkelijk is de relatie die Kossmann steeds weer legt tussen fictie en werkelijkheid door over mensen te schrijven als waren zij romanfiguren; hij schrijft het zelfs een keer letterlijk: ‘Romanfiguren zijn wij.’ Dat heeft te maken met het thema dat gerust het centrale thema in zijn werk genoemd kan worden: de identiteitszwendel. Kossmann gaat er vanuit dat het beeld dat mensen van elkaar hebben hooguit een zorgvuldig ontworpen constructie is, die weinig met het wezen van het individu in kwestie te maken heeft. Op diezelfde manier is hij zelf als mens en schrijver in zijn werk aanwezig. Ik leef als totaliteit in mijn werk, schrijft hij in ‘Verdwijningen’. ‘Ik bén dus mijn boeken. Ze vormen geen autobiografie, en ze geven twijfelachtige stof

[p. 132]

voor een autobiografie.’

Het past helemaal in de traditie van dit soort boeken dat de auteur het niet alleen aan zijn lezers overlaat een beeld van zijn persoon te construeren; hij doet dat een enkele keer ook zelf expliciet. Hij tekent zichzelf dan als iemand die niet graag beslissingen neemt, bespiegelend van aard, secundair reagerend, afwachtend van natuur. Maar hij voelt er zich wel bij en dat verklaart waarschijnlijk voor een belangrijk deel dat deze aanzet tot een autobiografie nergens klagerig is of zwaar op de hand, maar blijft boeien.

Kritiek

Jacques Kruithof: ‘De lezer van Duurzame gewoonten leert een bescheiden en aimabel schrijver kennen, die er pretenties op nahoudt, maar ook zichzelf niet wegcijfert, en die al bij al heel goed weet wat hij waard is. Kossmann is, volgens eigen zeggen, geen veel gelezen auteur; het zou goed zijn als deze voortreffelijke en innemende bundel daar verandering in bracht.’ (Vrij Nederland, 31-10-1987)

Jaap Goedegebuure: ‘Kossmann is een relativist en wel een van het aangename soort dat de betrekkelijkheid van alles niet als een dogma presenteert, maar als een manier van zien en ervaren die borg staat voor een maximum aan gemoedsrust. In de loop der jaren heeft hij zich de soepele stijl van de causeur eigen gemaakt en een mildheid, die altijd ver uit de buurt van pathos en sentiment blijft. Die eigenschappen komen samen in een toon die soms reikt tot het register van Kossmanns bewonderde voorbeeld Thomas Mann.’ (Haagse Post, 21-11-1987)